بۇل قىزمەتكەردىڭ جۇمىس ونىمدىلىگىن ارتتىرادى
الەمدەگى تابىسقا قول جەتكىزگەندەر – ۇنەمى وزدەرىن قايراپ، ءاردايىم اقشا تابۋدىڭ جولدارىن ىزدەگەن. ال بيىك دەڭگەيگە كوتەرىلگەن شاقتا، وزگەلەردىڭ ادال ەڭبەگىن باعالاعان. ساپالى ءىس تىندىرىپ، تىڭعىلىقتى تىرلىك اتقارعانداردىڭ ەڭبەكاقىسىن ۇلعايتقان. ويتكەنى، بىلىكتى مامان قاي جەردە دە سۇرانىسقا يە. ەگەر ونىڭ قابىلەت-قارىمىن بايقاپ، ىسىنە قاراي باعالاساڭىز، سول ادامنان ارتىق ىسكەر جان بولماسى انىق. بۇل قارجىگەرلەردىڭ سان مىڭداعان جىلدار بويى بىزگە دالەلدەپ قالدىرعان تەورەماسى. سوندىقتان ءار ەڭبەكتىڭ قايىرى بولارىنا سەنەمىز.
سىيلىق كوڭىل جادىراتادى
دۇنيەدە ەكى بايلىقتىڭ كوزى بار. ءبىرى – ماتەريالدىق، ەكىنشىسى – رۋحاني. كوبىسى ەكىنشىسىن دۇرىس كورەدى. ول دا ءجون. دەگەنمەن، كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە تىم باي-باعلانعا اينالماساڭىز دا، جەتكىلىكتى دەڭگەيدە عۇمىر كەشكەنگە نە جەتسىن؟!
ادامنىڭ ارمانى كوپ. ال قيالىندا ءتىپتى شەك جوق. ويعا العان ءىستى كادەگە جاراتۋ ەپتىلىكتىڭ، اقىلدىلىقتىڭ جانە وي ۇشقىرلىعىنىڭ ءبىر بەلگىسى سانالادى.
كوڭىلىمىزدى ءبىر سەرپىلتەتىن نارسە، ول – سىياقى. جاساعان ەڭبەگىڭنىڭ جەمىسىن كورۋ عانيبەت. ال ول ءۇشىن ماڭداي تەردى سىعىپ ءجۇرىپ قىزمەت ەتكەن ابزال. سوندا ويلاعانىڭىزعا قول جەتكىزەسىز.
گانس حريستيان اندەرسەن: «قوزعالۋ، تىنىس الۋ، قالىقتاۋ، ءجۇزۋ، سىيلىق بەرۋ-الۋ، زەرتتەۋ، ساياحاتتاۋ – مىنە، ءومىردىڭ ءمانى وسى»، – دەپتى. بىرەۋلەر ءۇشىن بۇل بىلگىردىڭ ويى، ءوزى جازعانداي، ەرتەگى سيپاتىندا قابىلدانۋى مۇمكىن. دەسە دە، استارىندا تالاي پايىم-تۇسىنىكتەر تۇنىپ جاتىر.
بىلگەنگە – مارجان
قازىرگى زامان ادامزاتقا مول مۇمكىندىكتەر ۇسىنۋدا. كەز كەلگەن جەردە ءىس اتقارىپ، كوپ قارجى تابۋعا بولادى. ول ءۇشىن ەڭ باستىسى، بارشا كەدەرگىلەردى ەڭسەرۋ كەرەك. سوندا عانا جۇمىسىڭىز العا باسادى.
قارجىنىڭ سىرى ەجەلگى داۋىرلەردە جاتىر. جاھانعا ايگىلى الەكساندر ماكەدونسكيي، شىڭعىسحان، ءامىر تەمىر سىندى پاتشالار دۇنيەدەگى ەڭ اۋقاتتى تۇلعالار سانالعان. ولار وزدەرىنىڭ داڭقىن جان-جاقتى پايدالانعان جانە شىعارعان. داڭقتى قولباسشىلار وزدەرىنىڭ داڭقىن اسىرۋ ماقساتىندا ءارتۇرلى ارەكەتكە بارعان. قاسىندا جۇرگەن ۇزەڭگىلەستەرىنە ءزاۋلىم ساراي، قاپشىق-قاپشىق التىن دينار، تاعى سول سياقتى نارسەلەرمەن قۇرمەت-رازىلىعىن تانىتقان. وعان دالەل رەتىندە 1520–1566 جىلدارى وسمان يمپەرياسىن بيلەگەن سۇلەيمەن سۇلتاندى الۋعا بولادى. ول ءوزىنىڭ باس ءۋازىرى ءارى كۇيەۋ بالاسى يبراھيم پاتشاعا ارناپ ساراي سالدىرعان دەسەدى. ارينە، بۇل ءزاۋلىم عيمارات التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن قاپتالعانى ءسوزسىز.
ەرتە زاماندا شەكسىز ريزاشىلىق ءبىلدىرۋ ءارتۇرلى سيپاتتا بولعان. باي-شونجارلار جىبەك ماتا، باعالى ىشىك، كەيبىرى قوماقتى تيىن سالىنعان قاپشىقتار ۇسىنعان. مۇنى ءار ەلدىڭ وزىندىك سالتىمەن، عۇمىر كەشكەن ۋاقىتىمەن، داعدىسىمەن بايلانىستىرۋعا بولادى. قىسقاسى، پاتشا، باي-باعلان، ت.ب. رازىلىعىن تۇرلىشە بىلدىرگەن.
ەپتىنىڭ زامانى
بۇگىنگى كەزەڭ ارپالىس سياقتى. ءبارى تەز قيمىلدايدى. ءتىپتى، ۋاقىتتىڭ ءوزى جىلدام ءوتىپ جاتقان سياقتى. كەيبىر ەپتىلەر «جۇمىتقادان ءجۇن قىرقىپ ءجۇر». ونىسىنا تەك ريزامىز. سەبەبى، تابىس كىلتى ەپتىلىكتە ەكەنى ايقىن.
بۇرىنعى بىلگىر دانالار «سىيلىق – ادام مەن ادام اراسىن جاقىنداستىرادى» دەپ اتالى ءسوز قالدىرعان. ءبىزدىڭ قوعام نارىقتىق ايماقتا كۇن كەشۋدە. الەۋمەتتىك جەلىدەن اتا- اناسىنا، باۋىرىنا، دوسىنا سىيلىق جاساپ، قۋانتىپ جاتقانداردى كورەمىز. تاڭدانىپ، تامسانامىز. وسىنىڭ بارلىعى جوعارىدا ايتىلعان تاريحتىڭ دامىعان، جەتىلگەن ساباقتاستىعى دەسەك، ارتىق ايتپاعاندىق بولار.
شىعىس حالىقتارى ءۇشىن ساپالى تىرلىك بارىنەن ماڭىزدى. ماسەلەن، جاپونيا، وڭتۇستىك كورەيا دا ىنتالاندىرۋعا باسا ءمان بەرگەن. ءتىپتى، الدىڭعى ورىنعا شىعارعان. ايرىقشا دەن قويعان. ولاردا كومپانيا، كورپوراسياداعىلار ءارتۇرلى قاراجات كولەمىندە سىياقى تاعايىندايتىن كورىنەدى. ول جاعىن ءار ۇيىم ءوزىنىڭ ىشكى قۇرىلىمىنا ساي شەشكەن. ناقتىراق قانشا ايلىق مولشەرىندە بەرەتىنىن ءوز ەرەجەلەرىنە سايكەس جاسايدى ەكەن. وسى تاقىلەتتەس دۇنيەنى اقش، تۇركيا، سينگاپۋر سىندى دامىعان ەلدەردىڭ تاجىريبەسىنەن اڭعارامىز. وسىنداي يگى ءداستۇر ەلىمىزگە دە ويىسۋدا.
قارجىگەرلەر «سىياقى ىنتانىڭ ارتۋىنا الىپ كەلەدى» دەپ جاتادى. تەگى، ءدوپ ايتىلعان ءسوز. ءاربىر ءىستىڭ جەمىستى، باسەكەنىڭ جەڭىستى بولۋىنا جەتەلەيدى. سول ماقساتقا جەتۋ جولىندا قىرۋار شارۋا اتقارىلادى. ال ناتيجە ءدامىن تاتۋدى اركىم كوكسەيدى.
تابىستى بولۋ ءوز قولىڭىزدا
ءاربىرىمىز تابىس كوزىن ىزدەيمىز. ءبىراق قايدا، قالاي قادام باسارىمىزدى بىلە بەرمەيمىز. ال قارجىگەرلەر بولسا، تابىستى ءوزىڭىزدىڭ كۇش-قۋاتىڭىزدان ىزدەۋ كەرەكتىگىن مەڭزەيدى.
ءبىزدىڭ زامانىمىز ناعىز تابىس تابۋدىڭ شاعى سياقتى. كىم نەمەن اينالىسادى ءوزى بىلەدى. ەڭ باستىسى، شەكتەن اسپاسا، بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاماسا بولعانى. قالعان تىرشىلىك ءوز رەتىمەن جۇزەگە اسپاق.
ادام بالاسى بولعان سوڭ تەزىرەك مول قارجىعا كەنەلۋدى ويلايمىز. سول ارقىلى ءۇي-جاي سالىپ، بىرنەشە پاتەر، قىمبات كولىك ءمىنۋدى كوزدەيمىز. دەگەنمەن، سول جولدا تاكتيكا كەرەكتىگىن ونشا ەسكەرە بەرمەيمىز.
بۇگىنگى تاڭدا ونلاين جۇمىس ىستەيتىندەر قاتارى ارتقان. ماسەلەن، بۇرىن بۇل تەرمين تاڭسىق بولاتىن. اسىرەسە ءىت، ارحيتەكتورلار، بلوگەرلەر، سايتتا جۇمىس جاسايتىن تىلشىلەر ت.ب. تولىپ جاتقان ماماندىق يەلەرى قاشىقتىقتان جۇمىس جاساپ ءجۇر. ولاردىڭ ايلىق تابىسى دا وتە جاقسى. ءتىپتى، تۇركيا، جاپونيا، امەريكا قۇراما شتاتتارىندا جۇرسە دە، وسىندا ءوز جۇمىسىن عالامتوردىڭ كومەگىمەن تىندىرا الادى. بۇل ءبىر جاعىنان، ينتەرنەتتىڭ ادامزاتقا بەرگەن زور مۇمكىندىگى دەپ بىلەمىز.
ەڭبەك ەلەنسە ەكەن...
ءاربىر ادام ەڭبەك ىستەپ، تابان ەت، ماڭداي تەرىن توگەدى. قايتسە دە جاقسى ايلىق تاۋىپ، قاجەتتىلىگىن جاپقىسى كەلەدى. سول ءۇشىن تالپىنادى. كۇندىز-تۇنى ەڭبەك ەتەدى.
جاس كەزدە ادام قيالشىل بولادى. ارمانىن اسقاق قويادى. اۋىلدان ۇلكەن شاھارلارعا بارىپ ءىس قىلادى. ءا دەگەندە ماي شەلپەك جوق. ابدەن ءومىردىڭ سۇرلەۋىنەن وتەدى. سول ورتاعا سىڭەدى. ءسويتىپ، بىرتىندەپ ءۇيلى-جايلى بولا باستايدى. ال قازىرگى يپوتەكا سىيقىن بىلەسىز. پايىزدىق مولشەرلەمە تىم قىمبات. يپوتەكانىڭ العاشقى جارناسىن تولەيمىن دەپ، ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەردەن كرەديت الادى. بار-كۇش جىگەرىن سالعاننان كەيىن جوندەۋ جۇمىستارىن قاتىرىپ ىستەپ كىرىپ الۋعا نيەتتەنەدى. ال وسىنىڭ ءبارى ايلىعىنان كوپ بولىپ شىعا كەلەدى. سونى تولەيمىن دەپ قوسىمشا جۇمىستارعا جەگىلەدى. جاراتقاننان ايتەۋىر 8–10 جىل يپوتەكا مەرزىمىندە اۋىرىپ- سىرقاماۋىن تىلەيدى. سوندىقتان ىستەپ جۇرگەن ورتاسىندا ءىسى نىق، ارتىق ءسوزى جوق ءوز ءىسىن تىڭعىلىقتى اتقارۋعا بارىنشا تىرىسادى. ادام ارمانسىز بولمايدى عوي. قاتارلاستارى 2-3 ايلىق سىياقى العانىن كورىپ ەستىپ، ءوزى دە ۇمىتتەنەدى. قاشانعى ىشتە ساقتاپ جۇرە بەرسىن، سوعان قاراي تالپىنادى. مىنە، سودان كەلىپ پرەميا دەگەن حالىقارالىق تەرمين تەككە شىقپاعان. ەڭبەگىمىز ەلەنىپ جاتسا، موينىمىزداعى يپوتەكاعا ءبىرشاما اسەر ەتەر ەدى. نيەتىمىزگە جەتەيىك!
ءتۇبى ءبىر جاقسىلىق بولادى
سىياقىنىڭ قانشالىقتى قۇندى ەكەنىن كوزىقاراقتى اعايىن بىلەر. ويتكەنى، ءوز ەسەبى تۇگەل، ايلىق تابىسى جوعارى جاندار اسا ءبىر قۇمارتپاۋى دا مۇمكىن.
الايدا، كوبىسى سىيلىق الىپ، مەرەيى ۇستەم بولعانىن قالايدى. ول جاعىن جاسىرىپ-جاسقاۋدىڭ قاجەتى شامالى. سەبەبى، بارشامىز جۇمىر باستى پەندەمىز. بىرەۋ بالا- شاعاسىنا، ەندىگىسى اۋىلداعى اتا-اناسى، باۋىرلارىنا بەرەدى. سولاردىڭ كەرەك-جاراعىنا جۇمسايدى. دەسە دە، «جىلاماعان بالاعا...»، تۇسىندىڭىزدەر، ءيا!
ءقازىر ينفلياسيا 20% قۇراپ تۇر. ءجۇرىپ-تۇرۋ قۇنى ارتتى. باعا شارىقتاپ بارادى. باياعىدا ويلاۋشى ەدىم «نەلىكتەن ۇلكەن دەپرەسسيا تۇسەدى» دەپ. كىلتيپان تۇرمىستا ەكەن عوي. سونىڭ جولىنا ءبىز دە تۇستىك. نە بولسا دا، دەنساۋلىق مىقتى بولسىن. بىزدىكى ارمان. ال ول بالكىم، ورىندالار نەمەسە باسقاشا... ەڭ باستىسى، ءوز ءىسىڭىزدىڭ شەبەرى بولۋعا جازسىن. سوندا اتاق-مانساپ ءوزى تاۋىپ كەلەر.
P.S.
دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ قۇندى سىيلىق – نوبەل پرەمياسى. كينودا – وسكار. وسى سياقتى ءتىزىم ءار سالادا جالعاسا بەرەدى. سىياقى مەن سىيلىق – ەگىز ۇعىم. مۇنى يەلەنۋگە ەڭبەگى ادال، تىرلىگى نىق، ىسكەر ءاربىر جان ءۇمىتتى ءارى لايىق دەمەكپىز.
«اlmaty-akshamۋ»، №99، 19 تامىز، 2023 جىل