وسىناۋ قيمىلى جىلدام، ءسوزى نىق، جۇرگەن جەرىندە جاستارعا جالىن بەرىپ جۇرەتىن كىسىنى كورگەن سايىن بويىمدى ماقتانىش كەرنەيدى. ءسىرا، «قايران، ءبىزدىڭ انالار اردى ويلاعان» دەمەكشى، ارداقتى انا، ۇلتىنىڭ بولاشاعىن ويلاعان ۇلاعاتتى ۇستاز وسىنداي بولسا كەرەك. قالامىزدىڭ ەڭ بەلسەندى تۇرعىنى، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى تامارا مۇحتارحان قىزى بار سانالى عۇمىرىن ۇرپاق تاربيەسىنە ارناپ، ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسۋمەن كەلە جاتقان تانىمال تۇلعا. ۇنەمى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەتىن جان. مەملەكەتتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىن بۇقارا اراسىندا ناسيحاتتاۋدا دا وزىندىك مانەرى بار. ءوزىن قوعامنان جەكە-دارا، بولەك ۇستامايتىن تامارا شاكىروۆا - قالا قاريالارىنىڭ قامقورى، بۇگىندە جەتىسۋ اۋداندىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى. ءبىز تامارا مۇحتارحانقىزىنا جولىعىپ، ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىستارى توڭىرەگىندە اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
جاستار ءتۇزۋ جولمەن ءجۇرىپ، اداسپاسا ەكەن دەيمىن
– تامارا مۇحتارحان قىزى، ءسىز ۇنەمى قارتتارىمىزعا قۇرمەت كورسەتۋدىڭ ەرەكشە ۇلگىسىن تانىتىپ كەلە جاتقان جانسىز. قازىرگى تاڭدا ءوزىڭىز باسشىلىق ەتىپ وتىرعان ارداگەرلەر كەڭەسى قانداي جۇمىستار اتقارىپ جاتىر؟
– مەنىڭ بۇكىل سانالى عۇمىرىم وقۋ-اعارتۋ سالاسىندا ءوتتى. بالالارمەن بىتە قايناسىپ جۇمىس ىستەگەن سوڭ با، قاشاندا جاس ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە جانىم اۋىرىپ وتىرادى. سولار ءتۇزۋ جولمەن ءجۇرىپ، اداسپاسا ەكەن دەيمىن. كەزىندە قالامىزداعى اۆتومەحانيكا كوللەدجىندە ۇزاق جىل باسشىلىق قىزمەتتە بولدىم. تالاي تاعدىردىڭ ءتۇزۋ جولعا تۇسۋىنە سەبەپكەر بولعان ەدىم. ودان مەن دە، ولار دا جامان بولعان جوق. الگى بالالاردىڭ الدى ءقازىر ەلۋدەن اسىپ كەتتى. ءالى كۇنگە دەيىن «اپاي، قالايسىز؟» دەپ تۇرادى. مەرەكە سايىن جاعدايىمدى سۇراپ، حابارلاسىپ جاتقاندارى. ۇستاز ادامعا بۇدان ارتىق باقىت بار ما؟ زەينەتكە شىقسام دا، ۇيدە قاراپ وتىرمايىن دەپ، قوعامداعى وزگەرىستەرگە ءوزىمنىڭ ءۇنىمدى قوسىپ وتىرامىن. كەزىندە «اۋداندىق ارداگەرلەر كەڭەسىنە ءسىزدى لايىق كورىپ وتىرمىز» دەپ جاۋاپتى مەكەمەلەر ۇسىنىس جاساعان سوڭ، كەلىسپەسكە لاجىم قالمادى. سودان بەرى ۇجىمداسىپ، ۇيىمداسىپ قىزمەت ەتىپ جاتقان ءجايىمىز بار. بۇل دەگەنىڭىز، ەسىگى ءبىر جابىلمايتىن مەكەمە عوي. كۇنىنە بىرنەشە قوڭىراۋ سوعىلىپ، ترۋبكانىڭ ار جاعىنداعى قاريانىڭ كوڭىل كىلتىن تابۋعا تىرىسىپ وتىرعانىم. كۇن سايىن قاريالارىمىزدىڭ ءبىرى ءوتىنىش ايتىپ، ءبىرى تىلەگىن ارقالاپ باس سۇعىپ جاتادى. بارلىعىنىڭ وزىندىك بۇيىمتايى بار. جاسى كەلگەن كىسىگە كەرەگى كوڭىل عوي. ءوزىنىڭ بۇكىل ءومىرىن قوعامنىڭ بەل ورتاسىندا وتكىزگەن قاريالارعا ۇيدە وتىرىپ قالۋ دا قيىنعا سوعىپ جاتادى. الماتى قالاسى اكىمشىلىگىنىڭ قاريالارعا ارناپ «بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ» ورتالىعىن اشىپ بەرۋى دە سوندىقتان بولسا كەرەك. كەيدە كوڭىل-كۇيى بولماي، ەڭسەسى ءتۇسىپ كەلگەندەردى ەركەلەتىپ، ارقاسىنان قاقساڭ، بالاشا قۋانىپ شىعا كەلەدى. ارينە، جاسى كەلگەن كىسى بولعان سوڭ، دەنساۋلىعىنا شاعىمدانىپ، دەرتىنە داۋا ىزدەپ كەلەدى. قارتتىققا جەتۋدىڭ ءوزى ءبىر ارمان بولدى. بۇل دا ءبىر ادامنىڭ كەمەرىنە كەلگەن كەمەل شاعى عوي. مۇنداي شاقتا قاريالار بالا قۇساپ، ادامنان جىلىلىق كۇتسە، ەندى بىرەۋلەرى ىشىندەگى اڭگىمەسىن سىرتقا شىعارعىسى كەپ تۇرادى. سونداي كەزدە ولاردىڭ كوڭىلىن قالدىرماۋعا، تىڭداۋعا تىرىسامىن. اۋدانىمىزدا تۇرىپ جاتقان قاريالاردىڭ اراسىندا ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرى، تىل ارداگەرلەرى مەن زەينەتكەرلەر بار. مىنە، وسى كىسىلەردىڭ بۇكىل جاس ءومىرى مەن كۇش-قايراتى ەلىمىزدىڭ وركەندەۋ جولىندا ءوتتى. دەنساۋلىقتارى سىر بەرىپ، زاردابىن ءالى كۇنگە تارتىپ جاتقاندارى دا بار. مىنە، وسىنداي كىسىلەرگە قالاي قولداۋ كورسەتىپ، قامقور بولماسقا...
ارداگەرلەر كەڭەسى – ەڭ الدىمەن ۇلكەندى سىيلاۋ مەكتەبى! ەكىنشىدەن، ۇرپاقتاستار ساباقتاستىعىن قالىپتاستىراتىن قازىنالى ورتا. قازىرگى تاڭدا اۋدان كولەمىندە تۇرىپ جاتقان ءبىر كەزدەگى بەينەتتىڭ زەينەتىن كورىپ، وتكەن ومىرلەرى تاريحقا اينالعان قاريالارىمىزدى اقىلدىڭ كەنى، تالىم-تاربيەنىڭ قازىناسى دەسەك بولادى. مەنىڭ ءبىر قۋاناتىنىم، قاي-قايسى دا قارتايدىق ەكەن دەپ، قولدارىن قۋسىرىپ، قاراپ وتىرعان جوق. قايتا ءقازىردىڭ وزىندە جاس ۇرپاق تاربيەسىنە ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ، قالامىزدىڭ اجىراماس قۇندىلىعىنا اينالىپ وتىر. ماسەلەن، مەملەكەت باسشىسىنىڭ حالىققا جولداۋىن تالقىلاۋ، قالا باسشىسىنىڭ تۇرعىندارمەن كەزدەسۋى، ارداگەرلەردىڭ كونفەرەنسياسى دەيسىز بە.... قانداي ءىس-شارا بولماسىن، قارتتارىمىز بەلسەندىلىكتەرىن تانىتىپ جاتقانى. ارداگەرلەر كەڭەسى جۇمىسىنا قالالىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى اقان بيجانوۆ ۇنەمى قولداۋ كورسەتىپ، باعىت-باعدار بەرىپ، قامقورلاپ وتىراتىنىن ايتا كەتكەنىمىز ءجون.
«قارتتارىن قادىرلەگەن ەل ارداقتى»
– قارتتار ايلىعىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرەسىز... وسى جۇمىستار تەك ناۋقاندىق سيپاتقا يە مە، الدە جىل بويى جالعاسا ما؟
– ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ۇلكەندى سىيلايتىن جاقسى قاسيەتى بار عوي. قانعا سىڭگەن قاسيەتكە كەڭپەيىلدى قوسىڭىز. سوندىقتان قاريالاردى سىيلاۋ قازان ايىنا عانا قاراپ تۇرعان جوق. جالپى، جىل سايىن قارتتار ايلىعى باستالماي تۇرىپ، اۋدانىمىزدا تۇرىپ جاتقان قاريالارىمىزدىڭ ءتىزىمىن جاساپ، ولارعا قانداي كومەك قاجەت ەكەنىمەن تانىسىپ وتىرۋ ءبىزدىڭ ۇردىسىمىزگە اينالعان.
وسىندايدا بۇكىل ءبىر اۋداننىڭ قارتتارىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ وتىرعان مەكەمە بولعاندىقتان، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جۇگى كوبىنە ارداگەرلەر كەڭەسىنە تۇسەتىنىن اڭعارامىن. دەسەك تە، قاريالاردىڭ كوڭىلى كوتەرىلىپ، ءبىر سەرپىلىپ قالسىنشى دەپ، مەرەكەلىك كوڭىل-كۇي سىيلاۋعا تىرىسامىن. قاريالارىمىزدىڭ ءومىرى كوبىنە نەمەرە باعىپ، ءۇي كۇزەتۋمەن وتەتىنى دە شىندىق قوي. سوندىقتان ەڭ قۇرىماعاندا وزدەرىنە قۇرمەت دەپ بەلگىلەنگەن ءبىر ايدا قالانىڭ مادەني ورىندارىن ارالاپ، بوي جازسا ەكەن دەيمىن. كۇنى بويى ۇيدە وتىراتىن قاريالارىمىزدىڭ مادەني ورىنعا بارماق تۇگىلى، قالانىڭ ورتالىعىن كورمەيتىندەرى راس. سول ءۇشىن وتكەن جىلعى قارتتار ايلىعى بارىسىندا ارنايى كولىك جالداپ، تەاترعا، كينوعا، وپەرا جانە بالەت تەاترىنا، قالانىڭ بىرنەشە مۇراجايىنا، ورتالىق ساياباققا ساياحات جاسادىق. سونىمەن قاتار، تۇرگەندەگى فورەل شارۋاشىلىعى مەن الما-اراسانعا، ەسىككە دەيىن بارىپ قايتتىق. سپورتتىق ويىنداردىڭ جارىسىن وتكىزدىك. قارتتارىمىزدىڭ بالاشا قۋانعانىن كورسەڭىز عوي، كوڭىلدەرى كوتەرىلىپ، سەرگىپ قالدى. ءبىر اۋداندا تۇرعانىمەن ءبىر-بىرىن تانىمايدى. وسىنداي باسقوسۋ كەزىندە ولار اشىلىپ، اشىق-جارقىن قاۋقىلداسىپ، ءبىرىن-بىرى باياعىدان تانيتىن جاندارداي ءماز بولدى.
بويىندا ۇلتتىق قاسيەتى باسىم، اتا-انانى سىيلاي بىلەتىن، قاريالارعا قامقورلىق تانىتۋعا ءازىر تۇراتىن ءبىراز ازاماتتار مەرەكە سايىن كومەك كورسەتىپ جاتادى. ونداي ازاماتتارعا العىس ايتقاننان باسقا نە دەۋگە بولادى؟ ونەرپازدار دا ءوز ارامىزدان تابىلىپ، قاريالارىمىز اۋداندىق حور ۇجىمىنا قاتىسادى. مەرەكەلىك ءىس-شارالاردا ءوز ونەرلەرىن كورسەتىپ جاتادى. جاسى كەلگەن كىسىلەردىڭ قوعامنان قولداۋ، ماڭايىنان جىلىلىق كۇتەتىنى زاڭدىلىق. سوندىقتان ونداي مۇقتاج كىسىلەرگە قول سوزىپ، قولداۋ كورسەتۋىمىز كەرەك. اۋداندا تۇرىپ جاتقان تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا قىسقى وتىن مەن كومىر جەتكىزىلىپ، بىرنەشە وتباسى ازىق-تۇلىك سەبەتتەرىمەن قامتىلدى. بۇل دا ءوز كەزەگىندە از بولسا دا كومەك. الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ بولىمشەسى جالعىزىلىكتى قاريالارىمىزدىڭ ءۇي-ىشىن تازالاپ، اكتەپ-سىرلاپ، رەتكە كەلتىرىپ بەردى. ول دا ادامگەرشىلىك، ۇلكەن ساۋاپتى ءىس. سوسىن جاسى كەلگەن كىسىلەردىڭ ىڭقىل-سىڭقىلى كوبەيىپ جاتادى. وسى رەتتە تەك قارتتار ايلىعى اياسىندا عانا ەمەس، جىل بويى اۋدانداعى دەنساۋلىق مەكەمەلەرى قاريالارعا ارناپ اشىق ەسىك كۇندەرىن وتكىزىپ كەلەدى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەلەرىنىڭ جاۋاپتى ماماندارى قاريالارعا الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىپ، ۇيلەرىنە بارىپ، دارىگەرلىك تەكسەرۋدەن وتكىزدى. ءالى دە ماماندار قاريالاردىڭ قاجەتتى دارى-دارمەكتەرىن جەتكىزىپ بەرىپ جاتىر. قازاقتا «ءبىز دە سىزدەي بولعانبىز، ءسىز دە بىزدەي بولارسىز» دەگەن ءسوز بار. ءبىزدىڭ اۋدانداعى «ورتالىق»، «سولتۇستىك» دەپ اتالاتىن زيراتتاردا تالاي-تالاي قادىرمەندى قاريالارىمىز ماڭگىلىك مەكەندەرىن تاپتى. ءتۇرلى تاعدىر بار عوي. ارتىندا ىزدەۋشىسى جوق، قابىرلەردىڭ ماڭايىن ءشوپ-شالام باسىپ، قاراۋسىز قالعاندارى جەتەرلىك. سوندىقتان ارنايى مەكەمە قىزمەتكەرلەرىمەن بىرلەسىپ، سول ماڭايعا دا تازالىق جۇمىستارىن جۇرگىزىپ وتىرۋدى ءوز مىندەتىمىزگە العانبىز.
جاڭا قوعام قۇرۋدا ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزى زور
– بيىل العا قويعان قانداي ءىس-شارالار، جوسپارلارىڭىز بار؟
– ەڭ الدىمەن ەلىمىز امان، جەرىمىز تىنىش بولسىن دەيمىن. باستى تىلەگىم – ەلىمىزدىڭ ىرگەسى سوگىلمەي، تەك بەيبىتشىلىك بولسىن! ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارىپ، ەلىمىزدىڭ كوركەيۋىنە ۇلەس قوسايىق. ادىلەتتى قازاقستان قۇرۋ جولىنا بارشامىز ءوز ۇلەسىمىزدى قوسساق، الىنبايتىن قامال بولماس. وسى جولدا، جاڭا قوعام قۇرۋدا ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزى زور. ءبىزدىڭ اۋداندىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ بۇل باعىتتا قولعا الار باعدارلارى از ەمەس.
وتكەن جىل قاي-قايسىمىزعا دا وڭاي بولمادى. اۋدانىمىزداعى ءبىراز قاريالارىمىزدان كوز جازىپ قالدىق. ولاردىڭ ورنى ويسىراپ، جوعى ءبىلىنىپ تۇر. ۇزاق جىلدار اۋدانداعى ارداگەرلەر كەڭەسىن باسقارىپ، ءوزىم ۇلگى تۇتىپ جۇرگەن كيم سەرىكباي ۇلى، قۇدايبەرگەن قابدولدين، جاقسىلىق ءامىرحانوۆ سىندى ازاماتتارىمىز دا كەلمەستىڭ كەمەسىنە ءمىنىپ، و دۇنيەلىك بولدى. سول كىسىلەردى ويلاسام، كوڭىلىم قۇلازىپ قالادى. ماقسات – اعا ۇرپاقتىڭ تاعىلىمدى جولىن بۇگىنگى ۇرپاق بويىنا ءسىڭىرۋ.
ۇرپاق تاربيەسىنە بۇكىل قوعام جاۋاپتى
– «ۇرپاقتار ساباقتاستىعى» دەمەكشى، قازىرگى جاس ۇرپاققا كوزقاراسىڭىز قالاي؟
– ارينە، «نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ» دەيدى. ۇرپاق تاربيەسى بارشامىزعا ورتاق. ءبارىمىز، بۇكىل قوعام بولىپ جاۋاپتىمىز. دەگەنمەن، ۇرپاق تاربيەسىنە ەڭ الدىمەن وتباسى جاۋاپتى ەكەنىن دە ۇمىتپاعان ءجون. كوپ جاعدايدا «مەكتەپ نە ۇيرەتىپ جاتىر؟» دەگەن اتا-انالاردىڭ پىكىرىن ەستىپ، قارنىم اشىپ قالادى. مەكتەپتەن تالاپ ەتىپ، ءوز مىندەتتەرىن ۇمىتىپ جاتادى. ارينە، بۇل وتە وكىنىشتى. ونىڭ سالدارى تىم كۇردەلى. ءوزىم ۇزاق جىلدار بويى ءبىلىم سالاسىندا ەڭبەك ەتكەن كەزىمدە قارتتارمەن تىعىز بايلانىستا بولعان ەدىم. سول كەزدە قاريالارىمىزدى قوناققا شاقىرىپ، ولاردىڭ وتكەن ءومىرىن شاكىرتتەرىمە ۇلگى رەتىندە تانىستىرۋشى ەدىم. مەنىكى جاس ۇرپاق ۇلكەندى سىيلاۋدى ۇيرەنىپ، جاستىقتىڭ، ۋاقىتتىڭ ءقادىرىن ءبىلسىن دەگەن وي عوي. سول تاربيە-تاسىلىم كوپ جاعدايدا جاقسى ناتيجە بەرىپ، تەككە كەتپەگەن سىڭايلى.
جالپى، ۇلكەندى سىيلاۋدىڭ مەكتەبىن قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى. اۋدانىمىزداعى ءبىلىم مەكەمەلەرى «قارتتارىم – اسىل جاندار»، «ارداقتى اتام، اياۋلى اجەم»، «اتام، اجەم جانە مەن»، «ۇلكەنگە – قۇرمەت، كىشىگە – مىندەت»، «قارتتارىن قادىرلەگەن ەل ارداقتى»، «قارتتىق – قۇرمەتتى كەزەڭ»، تاعى باسقا اۋقىمدى ءىس-شارالار وتكىزدى. بۇنىڭ ءوزى جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ىزگىلىك ءنارىن سەۋىپ، پاراساتتىلىق ءدانىن ەككەنمەن بىردەي.
«اlmaty-akshamۋ»، №4 (6297) 12 قاڭتار، 2023 جىل