تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆپەن بىرگە وقىپ، سىنىپتاسى بولۋدىڭ ءوزى ۇلكەن مارتەبە. بالا كۇننەن بىرگە وسكەن دوستار بۇگىندە اتاعى الەمگە ءماشھۇر، كورەگەن كوشباسشىمەن بىرگە وقىپ، بىرگە وسكەندەرىن اركەز ساعىنىشپەن ايتىپ وتىرادى. ەلباسىنىڭ بالالىق شاعىنان باستاپ، مەملەكەت قايراتكەرى اتانىپ، ەسىمى شارتاراپقا تانىلعان ساتىنە دەيىن كۋا بولعان سىنىپتاستارىنىڭ نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى تۋرالى ەستەلىكتەرى قاشان دا ىستىق ىقىلاسقا تولى.
فارزينا ناۋرىزبايەۆا
بۇل اركىمگە بۇيىرا بەرمەيتىن باقىت
بۇگىندە الماتى قالاسىندا تۇرىپ جاتىرمىن. ۇزاق جىلدار بويى ساۋدا سالاسىندا تابىستى ەڭبەك ەتتىم. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىمەن بىرگە وقىعان كوپ بالانىڭ ءبىرى بولسام دا، ءاردايىم ادەمى ەستەلىكتەر ايتىپ، وتكەن كۇندەردى ەسكە الىپ وتىرعاندى ۇناتامىن.
ءبىزدىڭ ەلباسىمىز تۋرالى ەستەلىكتەر وتە كوپ قوي. دەگەنمەن، بىرگە وقىپ، بالالىق شاعىمىز دا بىرگە وتكەندىكتەن، ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز دە، ەستەلىگىمىز دە كوبىنە ورتاق بولىپ كەلەدى. ارادا قانشاما جىلدار وتسە دە، نۇرسۇلتاندى ەڭ العاشقى كورگەن ءساتىم ەسىمدە ساقتالىپ قالىپتى. بىردە ءبىزدىڭ سىنىپقا قاسىندا ءوزى قاتارلى 6 بالا بار، كەلبەتى كەلىسكەن، اشاڭداۋ ءبىر بالا كەلىپ كىردى. ءمۇعالىمنىڭ ايتۋىنشا، ولار شامالعانداعى اباي اتىنداعى مەكتەپتەن كەلگەن ەكەن. جاڭادان كەلگەن سوڭ ءبىز دە ولاردى ورتاعا تارتىپ، تانىسۋعا نيەت قىلدىق. الگى بالالاردىڭ ىشىندەگى اشىعى دا، پىسىعى دا وسى نۇرسۇلتان بولىپ شىقتى. ول بوتەن ورتا عوي دەمەي، دەرەۋ تانىسىپ، ءبارىمىزدى بۇرىننان بىلەتىندەي جىلدام ارالاسىپ كەتتى.
ول كەز وتە قيىن، سوعىستان كەيىنگى ۋاقىت قوي. ەلدىڭ ءبارىنىڭ جاعدايى بىردەي، ەستەرىن ەندى جيناپ جاتقان كەز. جاڭادان كەلگەن بالالاردىڭ ينتەرناتقا ورنالاسقانىن بىلدىك. قازىرگىدەي جاعداي ول كەزدە جوق. ينتەرناتتاعى بالالاردىڭ جاعدايى بەلگىلى. كوبىنە بوس ۋاقىتتارى ويىنعا، اڭگىمەگە كەتەدى. وسىنى بايقاسا كەرەك، ءالجان اپامىز اپتاسىنا ءبىر ەمەس، ەكى-ۇش رەت كەلىپ، سۇلتاننىڭ ساباعىن تەكسەرىپ تۇراتىن.
سودان ءبىر كۇنى ءالجان اپام توسىننان كەلىپ، بالالاردىڭ گۋىلدەپ جاتقانىنىڭ ۇستىنەن تۇسەدى. «بۇل قالاي، ساباقتى وسىلاي وقي ما ەكەن؟»، – دەپ، نۇرسۇلتاندى ينتەرناتقا سۋ تاسيتىن ەگدە كىسىنىڭ ۇيىنە ورنالاستىرىپ كەتەدى. سونىمەن نە كەرەك، اڭگىمەسى ادەمى، ءوزى جان-جاقتى ءبىلىمدى، كوپ بىلەتىن سۇلتانىمىز الگى كىسىنىڭ ۇيىندە جاتىپ وقيتىن بولدى.
سۇلتان وتە زەرەك بولعاندىقتان، ساباققا ۇنەمى دايىن وتىراتىن. ءمۇعالىم ساباق سۇراسا، ۇشىپ تۇرىپ، مۇدىرمەستەن جاۋاپ بەرەتىن. ءتىپتى، ساباق ايتقان كەزىندە ءبىز بىلە بەرمەيتىن جاڭالىقتاردى مىسال ەتىپ ايتقاندا، قايران قالاتىنبىز. سۇلتاننىڭ ايتقانىن ۇيىپ تىڭدايتىنبىز. سوندىقتان ءبىز «ءمۇعالىم، ساباقتى سۇلتان ايتسىنشى» دەيتىنبىز. سۇلتاننىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى – ساباعىن ناشار وقيتىن بالالاردى تومەندەتپەي، قايتا ولارعا كومەكتەسىپ، قامقورلاپ جۇرەتىن. سۇلتاننىڭ بىرەۋمەن توبەلەسىپ بولماسا ەرەگىسىپ تۇرعانىن كورمەپپىن. ونداي ادەتكە جانى قاس بولاتىن. شەكىسىپ قالعان بالالاردى سوزبەن توقتاتىپ، دوستاستىرىپ جىبەرەتىن. مەكتەپتەگى ءىس-شارانىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرىپ، مەرەكەلىك پارادتى باسقاراتىن. قيىن كەز بولسا دا، سۇلتاننىڭ چەمودانى تولى كىتاپ بولاتىن. قاشان كورسەڭ، قولىنان كىتابى تۇسپەي، شۇقشيىپ وقىپ وتىراتىن. مەنىڭ ءۇيىم قاسكەلەڭنىڭ كىرە بەرىسىندە بولدى. سول ءۇشىن ورتالىقتاعى مەكتەپكە بارىپ وقيتىن ەدىم. سىنىپتاعى بالالاردىڭ ەرەسەگى بولعاندىقتان شىعار، ۇنەمى بولىپ جاتقان جاعدايدى ماعان بايانداپ وتىراتىن.
«بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى» دەيتىن ەلباسىمىز تۋرالى كينو وتە ءساتتى شىققان تۋىندى. مىنە، سول كينو ءبىزدىڭ شىنايى ءومىرىمىزدى كورسەتتى. سول كينوداعى اراي ەركەبايەۆا مەنىڭ ەڭ جاقىن قۇربىم بولدى. ادەمى، ۇزىن بويلى، اشاڭ ءجۇزدى قىز بولاتىن. سىنىپتاستارىمىز ۇنەمى سۇلتان ەكەۋىن قوساتىن. ءتۇرلى كەش ۇيىمداستىرىپ، سوڭىنان بي بيلەيمىز، سول كەزدە سۇلتان تانگو، ءۆالستى كەرەمەت بيلەپ، ۇرشىقشا ۇيىرىلەتىن. ماڭدايى اشىق، ءوزى كەلبەتتى جىگىت قوي، بيلەگەن كەزدە ءتىپتى جايناپ كەتەتىن. وسى كينونى ءبارىمىز جينالىپ بارىپ كوردىك. كوزىمىزگە جاس الدىق، ءارقايسىمىز ءوزىمىزدى تانىپ، ءماز بولدىق.
ءبىز 1958 جىلى مەكتەپتى بىتىرگەندە، سۇلتان بۇكىل سىنىپتى ۇيىنە شاقىردى. سودان تاڭعا دەيىن دۋىلداسىپ، ۇزاق وتىردىق. وتە كوڭىلدى وتىرىس بولدى. سۇلتان گارموشكا، دومبىرا تارتىپ، ءان سالدى. بالالىق شاقپەن قوشتاسىپ، اپ-ساتتە ەسەيىپ كەتكەندەيمىز. سوسىن داستارحان باسىندا وتىردىق. ءالجان اپام داستارحانعا ماي، باۋىرساق، قانت، قارا ءشاي اكەپ قويدى. ول كەزدەگى داستارحاننىڭ ەڭ تورەسى وسى بولاتىن. سوندىقتان بارىمەن بازار دەپ، ءازىلىمىز جاراسىپ، ويناپ-كۇلىپ، تاڭ الدىندا تارقاستىق. ەرتەڭىنە سۇلتان دنەپروپەتروۆسكىگە كەتتى. سودان كەيىن قاراعاندىعا اۋىستى دەپ ەستىدىك. سوسىن الماتىعا كەلدى. نۇرەكەڭنىڭ ءاربىر قىزمەتىنە، جەتكەن جەتىستىگىنە ءبىز ۇنەمى قۋانىپ وتىراتىنبىز. كەزىندە ءتۇبى ءبىزدىڭ ارامىزدان وسى سۇلتان بيىككە قول جەتكىزەدى دەپ وعان تىلەكشى بولساق، ول دا سوعان ساي سىنىپتىڭ ەمەس، ۇلتىنىڭ ماقتانىشىنا اينالدى. سۇلتاننىڭ تانىمال تۇلعا بولاتىنىن ءبىز سول كەزدە بىلدىك پە، بىلمەدىك پە ەكەن؟..
وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن، 1996 جىلى بىرگە وقىعان سىنىپتاستار جامبىلدىڭ 150 جىلدىعىندا كەزدەسكەن ەدىك. بارلىق سىنىپتاستاردىڭ وتباسىنا ارنايى شاقىرتۋ جىبەرىلدى. سول جولى بارلىعىمىزدىڭ باسىمىزدىڭ قوسىلعانى بولدى. كەرەمەت كوكپاردى بارلىعىمىز تاماشالاپ، سوسىن ارنايى تىگىلگەن اپپاق كيىز ۇيگە جينالدىق. سول جەردە ءان ايتىلدى، كۇي تارتىلدى، ادەمى ءازىل دە ايتىلدى. بىزبەن وقىعان ۇلدانا دەگەن قىز بولاتىن. نۇرەكەڭنىڭ «ۇلدانا، سەنىڭ داۋسىڭدى ساعىندىم. ءان ايتشى»، – دەگەنى. وسى ءسات بارلىعىمىز ءۇشىن تەبىرەنىسكە تولى بولدى. تۋرا مەكتەپتە جۇرگەن كەزدەگىدەي سەزىندىك. ۇلدانا ءانىن اياقتاي سالا، نۇرەكەڭ انگە باستى...
وتە كەرەمەت وتىرىس بولدى. ءبىر جارىم ساعات بويى نۇرەكەڭ وتباسىمىز، بالا-شاعالارىمىز تۋرالى سۇرادى. بارلىعىمىزدىڭ ءاتى-جونىمىزدى، مىنەز-قىلىقتارىمىز تۋرالى ايتقاندا، جادىنىڭ مىقتىلىعىنا قايران قالدىق. كىمنىڭ نەمەن اينالىسىپ ءجۇرگەنىن دە سۇراپ ءبىلدى. قايتاردا قيماستىقپەن قوشتاستىق. بۇگىندە ءبىر سىنىپتا وقىعان 42 بالانىڭ ءبىرازى و دۇنيەگە اتتانىپ كەتتى. ءبىز تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ سىنىپتاسى رەتىندە تاريحتا قالدىق. بۇل اركىمگە بۇيىرا بەرمەيتىن باقىت. مەن ۇنەمى نۇرەكەڭ تۋرالى نەمەرە-شوبەرەمە، دوس-جارانعا، كورشى-قولاڭعا، بارلىق ءوزىم تانيتىن كىسىلەرگە ماقتانىشپەن اڭگىمەلەپ وتىرامىن.
رايا سيرازيتدينوۆا
مەن دە ونى تىڭداپ، سوڭىنان ەرگىم كەلەتىن
تۇڭعىش پرەزيدەنتپەن بىرگە وقىعان سىنىپتاستاردىڭ تاعدىرى ءارتۇرلى بولدى. بىرەۋى ۇلكەن بيىككە جەتسە، ءبىرەۋى قاراپايىم ءومىر ءسۇردى. مەن بۇكىل ءومىرىمدى پەداگوگيكا سالاسىنا ارنادىم. زەينەتكەرلىككە شىققانعا دەيىن قاسكەلەڭدەگى مەكتەپتە فيزيكا-ماتەماتيكا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى بولىپ جۇمىس ىستەدىم.
جولداسىم ەكەۋمىز ءقازپي-دى بىتىردىك، مەن فيزماتتى، ول تاريح-فيلولوگيا فاكۋلتەتىن ءتامامدادى. جاس مامان رەتىندە ينستيتۋتتان كەيىن ءبىزدى شالعايداعى مال جايىلىم ۋچاسكەسىنە جىبەرگەن ەدى. وسىلايشا ءبىز العاش رەت ءوز ەڭبەك جولىمىزدى باستادىق. بىرنەشە جىلدان كەيىن عانا قاسكەلەڭگە ورالدىق. جالپى، ومىردە بولسىن، ەڭبەك جولىمدا بولسىن، اركەز سىنىپتاسىم نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ەڭبەكسۇيگىشتىگىن، تاباندىلىعىن ۇلگى ەتىپ وتىراتىنمىن. ۇنەمى العا ۇمتىلىپ، ءتۇبى كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋگە بولاتىنىن جوسپارلاۋشى ەدىم. مۇنداي اسىل قاسيەتتى مەن سىنىپتاسىم بولعان سۇلتاننان ۇيرەندىم.
نۇرسۇلتان نازاربايەۆ مەكتەپتە دە كوشباسشى بولدى. ءوز بەتىنشە تالاپ قويا ءبىلدى، وزگە بالالارعا ۇلگى بولدى. ول ۇنەمى بەلسەندى بولدى. مەن دە ونى تىڭداپ، سوڭىنان ەرگىم كەلەتىن. مىنە، وسى قاسيەتتەرىنىڭ ارقاسىندا ول تاۋەلسىز رەسپۋبليكانىڭ نەگىزىن قالاپ، بۇكىل الەمنىڭ قۇرمەتىنە بولەندى.
گاليا جەكسەنبايەۆا
بىزگە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى
ءبىز ەلباسىمەن ءبىر سىنىپتا وقىدىق. ءبىر ينتەرناتتا تاربيەلەندىك. ول كەزدە تەليەۆيزور، تەلەفون دەگەن اتىمەن جوق. وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى سەيىتحان اعايىمىز راديودان ءتىلشىلەر كەلسە، «نۇرسۇلتان سويلەسىن» دەيتىن. سوسىن ءبارىمىز راديونىڭ توڭىرەگىنە جينالىپ الىپ، «ءبىزدىڭ نۇرسۇلتان راديودان سويلەپ جاتىر» دەپ ۇيىپ تىڭدايتىنبىز. ول مەكتەپتىڭ، مۇعالىمدەردىڭ جاعدايى تۋرالى ايتاتىن. سول كەزدىڭ وزىندە سوزگە شەشەن، وتە العىر بولاتىن. ەلباسىنىڭ سىنىپتاسى بولىپ، ءبىر سىنىپتا وقىعان دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى بىزگە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. ورتامىزدان كوشباسشى، ەلىمىزدىڭ باسشىسى شىققانىنا قۋانىپ وتىرامىز. اركەز وسى قۇرمەتكە لايىقتى بولىپ جۇرۋگە، ءوزگەلەرگە ۇلگى بولۋعا تىرىسامىز. ءبىزدى جاستار جينالعان ءتۇرلى جيىندارعا، مەرەكەلەرگە شاقىرادى. نۇرەكەڭ تۋرالى ەستەلىكتەرىمىزبەن بولىسەمىز. ونىڭ ەرەكشە قاسيەتى تۋرالى سىنىپتاستار باس قوسقان كەزدە دە ايتىپ وتىرامىز. وقۋشىلاردى كولحوزدىڭ جۇگەرى مەن كارتوبىن جيناۋعا اپارعاندا، اۋىر قاپتى ءوزى ارقالاپ، قىزدارعا «بايقاپ جۇرىڭدەر» دەپ، قامقورلىق تانىتاتىن.