الماتىداعى ا.پ.چەحوۆ اتىنداعى قالالىق ورتالىق كىتاپحانانىڭ جاس وقىرماندارى، دالىرەك ايتساق، №147 گيمنازيانىڭ وقۋشىلارى «وقۋعا قۇشتار مەكتەپ» جوباسى اياسىندا، بەلگىلى اقىن، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، ق ر «دارىن» جاستار سىيلىعىنىڭ يەگەرى اقبەرەن ەلگەزەكتىڭ «بولماعان بالالىق شاق» كىتابىن تالقىلاۋ ءۇشىن «دوڭگەلەك ۇستەل» باسىنا جينالدى.
ادەبي-رۋحاني ءىس-شاراعا جاقىندا عانا ۇلكەن ەكرانعا شىققان «بولماعان بالالىق شاق» ءفيلمىنىڭ باس كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرىن ويناعان جاس اكتەر نۇرتىلەك جارىلقاسىن ارنايى قوناق بولىپ كەلدى. ءسويتىپ جاسوسپىرىمدەر كىتاپتان كينوعا اينالعان شىعارمانى كارتينا كەيىپكەرىمەن بىرگە تالقىلادى. جۇزدەسۋ بارىسىندا تۋىندىداعى بالا تاعدىرى، ونىڭ قۇقىعى، جان جاراسى، اتا-اناعا دەگەن ساعىنىشى، اعايىن-تۋىستىڭ ارا-قاتىناسى، اۋىلدىڭ تىنىس-تىرشىلىگى، ەركىندىك، رياسىز بالاڭ ماحاببات تاقىرىبى دا ەشكىمدى بەيجاي قالدىرماعانىن بىلدىك.
«دوڭگەلەك ۇستەل» باسىنداعى اڭگىمە اتالعان كارتيناداعى اقوشتىڭ بوزبالا شاعىن سومداعان نۇرتىلەك جارىلقاسىنمەن سۇحبات رەتىندە جالعاستى. جاس وقىرماندار اكتەرعا ساۋالدارىن قويىپ، ارادا جاقسى ديالوگ ورنادى.
– ءداستۇرلى سۇراعىم بار: بۇل رولگە قالاي كەلدىڭ؟
– كاستينگ اشىق، جاريا تۇردە بولدى. ون مىڭعا جۋىق ادام قاتىستى دەپ ەستىدىم. سولاردىڭ ىشىندە باعىم جانىپ ءوتتىم. الدىمەن كاستينگ ديرەكتورىنىڭ الدىنان وتەسىڭ. ودان سوڭ «پروباعا» شاقىردى. بىرگە وينايتىن پارتنەرلارىڭمەن بىرنەشە «پروبا» وتەدى. سودان كەيىن عانا شاقىرتۋ الدىم. سونىڭ وزىندە دە سەنگەن جوقپىن. قۇلاعىما «ءتۇسىرىلىم باستالدى. دۋبل» دەگەن ءسوز جەتكەندە عانا ناقتى سەنگەن بولارمىن دەپ ويلايمىن.
– اكتەر بولۋ ارمانىڭ با ەدى؟
– شىنىمدى ايتسام، اكتەر ەمەس، ءانشى بولۋدى ارماندادىم. توعىزىنشى سىنىپتان كەيىن وسى الماتىعا كەلدىم. ءبىراق الدىمدا «نە ىستەيمىن، قايدا بارامىن؟» دەگەن سۇراق تۇردى. چايكوۆسكيي اتىنداعى مۋزىكا كوللەدجىنە بارسام دەدى ءبىر ويىم. ءبىراق قايتا ويلاندىم. اكتەرلىقتى تاڭداسام قالاي بولار ەكەن دەدىم. بۇل سالادا ءان دە، بي دە، قيمىل-قوزعالىس، ءبارى بار عوي دەپ ويلادىم. ءسويتىپ جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى الماتى ەسترادا-سيرك ونەرى كوللەدجىنە تاپسىرىپ، وقۋعا ءتۇستىم. وقۋ بارىسىندا، دارىستەر كەزىندە قىزىعۋشىلىعىم ۇدەي ءتۇسىپ، دۇرىس جولدا ەكەنىمدى ءتۇسىندىم. سەنى ەشكىم كينوعا ءتۇسىپ جاتىر ەكەنسىڭ دەپ جىبەرىپ قويمايدى، ارينە. كينوعا ءتۇسۋ بارىسىندا كوللەدجدەگى وقۋىمدى دا اقساتپادىم. كەلەسى جىلى ديپلوم الامىن. كينو الەمىندەگى ناعىز ساپارىم ەندى باستالادى دەپ ويلايمىن. ال نەگىزى، جول سالىپ بەرگەن «بولماعان بالالىق شاق» دەپ ايتۋعا بولادى.
– بۇل سەنىڭ ەڭ العاشقى باستى ءرولىڭ عوي، قانداي قيىندىقتار بولدى؟
– ماعان باسىندا كامەراعا جۇمىس ىستەۋ قيىندىق تۋعىزدى. ءتۇسىرىلىم الاڭىنداعى بارلىق ادامنىڭ كوزى ءبىر ساعان قادالىپ تۇرادى، سونداي كەزدە ءرولىمدى سەنىمدى ويناي الماي، العاشىندا قينالدىم. ساناڭدا «بۇل فيلم ەرتەڭ ۇلكەن ەكرانعا شىققاندا قالاي بولادى، مەن قالاي كورىنەدى ەكەنمىن» دەگەن قورقىنىش بولدى. ءبىز نەگىزى ەكى ساعاتتىق كينونى ءبىر دەمدە كورىپ شىعا سالامىز عوي. ءبىراق ونىڭ ارعى جاعىندا قانشاما ەڭبەك جاتقانىن وعان قاتىسقان ادامدار جاسقى بىلەدى. وسى كارتينانى ءتۇسىرۋ كەزىندە الماتى وبلىسىنداعى التى-جەتى اۋىلدا بولدىق-اۋ. قىس مەزگىلىندەگى اتپەن بولعان ساحنالاردا قيىندىقتار تۋدى. نارىنقول اۋدانىنداعى توعىزبۇلاق دەگەن اۋىلدا بولدىق. ودان كەيىن كەگەن اۋدانىنداعى بەسمويناق اۋىلىندا تۇسىردىك. ودان جامبىل اۋدانىنىڭ اققاينار، ءماتىبۇلاق، سۇرانشى باتىر اۋىلدارىندا بولدىق. وتار ستانساسىندا دا تۇسىرىلىمدەر بولدى. وسىلاي بىرنەشە اۋىلدى ارالاپ ءجۇرىپ تۇسىردىك. كامەرا الدىندا ءوزىڭدى سەنىمدى ۇستاۋدا رەجيسسەر ايدىن ساحامان دا، اقبەرەن اعانىڭ ءوزى دە كوپ قولداۋ كورسەتتى. رولگە، وقيعاعا جۇرەگىڭمەن كىرىپ كەتكەننەن كەيىن، كامەرانى دا ەلەمەي كەتەسىڭ.
– ادەتتە كاستينگتەن وتكەندەرگە تالاپتار قويىلادى عوي. كينوعا تۇسەتىنىڭ شەشىلگەن كەزدە ساعان نەندەي تالاپتار ايتىلدى؟
– كۇندە جۇگىرۋ، ءتورت كەلى سالماق تاستاۋىڭ، اتقا جاقسى وتىرۋىڭ كەرەك دەگەن سەكىلدى تالاپتار قويىلدى. مەن ءوزى اۋىلدا اتپەن شاۋىپ وسكەن بالامىن، سوندىقتان ەش قينالعان جوقپىن.
– كينودا جۇرەگىڭە جاقىن العان قانداي ساحنالار بولدى؟
– كارتينادا كىشكەنتاي اقوشتى اناسى تاستاپ كەتەدى. مەندە ايانىش سەزىمى بولدى بالاعا دەگەن. كىتابىن وقىعاندا دا قينالعانىم بار. ءوزىمنىڭ بالالىق شاعىمنىڭ باقىتتى وتكەنىنە، اكە-شەشەمنىڭ مەيىرىمىنە قانىپ وسكەنىمە تاۋبەمدى ايتتىم ىشتەي. دەگەنمەن، شىن ومىردە باسىمنان وتپەگەن وقيعا بولسا دا، اقوشتىق تاعدىرىن جۇرەگىمە قاتتى قابىلدادىم، ساحنا كەزىندە جىلاپ قالعان ساتتەرىمىز دە از بولعان جوق.
اقوشتىڭ اعاسى دانىشپاننىڭ قايتىس بولاتىن ساحناسى قاتتى اسەر ەتتى ماعان. مەن ول كەزدە رولدە ەمەسپىن، ساحنا سىرتىندا تۇرمىن. وسى فيلمدە بالالار جاقسى وينادى، جۇرەكپەن وينادى. دانىشپان (رولدە ءاليحان سەيسەمباي) «مەن ولەم عوي، ءيا؟» دەپ ءىنىسى اقوشقا (رولدە شاكارىم الماسبەك) سۇراۋلى جۇزبەن قارايدى. ءاليحاننىڭ ءوزى ءوز سۇراعىنا ساحنادا شىن جىلاپ قالادى. ودان كەيىن اعاسىنىڭ كوز الدىندا كەتىپ بارا جاتقانىنا شىن قينالىپ شاكارىم دە جىلاپ جىبەرەدى. وسى ساتتە سىرتتاي باقىلاپ تۇرعان بۇكىل ءتۇسىرىلىم توبى كوزىنە جاس الدى. دەرەۋ ءتۇسىرىلىم توقتاتىلىپ، ەكى ساعاتقا ءۇزىلىس جاسالدى سوندا. وسىنداي اسەرلى، وكسىك قىسقان ساتتەر مەنىڭ ەرلان ءبىلال اعاممەن، اقبوتا راحات اپكەممەن بولعان ساحنالارىمدا ءجيى بولدى. كارتينانى بارلىق اكتەر جۇرەكپەن الىپ شىقتى دەپ ويلايمىن.
– ماعان بەرىك ايتجانوۆتىڭ جۇمىستارى قاتتى ۇنايدى. ۇنەمى ساليقالى، سابىرلى كەيىپكەرلەردى، ەر مىنەزدى رولدەردى سومدايدى. كينوداعى وگەي، قاتىگەز اكە تاعايدى دا جاقسى الىپ شىقتى. سەن سونداي مىقتى اكتەرمەن ساحنالاس بولدىڭ. قانداي ادام، قانداي اكتەر؟
– ءيا، وتە ورنىقتى ادام ەكەن. وتە تياناقتى، ءبىر ءسوزدى. ايتىلعان ۋاقىتتا كەلەدى، بىتكەن ۋاقىتتا كەتەدى. ءار ءسوزى، ءار قادامى ناقتى ءارى انىق. ءتارتىپتىڭ ادامى. ۋاقىتتى باعالاي بىلەتىن جان دەسەم قاتەلەسپەسپىن، بالكىم.
– جۇلدىز اۋرۋىمەن اۋىرعان جوقسىڭ با؟
– ءيا، بۇل كارتينا مەنى تانىمال ەتتى. ومىرىمە وزگەشەلىك ەنگەندەي. بۇرىن تەلەديداردان كورىپ جۇرەتىن اتاقتى اكتەرلارمەن ءبىر كينودا، ءبىر جوبادا جۇمىس ىستەيمىن، پارتنەر بولامىن، ءتۇسىرىلىم الاڭىندا بىرگە ءجۇرىپ، بىرگە ءشاي ىشەمىز دەپ كىم ويلاعان. بۇل دا ءبىر تاعدىرىمنىڭ سىيى شىعار. كوشەدە، الدەبىر جيىنداردا كورگەن كەزدە «سەنىمەن سۋرەتكە تۇسۋگە بولا ما؟» دەپ سۇرايدى. ارينە، قۋاناسىڭ ىشتەي تانىمال بولا باستاعانىڭا. ءبىراق جىگىتكە ۇستامدى بولعان دۇرىس دەپ ويلايمىن.
– مەنىڭ «وقۋعا قۇشتار مەكتەپ» جوباسى اياسىندا ەڭ قىزىعىپ وقىعان ءۇش كىتابىم بولدى – «قاراكوز»، «ماحاببات، قىزىق مول جىلدار» جانە «بولماعان بالالىق شاق». سەن تۇسكەن كارتينانىڭ ءون بويىندا تراگەديا، دراما جاتىر دەسەم قاتەلەسپەسپىن. ال، ءوزىڭ وقىعان، قاتتى اسەرلەنگەن ءۇش كىتابىڭدى ايتىپ بەرە الاسىڭ با؟
– ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «ماحاببات، قىزىق مول جىلدارى»، ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «ءمولدىر ماحابباتى»، دۋلات يسابەكوۆتىڭ «گاۋحارتاسى». ال كينوعا تۇسەر الدىنداعى اسەرلەنىپ وقىپ شىققانىم – اقبەرەن ەلگەزەكتىڭ «بولماعان بالالىق شاعى». ال ءدال ءقازىر ۇلاربەك نۇرعالىم ۇلىنىڭ «داياعاششى» دەگەن كىتابىن وقىپ جاتىرمىن. ودان كەيىن «اباي جولىن» قايتالاپ وقىپ شىقسام دەگەن ويىم بار.
– ەڭ ءساتتى، ەرەكشە بولعان ساحنا قايسى دەپ ويلايسىڭ؟
– ەڭ ەرەكشە بولعان ساحنا دەيسىز بە؟ كارتينانىڭ ەڭ سوڭعى نۇكتەسى قويىلعان ءسات شىعار، بالكىم. بۇل – بالانىڭ نازىك جۇرەگىندەگى قورقىنىش پەن ءۇمىتتىڭ تارتىسى تۋرالى، ءبىراق الداعى كۇندەرگە ءۇمىت سىيلايتىن فيلم. ءيا، ەموسيالىق تۇرعىدان وتە اۋىر بولدى. ءبىراق ەڭ سوڭىندا تاعدىرلى بالا – اقوشتىڭ اناسىمەن ءتۇسىنىسىپ، تابىسقانىن سەزىنۋدىڭ، ماحاببات پەن مەيىرىمنىڭ كۇشى بارىنەن دە بيىك ەكەنىن ءتۇسىنۋدىڭ ءوزى عاجاپ كۇي سىيلايدى. ونىڭ ۇستىنە، نەشە ايدان بەرى ءبارىمىزدىڭ بىر-بىرىمىزگە باۋىر باسىپ قالعانىمىز بار، كوكەيدە قيماستىق سەزىمى بولدى.
– جالپى، قانداي رولدەر جانىڭا جاقىن، قانداي كينودا ءوزىمدى جان-جاقتى كورسەتە الار ەدىم دەپ ويلايسىڭ؟
– ول جونىندە ءالى ويلانباپپىن. دەگەنمەن، ەكشن جانرىنداعى كارتينالارعا ءتۇسۋدى ارماندايمىن، قابىلەت-قارىمىمدى سول باعىتتا سىناپ كورگىم كەلەدى.
وسى تۇسىرىلىمدە اكتەر اعالار، اكتريسا اپكەلەردەن كوپ دۇنيە الدىم. باتاسىن دا الدىم. ءبىر كارتيناعا شاقتىرۋ تۇسكەن ەدى، بۇيىرتسا، الداعى ايدا سوعان كىرىسەمىز.
– وسىنداي تاعىلىمدى كەزدەسۋلەر جاس ۇرپاقتىڭ كىتاپقا، شىندىققا، ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن كەڭەيتىپ، رۋحاني بايىتۋدا ۇلكەن ءرول اتقاراتىنى ءسوزسىز. كەزدەسۋگە №147 گيمنازيانىڭ 8ء-شى جانە 10-سىنىپ وقۋشىلارىن كەزدەيسوق شاقىرعان جوقپىن. اتالعان گيمنازيا جەتكىنشەكتەرى «وقۋعا قۇشتار مەكتەپ» جوباسىنا بەلسەندى قاتىسىپ كەلەدى. بۇل ءبىلىم وشاعىندا كوركەم شىعارمالاردى ۇدايى وقىپ تۇرۋ مىندەتتەلگەن. وقىپ قانا قويمايدى، سىنىپ ىشىندە سول شىعارمانى تالدايدى. بۇگىنگىدەي گادجەتكە ءجىپسىز بايلانعان زاماندا كىتاپ وقيتىن بالانىڭ كوبەيىپ كەلە جاتقانىنا قۋانامىن.
ال «بولماعان بالالىق شاق» تۋرالى بىرەر ءسوز ايتار بولسام، اقبەرەن ەلگەزەكتىڭ بۇل كىتابى بەستسەللەرگە اينالىپ، 40 مىڭ دانا بولىپ ساتىلعان. مەن دە وقىپ شىققانمىن. كينوسىنا دا باردىم. «بولماعان بالالىق شاق» – جاي عانا كينو ەمەس، جاننىڭ ايناسى دەر ەدىم. بۇل ءفيلمدى وتباسىمەن بىرگە كورۋگە بولادى. سەبەبى ول انا مەن بالا ماحابباتىن، باۋىرعا دەگەن ىستىق ىقىلاستى، اعايىن-تۋىس اراسىنداعى تارتىستى ءھام وتباسى قۇندىلىقتارىن سۋرەتتەيتىن ماعىنالى تۋىندى، – دەيدى كەشتى ۇيىمداستىرۋشى، ا.پ.چەحوۆ اتىنداعى قالالىق ورتالىق كىتاپحانانىڭ كىتاپحاناشىسى اينۇر بالاۋبايەۆا.
نۇرجامال ءالىش
Almaty aqshamy گازەتى، №40، 3 مامىر 2025 ج.