جاس جۇبايلاردىڭ وتاۋ كوتەرۋ تويىندا تىلەك ايتقان ساليقالى ءبىر جەڭگەيدىڭ «ماحابباتپەن كوتەرىلگەن شاڭىراق ىرگەسىنىڭ مىقتى بولۋىنا – ەڭ اۋەلى سىيلاستىق، ودان كەيىن – قيماستىق نەگىز بولادى» دەگەنى بار ەدى. ويلاپ قاراساڭ، ۇناتۋ مەن جەك كورۋدىڭ اراسى – قاس-قاعىم ءسات. ال سىيلاستىق – بالتالاساڭ دا بۇزىلمايتىن ەڭ ىزگى، ەڭ ۇلى سەزىمدەردىڭ ءبىرى. جالپى، ومىردە، ونىڭ ىشىندە وتباسىلىق تىرشىلىكتە ادامداردىڭ ءبىر-بىرىن سىيلاۋى دەگەنىمىز نە؟ سىيلاساڭ، دەمەك سۇيەتىن بولعانىڭ با، الدە كەرىسىنشە مە؟ بۇگىنگى اڭگىمەمىز دە وسى توڭىرەكتە بولماق.
***
قازاق وتباسىندا ەر ادام – اۋەلدەن-اق اسىراۋشى، ساقتاۋشى. ازاماتتىق تۇلعاسىمەن دە، قادىر-قاسيەتىمەن دە ءۇي ىشىندەگىلەر ءۇشىن ول – اسقار تاۋ ەسەبىندە. ال ايەل ادام – كۇيەۋىنىڭ تاپقانىن ۇسقاتىپ، وتباسىنىڭ بەرەكەسىن كىرگىزەتىن ۇيىتقى. ياعني ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءوز ورنى، ءوز مىندەتى بار جانە ءبىرىنىڭ ءسوزىن ءبىرى تىڭدايدى، ءبىرىنىڭ ويىنا ءبىرى قۇلاق اسادى. وسىنىڭ ءوزى – سىيلاستىق، ادامنىڭ ادامعا قۇرمەتى. وسى سەزىمنىڭ بۇگىندە ازايىپ بارا جاتقانىنا نە سەبەپ؟ ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءبىر-بىرىنىڭ سوزىنە قۇلاق اسقىسى كەلمەيتىنى نەسى؟ كورشىسىنە نەمەسە ارىپتەسىنە ەرەكشە ىزەتتى جۇبايلاردىڭ بىر-بىرىنە قاراپايىم ءىلتيپات بىلدىرۋگە قابىلەتسىزدىگى قالاي؟
مامانداردىڭ پىكىرىنە جۇگىنسەك، سىيلاۋ دەگەنىمىز – باسقا ءبىر ادامدى ءوزىنىڭ بارلىق بولمىس-بىتىمىمەن قابىلداۋ، شىن مانىسىندە قانداي بولسا، ونى تاپ سول كۇيىندە جاقسى كورۋ. جۇبايىنىڭ مىنەزىن وزىنە ۇنامدى بولاتىنداي ەتىپ، «ءبىراز وزگەرتۋگە» تىرىساتىن، ونىڭ بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا بولعانىن قالايتىن ادامنىڭ ارەكەتى كۇلكىلى. مۇنىڭ ءوزى – ەكىنشى جارتىسىن سىيلاماعاندىق جانە ول ەشقاشان جاقسىلىققا اپارمايدى.
تۇجىرىم: سىيلاستىقتىڭ جوقتىعى – ەكى ادام ءۇشىن دە قورلىقپەن پارا-پار. سوندىقتان جۇبايىڭىزدى سىيلاڭىز! ونىڭ كوزقاراستارىنىڭ وسىپ-جەتىلۋىنە ەركىندىك بەرىڭىز. قيماس ادامىڭىز ءسىز سولاي قالاعاندىقتان ەمەس، ەڭ اۋەلى ءوزى ءۇشىن ومىردە بىردەڭەگە قول جەتكىزۋگە تىرىساتىن بولسىن. قىسىم جاساۋ نيەتىنەن اۋلاق ىزەت قانا سىيلاستىقتىڭ ەڭ بيىك شىڭىنا جەتكىزەدى.
ماحاببات – ەكى ادامنىڭ بىر-بىرىنە تارتىلىسى. قۇشتارلىق – ادامزات ۇرپاعىن جالعاستىراتىن ماڭگىلىك تۇيسىكتىڭ نەگىزى. ال نەكەنىڭ نەگىزى – سىيلاستىق. وسى ورايدا، مەيىرىم-شاپاعاتى كوڭىل كۇيىنە بايلانىستى كۇيەۋدى ەلەستەتىپ كورىڭىزشى. بۇگىن وعان ايەلىنىڭ كيىمى ۇناماي قالادى، ەرتەڭ باستىعى كوڭىلىن ءتۇسىرىپ جىبەرەدى. ءسويتىپ، ۇيدە ايعاي-شۋ شىعارادى. سوندا ونىڭ ماحابباتى قايدا قالدى؟ سول سياقتى، سەزىمى كوڭىل كۇيىنە تاۋەلدى ايەلدى الىپ قارايىق. بۇگىن كۇيەۋىنە كوڭىلى تولمادى، ويتكەنى ويىنداعىداي جۇمىسقا تۇرمادى، كوپ اقشا تاپپادى. ءسويتىپ، سۇيىكتى ادامىن قورلاي باستايدى. ماحاببات اۋمالى-توكپەلى كوڭىل كۇي مەن سەزىمدەردىڭ ويىنشىعىنا اينالعان مۇنداي نەكە ۇزاققا بارا ما؟ نەكەگە مىزعىماس نەگىز كەرەك. ول نەگىز – ءوزارا سىيلاستىق.
تۇجىرىم: سىيلاستىق قيىن مەزەتتە اركىمنىڭ ءوز بەت-بەينەسىن ساقتاپ قالۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ەرلى-زايىپتىلاردىڭ تۇتاس ءبىر بۇتىنگە اينالۋىنا، ءبىر-بىرىنىڭ شامىنا تيمەستەن، ءارقايسىسىنىڭ وزىندىك قاسيەتىن كورسەتۋىنە كومەكتەسەدى. ەكى ادامنىڭ ءارقايسىسى وزىنشە باعالى جانە قايتالانباس. ەڭ عاجابى، ولار – جەر بەتىندەگى بىر-بىرىنە ەڭ جاقىن جاندار. سىيلاي ءبىلۋ – نەكەدەگى ۇيرەنۋگە تۇرارلىق ەڭ ماڭىزدى قاسيەت.
ءوزارا سىيلاستىق بولعان جەردە ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءارقايسىسى جۇبايىنىڭ قالاۋىنا ساي، لايىق بولۋعا تىرىسادى. سىيلاستىق – جۇبايلاردىڭ بىر-بىرىنە ۇسىنا الار ەڭ كەرەمەت سىيى. وتباسىن ساقتاپ قالاتىن دا سول. سەن وزگەنى سىيلاي وتىرىپ، ومىرلىك سەرىگىڭ ەتىپ سونى تاڭداعانىڭدى ماقتانىش ەتەسىڭ. ءوزارا سىيلاستىقپەن ورىلگەن وتباسى ءۇشىن سىرتتاعىلاردىڭ ەشقانداي سوقتىعۋى ءسوز ەمەس. مۇنداي نەكەنى ەشتەڭە بۇزا المايدى. ماحاببات پەن سىيلاستىق، سىيلاستىق پەن ماحاببات ەرلى-زايىپتىلاردى بايلانىستىراتىنى سونشالىق، بارا-بارا ەكى اسىل سەزىمنىڭ ءبىرى ەكىنشىسىنە ۇلاسىپ كەتە بارادى.
نەگىزى، بويجەتكەندەردىڭ كوپشىلىگى تۇرمىسقا شىعۋدى «باقىت جەتۋگە تالپىنۋدىڭ سوڭعى نۇكتەسى» دەپ ەسەپتەيدى. ارينە، بۇل – تۇبىرىمەن قاتە پىكىر. سەبەبى مىنەزدەردىڭ ىنايى شارپىسۋى، تۇسىنبەستىك، داۋ-جانجال، ءبارى-بارى وتباسىن قۇرعاننان كەيىن عانا باستالادى جانە شاڭىراق شاتتىعىنا سىزات تۇسىرەتىن دە – سولار. سوندىقتان ءوزارا سىيلاستىق پەن سۇيىسپەنشىلىكتى ساقتاپ قالۋ شىن مانىسىندە ۇلكەن ونەر بولىپ تابىلادى.
تۇجىرىم: فيزيكا زاڭدىلىعىنىڭ وتباسىلىق ومىردە پايداسى زور. ياعني قانداي ارەكەتتىڭ بولسىن، وزىنە پارا-پار ارەكەتتى تۋعىزاتىنىن ۇمىتپاڭىز، ءوزىڭىز نە ىستەسەڭىز، كۇيەۋىڭىز دە سونى ىستەيدى، وعان قالاي قاراساڭىز، ول دا سىزگە سولاي قارايدى. ەگەر سۇيەتىنىڭىز راس بولسا، اشۋمەن بولسا دا، اۋىر ءسوز ايتپاڭىز، ويتكەنى ءسوز سۇيەكتەن وتەدى.
ادەتتە جۇرت «ماحاببات سەزىمى عاشىق بولۋدان باستاپ، سىيلاستىق پەن قيماستىققا دەيىنگى بىرنەشە كەزەڭدەردى قامتيدى» دەسەدى. ءبىراق بىر-بىرىنە ءومىر بويى ايالاي قاراپ، قول ۇستاسىپ وتەتىن ەرلى-زايىپتىلار دا جوق ەمەس. دەمەك ولار – سىيلاستىق سەزىمىن بويىنا تەرەڭ ۇيالاتا بىلگەن جاندار. بويداعى ىزگى سەزىمدەردى قارابايىر تىرلىكتىڭ قالقاسىندا قالدىرىپ قويماۋعا ءسىز دە كۇش سالىڭىز. سۇيىكتىڭىزدىڭ كوڭىلىن اۋلاپ، اسەرلى دەمالىستار ۇيىمداستىرىڭىز. جىلى سوزدەر ايتىپ، جۇرەگىن باۋراڭىز. ءوزارا قارىم-قاتىناستىڭ ءبىر سارىندى ادەتكە، كۇيبەڭ تىرلىككە اينالىپ كەتۋىنە جول بەرمەڭىز.
وتباسىنداعى سىيلاستىق پەن سۇيىسپەنشىلىكتى ساقتاپ قالۋ وڭوي نارسە ەمەس. ءبىراق كەز كەلگەن نارسەنىڭ ەڭ اۋەلى ءوزىڭدى قولعا الۋدان باستالاتىنىن ءبىلىپ قويىڭىز. تاپقىر بولىڭىز، تاڭقالدىرا ءبىلىڭىز، جۇبايىڭىزدى العاش عاشىق بولعان كەزىڭىزدەگىدەي جاقسى كورىڭىز جانە تاپ وسى ادامدى ءسۇيىپ تاڭداعانىڭىزدى ۇمىتپاڭىز.
تۇجىرىم: ماحابباتسىز وتباسىن قۇرۋ مۇمكىن ەمەس. ال سىيلاستىقسىز نەكە بەرىك بولمايدى. ال ماحابباتتارى سىيلاستىققا نەگىزدەلگەن قوس جۇرەككە قورقاتىن ەشتەڭە جوق. ولاردىڭ وتباسىلىق كەمەسى كەز كەلگەن داۋىلدار مەن سىناقتارعا توتەپ بەرە الادى. ويتكەنى ءبىر-بىرىن شەكسىز سىيلايتىندار عانا ءبىر-بىرىن شىنايى سۇيە الادى.
(عالامتور ماتەريالدارى نەگىزىندە ازىرلەندى)