قوعام دەگەنىمىز — سان الۋان ادامداردىڭ ءبىر ورتادا ءومىر ءسۇرىپ، ءوزارا بايلانىس ورناتاتىن كۇردەلى جۇيەسى. سول جۇيەنىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەۋى ەڭ الدىمەن تارتىپكە بايلانىستى. عىلىمي تىلدە ءتارتىپ دەپ ادامداردىڭ مىنەز-قۇلقىن رەتتەيتىن نورمالاردىڭ، تالاپتاردىڭ جانە قوعامدىق ەرەجەلەردىڭ جيىنتىعىن ايتادى. ءبىراق بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى ءبىر عانا انىقتامامەن شەكتەلمەيدى. ءتارتىپ — ادامنىڭ ىشكى ۇستامدىلىعى، ءوزىن باقىلاۋ قابىلەتى، جاۋاپكەرشىلىك دەڭگەيى، ءتىپتى كەي جاعدايدا مورالدىق ۇستانىمىنىڭ كورىنىسى.
ءتارتىپ ساقتالعان جەردە عانا ادامدار اراسىندا تۇسىنىستىك قالىپتاسادى. مىسالى، ءبىر مەكەمەدە بىرنەشە ادام جۇمىس ىستەيدى دەلىك. اركىم ءوز بىلگەنىنشە ارەكەت ەتسە، ول جەردە ونىمدىلىك تە، تۇراقتىلىق تا بولمايدى. سول سياقتى قوعام دا بەلگىلى زاڭدار مەن نورمالارعا سۇيەنەدى. ەگەر كوپشىلىك سول تالاپتاردى ورىنداسا، قوعامدىق ينستيتۋتتار دۇرىس قىزمەت ەتەدى، ال ەرەجەنى ەلەمەۋ — تۇراقسىزدىقتىڭ باستاماسى.
قازاق دانالىعىندا ءتارتىپ تۋرالى ايتىلعان ويلار از ەمەس. «تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى، ءتارتىپسىز ەل بولمايدى» دەگەن ءسوزدىڭ استارىندا تەرەڭ الەۋمەتتىك تۇسىنىك جاتىر. بۇل — تارتىپكە باعىنۋ ادامنىڭ ەركىن شەكتەيدى دەگەن ۇعىم ەمەس، كەرىسىنشە، دۇرىس جولعا باعىتتايتىنىن مەڭزەيدى. ءجۇسىپ بالاساعۇن ايتقان «بارىڭە زاڭ بىرەۋ-اق» دەگەن تىركەس تە قۇقىقتىڭ بارشاعا ورتاق ەكەنىن، ادىلەتتىڭ نەگىزى وسى ەكەنىن ەسكە سالادى.
قازىرگى زاماندا ءتارتىپ ماسەلەسى تەك ۇلتتىق دەڭگەيدە ەمەس، حالىقارالىق دەڭگەيدە دە وزەكتى. الەمدەگى ساياسي تۇراقسىزدىق، قاقتىعىستار، ەكونوميكالىق تەڭسىزدىك — وسىنىڭ ءبارى جاھاندىق ءتارتىپتىڭ السىرەۋىن كورسەتەدى. سوندىقتان الەمدىك قاۋىمداستىق ءتۇرلى مودەلدەر ۇسىنىپ، بولاشاق قوعامنىڭ قانداي بولۋى كەرەكتىگىن تالقىلاپ كەلەدى. بۇل زەرتتەۋلەردە ءبىر نارسە ايقىن: كەز كەلگەن مەملەكەت تۇراقتىلىقتى ساقتاعىسى كەلسە، ەڭ الدىمەن زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋى كەرەك.
قازاقستان دا وسى باعىتتا كوپتەگەن قادامدار جاساۋدا. سوڭعى جىلدارى قۇقىقتىق ساياساتتى جاڭارتۋ، سوت جۇيەسىنىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋ، سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ الدىن الۋ شارالارى بەلسەندى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. بۇل – تەك قاعاز جۇزىندەگى وزگەرىستەر ەمەس، قوعامنىڭ سەنىمىن كۇشەيتۋگە باعىتتالعان ناقتى قادامدار. زاڭ ۇستەمدىگى بار جەردە ادىلدىك ورنىعادى، ال ءتارتىپ ساقتالعان ورتادا دامۋ بولادى.
اسكەري قۇرىلىمدار، اسىرەسە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۇلانى — ءتارتىپتىڭ ناقتى كورىنىسى. مۇندا قىزمەت ەتەتىن جاستار كۇن سايىن جاۋاپكەرشىلىككە، تارتىپكە، باتىلدىققا ۇيرەنەدى. ولار ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قىزمەت ەتەدى جانە قوعامداعى تۇراقتىلىقتىڭ ساقتالۋىنا ۇلەس قوسادى. پاتريوتيزم، ەلگە ادالدىق، بۇيرىققا باعىنۋ سياقتى قاسيەتتەر وسى ورتادا قالىپتاسادى. ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندەگى ءتارتىپتىڭ ءرولى بولەك. ستۋدەنتتىڭ ساباققا ۋاقتىلى كەلۋى، اكادەميالىق تالاپتاردى ساقتاۋ، مۇعالىمدەرمەن جانە قۇربى-قۇرداستارمەن دۇرىس قاتىناس ورناتۋى — ونىڭ بولاشاق كاسىبىنىڭ نەگىزىن قالايدى.
ءال – فارابي: ادامعا ەڭ بiرiنشi بiلiم ەمەس، تاربيە بەرiلۋi كەرەك، تاربيەسiز بەرiلگەن بiلiم — ادامزاتتىڭ قاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ءومiرiنە وپات اكەلەدi دەپ،عىلىم ۇيرەنەم دەگەن ادامنىڭ اقىل-ويى ايقىن،
ەرىك-جىگەرى، تىلەك-ماقساتى اقيقات،ادىلدىك ءۇشىن تالاپ جولىندا بولۋى شارت.
وندا جاي ءلاززات ىزدەۋ، كاسىپقۇمارلىققا ۇقساس ارەكەت وندا بولماسا كەرەك
قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى وقۋ ورنى. رەسپۋبليكامىزدا عانا ەمەس، بۇرىنعى كسرو، قازىرگى تمد ەلدەرى اراسىندا تەك ارۋلارعا ارنالعان بالاماسىز بىردەن-بىر جالعىز جوعارى ءبىلىم ورداسى. قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ سيمۆولى – تۇمار.
قىزدار ۋنيۆەرسيتەتى قۇرىلعاننان باستاپ 80 جىل ىشىندە وقۋ ورداسىن 70 مىڭنان استام تۇلەك ءبىتىرىپ، رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ۇستازدىق جانە قوعامدىق جۇمىستاردا، ونەر مەن مادەنيەت سالالارىندا جەمىستى ەڭبەك ەتۋدە. قىزدار ۋنيۆەرسيتەتى قازاق ارۋلارىنىڭ شامشىراعىنا اينالعان، قازاق حالقى سەنىپ تاپسىرعان مىڭداعان جانداردىڭ ۇكىلى ءۇمىتى.سوندىقتاندا ستۋدەنتتەر جاقسى وقۋمەن قاتار، اندەر مەن بيلەردىڭ ۇلكەن ساحنالاردا اۋەلەتىپ، سپورتتىق جەتىستىكتەرىمەن الەمدى تاڭعالدىرۋدا. بىلىكتى مامان، مىقتى پەداگوگ، ۇلت تاربيەلەۋشى جاستار وسى پاراسات مەكتەبىنەن تۇلەپ ۇشادى.
ۇستاز… جاراتىلىسىنان وزىنە ايتىلعاننىڭ ءبارىن جەتە تۇسىنگەن، كورگەن، ەستىگەن جانە اڭعارعان نارسەلەردىڭ ءبارىن جادىندا جاقسى ساقتايتىن، ەشنارسەنى ۇمىتپايتىن… العىر دا اڭعارىمپاز اقىل يەسى…، مەيلىنشە شەشەن، ونەر-بىلىمگە قۇشتار، اسا قاناعاتشىل جانى اسقاق جانە ار-نامىسىن ارداقتايتىن، جاقىندارىنا دا، جات ادامدارىنا دا ءادىل…، جۇرتتىڭ بارىنە… جاقسىلىق پەن ىزگىلىك كورسەتىپ…قورقىنىش پەن جاسقانۋ دەگەندى بىلمەيتىن باتىل، ەرجۇرەك بولۋى كەرەك.
جيىرما ءبىرىنشى عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىن جاڭارتۋمەن باستاعان قىزدار ۋنيۆەرسيتەتى ۇلتتىق پەداگوگيكا مەن ءتول مادەنيەتىمىزدىڭ،عىلىمنىڭ دامۋىنا،ءارى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى تالاپ ەتىپ وتىرعان: «باسەكەگە قابلەتتى مەملەكەت، باسەكەگە قابلەتتى ەكونوميكا، باسەكەگە قابلەتتى ۇلت» قالىپتاستىرۋعا سۇبەلى ۇلەس قوسا الاتىن پەداگوگتار دايارلاۋدا.
بۇگىنگى تاڭدا جاراتىلىستانۋ ينستيتۋتتىڭ ديرەكتورى گ.ۋ.بايتاشيەۆا جانە پروفەسسور-وقىتۋشىلار قۇرامى ءبىلىم بەرۋ مەن تاربيە پروبلەمالارىن كوتەرگەن ءتۇرلى رەسپۋبليكالىق،حالىقارالىق عىلىمي-پەداگوگيكالىق كونفەرەنسيا،سيمپوزيۋمدارعا دا بەلسەنە اتسالىسادى.
ستۋدەنتتەردىڭ دالالىق-وقۋ پراكتيكالارى قاراساي اۋدانىنداعى اگروبيوستانسيا،مەن قاپشاعاي سۋ قويماسى بويىنداعى دەمالىس ايماعىندا قاراعاندى وبلىسى،قارقارالى ەلدى مەكەنى،ە.ا.بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقۋ پراكتيكا بازاسىندا وتىلەدى.مۇندا ستۋدەنتتەر تۇرمىسى ءۇشىن بارلىق جاعدايلار جاسالىنعان.
ەندەشە ۋنيۆەرسيتەتتەگى ءتارتىپ جاي عانا فورمالدى تالاپ ەمەس، تۇلعانىڭ كاسىبي مادەنيەتىن قالىپتاستىراتىن ماڭىزى تاجىريبەدە. كەيدە ستۋدەنت ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى ارەكەتىن تارتىپكە باعىندىرۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن بايقاماي دا قالادى. ال شىن مانىندە، بۇل داعدى، ەرتەڭگى جۇمىس ورنىندا شەشۋشى ءرول اتقارادى.
بۇگىنگى كۇردەلى الەمدە قوعامعا ەڭ قاجەت نارسە — بىرلىك، ءوزارا قۇرمەت جانە سەنىم. بۇل قۇندىلىقتاردىڭ تۇبىندە ءتارتىپ جاتىر. ەگەر ءار ازامات زاڭدى سىيلاسا، قوعامدىق ەرەجەلەردى ورىنداسا، وندا قوعامدا تۇراقتىلىق ورنايدى. سول سەبەپتى «ءتارتىپ – ەلدىڭ تۇتقاسى» دەگەن وي بۇگىن وزەكتى. ال جاس ۇرپاق وسى قۇندىلىقتى بويىنا سىڭىرسە، ەلدىڭ بولاشاعى دا مىقتى بولادى.