· 13 اقپاندا اقش مەملەكەتتىك دەپارتامەنتىنىڭ رەسمي سايتىندا امەريكا مەن تايۆان قارىم-قاتىناسى تۋرالى اقپاراتتىق بيۋللەتەن جاريالاندى. وندا ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ الداعى جاي-كۇيى تۋرالى اقپارات بەرىلگەن. الەمدىك ب ا ق پەن قاۋىمداستىق اقپاراتتىق بيۋللەتەندەگى «تايۆاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىنداماۋ» تۋرالى سوزدەردى ءوشىرىپ تاستاعانىن جارىسا جازدى. الايدا، 17 اقپاندا اقش رەسمي مالىمدەمە جاساپ، مەملەكەتتىك دەپارتامەنت سايتىندا تەحنيكالىق جۇمىستار جاسالىنعانىن، سوندىقتان بۇعان دەيىنگى اقپارات قالپىنا كەلەدى دەگەن سىڭايدا اقپارات تاراتتى. بۇعان قحر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ەشقانداي ءۇن قاتپادى. ال تايۆاننىڭ سىرتقى ۆەدومستۆوسى اقش-تىڭ ەلدى قولداعانىن قۋانا مالىمدەدى. مۇنداي تەحنيكالىق قاتەلىكتىڭ ارينە ساياسي استارى بار. ول تۋرالى ماقالادا تارقاتىپ كورەيىك.
اقش جان-جاقتى گەوساياسي ويىن جۇرگىزۋدە
وتكەن اپتادا الەم گەرمانياعا كوز تىكتى. وندا 14–16 اقپاندا «قاۋىپسىزدىك بويىنشا 61-ميۋنحەن كونفەرەنسياسى» ءوتتى. كونفەرەنسياداعى باستى ماسەلە ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىستى رەتتەۋ بولدى. ارينە، بۇل تاقىرىپ بەيرەسمي تۇردە تالقىلاندى. سەبەبى، كونفەرەنسيانىڭ تاقىرىبى مۇلدە باسقا، ياعني «كوپپولياريزاسيا» ەدى.
كونفەرەنسياعا دەيىن «قاۋىپسىزدىك تۋرالى ميۋنحەن بايانداماسى – 2025» جاريالاندى. ول 8 بولىمنەن تۇراتىن 151 بەتتىك قۇجات. وندا العاشقى 3 ءبولىم – اقش، ەۋروپا ەلدەرى جانە جاپونياعا، ال قالعان 5 ءبولىمى – BRICS (جۇڭگو، رەسەي، ءۇندىستان، برازيليا، وار) ەلدەرىنە ارنالعان. بايانداما اۆتورلارى حالىقارالىق قاۋىمداستىق «كوپپولياريزاسيانى» دۇرىس دەپ ەسەپتەگەنىمەن، شىندىعىنا كەلگەندە ول ۇلكەن ءقاۋىپ ەكەنىن ەسكەرتكەن. سوندىقتان ولار «دەپولياريزاسيانىڭ» قاجەتتىگىن دالەلدەۋگە تىرىسقان. ولاردىڭ پىكىرىمەن كەلىسۋگە بولادى. سەبەبى، پولياريزاسيا كەزىندە حالىقارالىق قۇقىق داعدارىسقا ۇشىراپ، كەلىسسوزگە وتىرۋ مۇمكىندىكتەرى ازايادى. مۇنى اقش-تىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى د.ۆەنستىڭ مالىمدەمەلەرىنەن جانە اقش-ڭ سوڭعى كەزدەگى ىس-ارەكەتتەرىنەن بايقاۋعا بولادى.
ءقازىر الەۋمەتتىك جەلىدە جانە باق-تاردا اقش ۆيسە-پرەزيدەنتىنىڭ ميۋنحەن كونفەرەنسياسىندا سويلەگەن سوزدەرى قىزۋ تالقىلانۋدا. ونىڭ مالىمدەمەلەرىنەن اقش پەن ەو اراسىندا تەك جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋ سالاسىندا عانا ەمەس، ۋكراينا ماسەلەسىنە دە قاتىستى ءارتۇرلى كوزقاراستا ەكەنىن بايقايمىز. ەگەر مۇقيات قارايتىن بولساق، اقش-تىڭ ىس-ارەكەتتەرىنەن ۇلتتىق مۇددەنى جوعارى قويعانىن كورەمىز. ترامپتىڭ ۋكراينا ماسەلەسىن وسى باعىتتا شەگىنىس جاساعانىنا قاراماستان تەزىرەك شەشۋگە دەگەن ۇمتىلىسى، ستراتەگيالىق ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن جاسالعان تاكتيكالىق ارەكەت ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ باستى ماقساتى – قىتايدى تەحنولوگيالىق، ەكونوميكالىق تۇرعىدان جەڭۋ. دەمەك، ۆاشينگتون ءقازىر جان-جاقتى گەوساياسي ويىن جۇرگىزۋدە. تايۆان ماسەلەسىن قايتا كوتەرۋ دە وسى ويىننىڭ ءبىر بولىگى عانا.
الەم «جارتىلاي وتكىزگىش ونەركاسىپ» پەن جي سالاسىن دامىتۋعا كۇش سالۋدا
3 اقپاندا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ۋكرايناعا سيرەك كەزدەسەتىن مەتاللدار، مۇناي مەن گازدى بەرۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساعانىن مالىمدەدى. ەگەر ۆ.زەلەنسكيي كەلىسسە اقش ارى قاراي اسكەري قولداۋ كورسەتۋگە دايىن ەكەنىن ايتتى. بۇل مالىمدەمەدەن كەيىنگى وقيعالار ۋكراينانىڭ ترامپتىڭ ۇسىنىسىنان باس تارتقانىن مەڭزەيدى. سەبەبى، وتكەن اپتادا ترامپ رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.پۋتينمەن تەلەفون ارقىلى اسكەري قاقتىعىستى رەتتەۋ ماسەلەسىن تالقىلادى. ياعني ۆ.زەلەنسكييدىڭ قاتىسۋىنسىز ۋكراينا ماسەلەسىن شەشۋگە كىرىستى.
ەكى مەملەكەتتىڭ ديالوگىنان كەيىن الەمدىك ب ا ق پەن ساياساتكەرلەر ترامپتى جاپپاي ايىپتاي باستادى. اسىرەسە، ميۋنحەن كونفەرەنسياسىندا ەو كوشباسشىلارى مەن ۆ.زەلەنسكيي اقش-قا قاراتا ايتىلعان سوزدەرىن ايامادى. بۇعان ترامپ ۋكرايناسىز كەلىسسوز بولمايدى دەپ مالىمدەدى. ونىڭ سوزىندە اششى بولسا دا شىندىق بار. سەبەبى، ونىڭ تۇسىنىگىندەگى كەلىسسوز بولىپ قويدى. ول ۋكراينادان سيرەك كەزدەسەتىن مەتاللداردى بەكەر سۇرامادى. كوپشىلىك وسى اقپاراتتى تاراتتى، ءبىراق «اقش-قا بۇل مەتاللدار نە ءۇشىن قاجەت؟»، – دەگەن سۇراقتى قويمادى، ءارى وعان جاۋاپ ىزدەمەدى. جالپى ول قانداي مەتالدار؟
ب ا ق بەتتەرىن شولىپ شىعىپ، ترامپ قانداي مەتالل سۇرادى دەگەن سۇراققا جاۋاپ تاپپادىق. ءبارى سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار دەپ جازعان. ءبىراق سوڭعى 10 جىلداعى الەمدىك تەندەنسيانى بىلە وتىرىپ، قانداي مەتالدار ەكەنىن بولجاۋعا بولادى.
ۋكراينادا ليتيي، بەريلليي، سيركونيي، تانتال جانە وزگە دە سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردىڭ قورى بار. ونىڭ ءبارى ەنەرگيا ءوندىرۋ مەن «جارتىلاي وتكىزگىش ونەركاسىپ» دامىتۋعا قاجەت پايدالى قازبالار. ال بۇل ەكى سالا جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋعا قاجەت.
جوعارىدا اتاپ وتكەن گەوساياسي پروسەستەن بولەك اقش تايۆان ماسەلەسىن دە كوتەرۋدە. ويتكەنى، وسى ماسەلەنى قايتا كوتەرۋ ارقىلى ستراتەگيالىق باسەكەلەس قىتايعا قىسىم جاساماق. قالا بەردى، تايۆان الەمنىڭ «جارتىلاي وتكىزگىش ونەركاسىپ» ورتالىقتارىنىڭ ءبىرى. بۇل سالا سوڭعى جالدارى جىلدام دامىپ كەلەدى. سمارتفون، كومپيۋتەر، ەلەكتروكار جانە وزگە دە ەلەكتر قۋاتى مەن ۇلكەن مالىمەتتى قاجەت ەتەتىن قۇرىلعىلار ميكروسحەمالار ارقىلى جۇمىس ىستەيدى. ال ولار «جارتىلاي وتكىزگىش ونەركاسىپتە» شىعادى.
سوڭعى ون جىلدا بۇل سالا پروسەسسورلاردى جاساۋعا بەت بۇردى. پروسەسسورلار جاساندى ينتەللەكتىنى جاساۋعا قاجەت ميكروسحەمالار بولىپ تابىلادى. تايۆاننىڭ TSMC كومپانياسى وسى سالانىڭ كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان ءبىر جاعى اقش قىتايعا قىسىم جاساسا، ەكىنشى جاعىنان تايۆاننىڭ وزىنە ستراتەگيالىق وداقتاس ەكەنىن تەكسەرىپ كورۋدە. سەبەبى، ترامپ بيلىككە كەلىسىمەن تايۆان «جارتىلاي وتكىزگىش ونەركاسىپ» سالاسىندا مونوپولياعا اينالماۋى ءتيىس دەگەن سارىندا مالىمدەمەلەر جاساعان.
جوعارىدا اتالعان گەوساياسي ويىننىڭ ءبارى جي سالاسىندا باسەكەلەستىكتىڭ ءجۇرىپ جاتقانىن كورسەتەدى. الپاۋىت مەملەكەتتەر نە ءۇشىن باسەكەگە تۇسۋدە؟ سەبەبى، «چات بوتتار» – باستاماسى عانا. جي بولاشاقتا اسكەري سالادا دا قولدانىلادى. اۆتونومدى اسكەري روبوتتار، دروندار جاساپ شىعارۋدا باسەكەلەستىك تارتىستى بولماق.