قوعامنىڭ دامۋى مەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ نەگىزىندە ءتارتىپ پەن زاڭدىلىق جاتىر. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆتىڭ باستاماسىمەن قابىلدانعان ءبىرقاتار زاڭدار مەن باعدارلامالار ەلىمىزدە ءتارتىپتى نىعايتۋعا، ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋعا جانە مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. «ءتارتىپ بار جەردە — دامۋ بار» قاعيداسى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە دە، جەكە تۇلعا دەڭگەيىندە دە وزەكتى. ءتارتىپ — بۇل تەك ەرەجەلەردى ساقتاۋ ەمەس، سونىمەن بىرگە قوعامداعى ءوزارا سەنىم مەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ كورىنىسى.
ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا بۇل قاعيدا ەرەكشە ماڭىزدى. ۇجىمدىق ءتارتىپ، اكادەميالىق ادالدىق جانە باسقارۋ مادەنيەتى ستۋدەنتتەردىڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا جانە تۇلعالىق دامۋىندا شەشۋشى ءرول اتقارادى. قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ءتارتىپ پەن ساپانى ۇشتاستىرا وتىرىپ، بولاشاق پەداگوگتاردى دايىندايدى.
ءتارتىپ — ساپالى ءبىلىمنىڭ تىرەگى
ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنىڭ تيىمدىلىگى وقۋ ورنىنىڭ ىشكى اكادەميالىق، پەداگوگيكالىق جانە ەتيكالىق ستاندارتتاردى قانشالىقتى ساقتايتىنىنا تاۋەلدى. تارتىپكە نەگىزدەلگەن ورتادا ستۋدەنتتىڭ نازارىن شاشىراتاتىن فاكتورلار ازايىپ، وقۋ ءۇردىسى جۇيەلەنەدى. ال وقىتۋشىنىڭ كاسىبي تالاپتاردى ساقتاۋى — ءبىلىم ساپاسىنىڭ تۇراقتى بولۋىنا اسەر ەتەدى.
حيميا كافەدراسى مىسالىندا الساق، زەرتحانالىق جۇمىستاردىڭ ءقاۋىپسىز ءوتۋى، قۇرال-جابدىقتاردىڭ دۇرىس قولدانىلۋى، حيميالىق ماتەريالدارمەن جۇمىس بارىسىندا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن بۇلجىتپاي ورىنداۋ — ءبارى دە تارتىپكە نەگىزدەلەدى. زەرتحانالىق قاۋىپسىزدىك تالاپتارىن ساقتاماۋ تەك وقۋ پروسەسىنە ەمەس، ادام ومىرىنە دە ءقاۋىپ تۋدىرۋى مۇمكىن. سوندىقتان كافەدرامىزدا ستۋدەنتتەر اراسىندا جاۋاپكەرشىلىك مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى.
ءتارتىپ — ۇجىمنىڭ كەلىسىمى مەن ءوزارا سىيلاستىعى
كەز كەلگەن ۇيىمنىڭ دامۋى ونىڭ ىشكى رۋحاني احۋالىنا بايلانىستى. ءتارتىپ — ادامدار اراسىنداعى سىيلاستىقتىڭ، كەلىسىمنىڭ، ۇيىمشىلدىقتىڭ كەپىلى. ءدال وسى فاكتورلار اكادەميالىق ۇجىمنىڭ شىعارماشىلىق جانە عىلىمي الەۋەتىن ارتتىرادى.
ۇجىمدا ءتارتىپتىڭ بولۋى — ءار قىزمەتكەردىڭ ءوز مىندەتىن ۋاقىتىلى، ساپالى جانە ادال اتقارۋىنا جول اشادى. بۇل ءوز كەزەگىندە كافەدرانىڭ ستراتەگيالىق ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋىنە ىقپال ەتەدى. جاراتىلىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ حيميا كافەدراسىندا كەلىسىم مەن جۇيەلىلىك پرينسيپتەرى نەگىزىندە جۇمىس جاساۋ داستۇرگە اينالدى. ءاربىر وقىتۋشىنىڭ جەكە تاجىريبەسى مەن ورتاق جاۋاپكەرشىلىگى بىرىككەن كەزدە عانا كافەدرا جوعارى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزەدى.
ستۋدەنتتىك تاربيە مەن مادەنيەت قالىپتاستىرۋ
ۋنيۆەرسيتەتتىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى — كاسىبي مامان دايىنداۋمەن قاتار، تۇلعالىق دامىعان، مادەنيەتتى، جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى ازامات قالىپتاستىرۋ. بۇل پروسەسس ەڭ الدىمەن تاربيە جۇمىسىنىڭ جۇيەلى جۇرگىزىلۋىنە بايلانىستى.
«ءتارتىپ بار جەردە — دامۋ بار» تۇجىرىمىن ستۋدەنتتەر بويىنا ءسىڭىرۋ — تەك ەسكەرتۋ بەرۋ نەمەسە ەرەجە تالاپ ەتۋ ەمەس. ول ستۋدەنتتىڭ ىشكى موتيۆاسياسىن وياتۋ، ءوزىن-وزى باسقارۋعا ۇيرەتۋ، اكادەميالىق ادالدىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋمەن تىكەلەي بايلانىستى. اكادەميالىق ادالدىق — زاماناۋي ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى تالاپتارىنىڭ ءبىرى. پلاگياتتان باس تارتۋ، ەمتيحان بارىسىندا جاۋاپكەرشىلىك تانىتۋ، عىلىمي جۇمىستا ادىلدىك ساقتاۋ — بۇلار ءتارتىپ مادەنيەتىنىڭ كورىنىسى.
ءتارتىپ – يننوۆاسيا مەن عىلىمي ىزدەنىستىڭ نەگىزى
عىلىم سالاسىندا ءتارتىپتىڭ ءرولى ەرەكشە. عىلىمي دەرەكتەردى ناقتى جۇرگىزۋ، ادىستەمەنى دۇرىس قولدانۋ، ناتيجەنى دۇرىس راسىمدەۋ — بۇلاردىڭ ءبارى زەرتتەۋشىنىڭ تارتىپتىلىگىنە بايلانىستى. حيميا كافەدراسىندا جاس زەرتتەۋشىلەردى عىلىمعا باۋلۋ بارىسىندا جوسپارلاۋ، جۇيەلەۋ، دەرەكتەردى جيناۋ جانە تالداۋ مادەنيەتى ەرەكشە نازاردا ۇستالادى.
ءتارتىپتى عىلىمي ورتا — جاڭا يدەيالاردىڭ تۋىنداۋىنا، يننوۆاسيالىق جوبالاردىڭ جۇزەگە اسۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. جوسپارلى جۇمىس، انىق ماقساتتار مەن ءادىل باعالاۋ جۇيەسى كافەدرانىڭ عىلىمي الەۋەتىن ارتتىرۋعا جانە قوعامعا قاجەتتى ساپالى ماماندار دايىنداۋعا ىقپال ەتەدى.
ءتارتىپ – باسقارۋ مادەنيەتىنىڭ وزەگى
ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسىندەگى ءتارتىپ تەك جەكە تۇلعالىق دەڭگەيدە عانا ەمەس، باسقارۋ جۇيەسىنىڭ بارلىق ساتىلارىندا ورىن الۋى كەرەك. باسقارۋ مادەنيەتى جوعارى بولعان جاعدايدا عانا وقۋ ورنىنىڭ ستراتەگيالىق باعىتتارى ناقتى ايقىندالىپ، ولاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ءتيىمدى مەحانيزمدەر جاسالادى. ۋنيۆەرسيتەتىشىلىك جانە كافەدرالىق قۇجات اينالىمىنىڭ رەتتەلۋى، وقۋ پروسەسىنىڭ ناقتى جوسپارلانۋى، ىشكى اۋديت پەن مونيتورينگ جۇيەسىنىڭ دۇرىس ۇيىمداستىرىلۋى — مۇنىڭ بارلىعى باسقارۋداعى ءتارتىپتىڭ ايقىن كورسەتكىشى.
حيميا كافەدراسىندا وقۋ-ادىستەمەلىك قۇجاتتار، جۇمىس باعدارلامالارى، باعالاۋ كريتەرييلەرى مەن وقۋ جوسپارىنىڭ تالاپقا ساي جۇيەلەنۋى — كافەدرانىڭ جوسپارلى ءارى ءتارتىپتى جۇمىس جۇرگىزەتىنىنىڭ دالەلى. ءاربىر ءپان بويىنشا وقۋ باعدارلامالارىنىڭ جاڭارتىلىپ وتىرۋى، اككرەديتاسيالىق تالاپتارعا سايكەستىگى، ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ناتيجەلەرىن ءادىل باعالاۋ ءتارتىبى، كافەدرا ۇجىمىنىڭ كاسىبي جاۋاپكەرشىلىگى مەن تارتىپكە دەگەن قۇرمەتىن كورسەتەدى. تارتىپكە نەگىزدەلگەن باسقارۋ — ساپا مەنەدجمەنتى جۇيەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا دا تىكەلەي ىقپال ەتەدى.
ءتارتىپتىڭ پەداگوگ تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋداعى ءرولى
جوعارى وقۋ ورنى — بولاشاق پەداگوگتاردى تاربيەلەيتىن ورتا. دەمەك، مۇندا ءتارتىپتىڭ ورنى ەرەكشە. بولاشاق ءمۇعالىمنىڭ كاسىبي كەلبەتى تەك تەوريالىق بىلىممەن ەمەس، ونىڭ مىنەز-قۇلقىمەن، جاۋاپكەرشىلىگىمەن، ۇستازدىق ەتيكاسىمەن ايقىندالادى. ستۋدەنت پەداگوگ رەتىندە سىرتقى جانە ىشكى مادەنيەتتى كورسەتۋگە، ءوزىن-وزى دامىتۋعا، ۇجىمدا ءتىل تابىسۋعا ۇيرەنۋى ءتيىس. بۇل قاسيەتتەردىڭ بارلىعى ءتارتىپ ارقىلى قالىپتاسادى.
ۇستازدىق قىزمەتتىڭ باستى ۇستانىمى — ۇلگى بولۋ. ءتارتىپتى ۇستاز — ستۋدەنتكە باعىت كورسەتەتىن شامشىراق سياقتى. سوندىقتان وقۋ ورنىندا وقىتۋشىنىڭ سويلەۋ مادەنيەتى، اۋديتورياداعى ءتارتىبى، ارىپتەستەرمەن قارىم-قاتىناسى، ۋاقىتقا قۇرمەتى ەرەكشە مانگە يە. وسىنداي تالاپتار نەگىزىندە قالىپتاسقان كاسىبي ورتا ستۋدەنتتەردىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك دامۋىنا وڭ ىقپال ەتەدى.
ءتارتىپ جانە ۇلتتىق تاربيە قۇندىلىقتارى
قازاق حالقى ءتارتىپتى، ار-نامىستى، ۇلكەندى سىيلاۋدى، جاۋاپكەرشىلىكتى جوعارى باعالاعان. حالىق پەداگوگيكاسى – ۇلتتىق تاربيە جۇيەسىنىڭ وزەگى. «تارتىپكە باعىنعان قۇل بولمايدى» دەگەن دانا ءسوز ءتارتىپتىڭ قوعامداعى ماڭىزىن تەرەڭ كورسەتەدى. بۇگىنگى جاستاردى تاربيەلەۋدە وسى ۇلتتىق قاعيدالاردى ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنە ەنگىزۋ — زامان تالابى.
قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ، قىز بالانىڭ مادەنيەتتى، پاراساتتى، ءبىلىمدى تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا جاعداي جاساۋ جولىندا ۇلكەن جۇمىس اتقارىپ كەلەدى. ۇلتتىق مادەنيەتتى ساقتاۋدا ءتارتىپتىڭ ءرولى ايرىقشا. ادەپتىلىك، يناباتتىلىق، كىشىپەيىلدىلىك — ءتارتىپ مادەنيەتى ارقىلى قالىپتاساتىن قاسيەتتەر. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىنداعى تاربيەلىك ءىس-شارالار دا وسى قۇندىلىقتاردى نىعايتۋعا باعىتتالعان.
ءتارتىپ — قوعامنىڭ تۇراقتىلىعىن، ۇيىمنىڭ دامۋىن جانە جەكە تۇلعانىڭ كەمەلدەنۋىن قامتاماسىز ەتەتىن باستى قۇندىلىق. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ءتارتىپ پەن جۇيەلىلىككە سۇيەنبەيتىن ەشبىر پروسەسس ءوزىنىڭ ناتيجەسىنە جەتە المايدى. سوندىقتان «ءتارتىپ بار جەردە — دامۋ بار» قاعيداسى ءبىزدىڭ كافەدرا قىزمەتىنىڭ ءارى وقۋ-تاربيە جۇمىسىمىزدىڭ نەگىزگى باعىتى بولىپ قالا بەرەدى. تارتىپكە نەگىزدەلگەن ورتا — كاسىبيلىككە، مادەنيەتكە، عىلىمي ىزدەنىسكە جانە ادامدىق قۇندىلىقتارعا باستايتىن جول.