اڭىزدا سۇلەيمەن پايعامباردىڭ ءوزى قوناقتاردىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ، توقسان توعىز ءتۇرلى باتا العانى ايتىلادى. قازاق وسى كيەلى عۇرىپتى ۇرپاق تاربيەسىنىڭ وزەگىنە اينالدىرىپ، ۇلكەننىڭ العىسىن الۋدى ۇلكەن ىرىس ساناعان.
حالقىمىزدىڭ تۇرمىس-سالتىندا ۇرپاعىن تازالىققا، يماندىلىققا، ىزەت پەن قۇرمەتكە باۋليتىن تالاي عيبراتتى ءداستۇرى بار. سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ تەرەڭ ماعىنالى، تاربيەلىك ءمانى زور عۇرىپتىڭ ءبىرى – قولعا سۋ قۇيۋ ءداستۇرى. بۇل – ۇلكەنگە قۇرمەت، بالاعا جاۋاپكەرشىلىك، ءۇي يەسىنىڭ اقجۇرەك نيەتى توعىساتىن ۇلتتىق تاربيە مەكتەبى.
قۇمان كوتەرگەن بالا – ءۇيدىڭ ابىرويى
بۇرىندارى ۇيگە مەيمان كەلگەندە، ەڭ اۋەلى قولىنا جىلى سۋ قۇيىپ، جايلى جاعداي جاساۋ – ءۇي يەسى ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە ەدى. بۇل جاۋاپتى قىزمەتتى كوبىنەسە سول ءۇيدىڭ كەنجە ۇلى اتقاراتىن. اناسى قۇمانىن جىلى سۋمەن دايىنداپ بەرىپ، بالاسىنا: «بالام، بولمەنىڭ وڭ جاعىنان باستاپ، سۋدى سارىلداتپاي، ءۇزىپ-ۇزىپ قۇي»، – دەپ ءار قيمىلدىڭ ادەبىن ۇيرەتەتىن. وسىلايشا بالا ۇلكەنگە قىزمەت كورسەتۋدىڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ، العىسىن الىپ، باتاسىنا كەنەلىپ وسەتىن. «قاتارىڭنىڭ الدى بول!»، «كوپ جاسا!»، «جاقسى ازامات بول!» دەگەن باتالى سوزدەر – ونىڭ رۋحاني دەمەۋشىسى.
نەگە سۋدى ءۇزىپ-ۇزىپ قۇيعان؟
قاريالار: «مارقۇمنىڭ دەنەسىن جۋىندىرعاندا سۋدى ۇزبەي قۇيادى. سول سەبەپتى ءتىرى ادامعا سۋدى ءۇزىپ-ۇزىپ قۇيۋ كەرەك»، – دەپ تۇسىندىرەتىن. بۇل – سۋدىڭ قاسيەتىن، تازالىقتىڭ رەتىن، ءار ارەكەتتىڭ ءوز ءجونى بار ەكەنىن ۇرپاق ساناسىنا سىڭىرگەن تاربيەلىك ەرەجە.
بۇگىندە كوپ جەردە قۇدايى اس، توي-تومالاق كەزىندە سىرتقا قويىلعان قولجۋعىشتار قولعا سۋ قۇيۋ قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇر. ءتىپتى ۇيدە ورناتىلعان قولجۋعىشقا دا سۇيەنىپ العانىمىز بايقالادى، "بالالاردى اۋرە قىلىپ كەرەگى نە" دەگەن ىڭعايداعى پىكىر دە بار. بۇل ىڭعايلى بولعانىمەن، تالاي عاسىردان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان ءداستۇردىڭ ءمانىن تولىق بەرە المايدى، بالانىڭ ۇلكەنگە قىزمەت ەتۋدى ۇيرەنبەي قالۋى دا ابدەن مۇمكىن.
ۇلاعاتتى ۇستاز ايناش قالاۋوۆا بۇل جايلى بىلاي دەدى:
«ۇلكەن كىسىلەردى سىرتقا شىعارىپ نەمەسە ورنىنان تۇرعىزىپ اۋرە قىلماي، وتىرعان جەرىنە قاسىنا بارىپ قولىنا سۋ قۇيۋ – قازاقتىڭ ۇلتتىق ادەبى. ءبىزدىڭ ۇيدە بۇل ءداستۇر ءالى كۇنگە دەيىن ۇزىلگەن جوق، وتاعاسى ءوز بالالارىنان تالاپ ەتتى، قۇمان مەن شىلاپشىن ءاردايىم دايىن تۇردى. بالالارىم باتا الىپ، ءماز بولاتىن، ءقازىر ولار دا ەسەيىپ ءوز الدىنا وتاۋ تىكتى، ەندى نەمەرەلەرىمىزگە ۇيرەتەمىز دەپ ويلايمىن، ءالى جاستارى جەتپەي تۇر. بالانى اۋرە قىلىپ كەرەگى نە دەيتىندەردىڭ قاريالاردى اۋرە قىلۋعا ۇيالمايتىنىنا ءوزىم ۇيالامىن، قولعا سۋ قۇيعاننان ول بالانىڭ دەنساۋلىعىنا زيان كەلمەيدى عوي، كەرىسىنشە تەلەفونعا تەلمىرگەن بالانى ءبىر مەزگىل سەرگىتۋگە، ۇلكەنگە ءيىلىپ قىزمەت ەتۋگە باۋلىعان ساۋاپتى دا پايدالى تاربيە ەمەس پە، قازىرگى جاستاردىڭ مۇنى جاقتىرمايتىن بايقاپ قالامىن، وسى ءبىر قاراپايىم عانا قىزمەتتىڭ ءوزى – بالا ءۇشىن ومىرلىك ساباق، ۇلكەندەر ءۇشىن قۇرمەتتىڭ بەلگىسى دەپ باعالايمىن».
سۇلەيمەن پايعامباردان قالعان ءداستۇر
اڭىزداردا قولعا سۋ قۇيۋ ءداستۇرىنىڭ توركىنى سۇلەيمەن پايعامبارمەن بايلانىستىرىلادى. جەتى جاسار سۇلەيمەن پاتشا سارايىنا كەلگەن جۇزدەگەن قوناقتىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ، توقسان توعىز ءتۇرلى باتا العانى ايتىلادى. ونىڭ عۇمىرىنىڭ ۇزاقتىعىن، بەرەكەسىن سول باتامەن بايلانىستىرادى. سول سەبەپتى «سۋ يەسى – سۇلەيمەن»، «سۇلەيمەن دە سۋ قۇيعان» دەگەن سوزدەر حالىق اراسىندا بەكىگەن.
باتا – رۋحاني كاپيتال
قازاقتا: «باتامەنەن ەل كوگەرەر» دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماعان. بۇرىندارى الىستان كەلگەن قوناق اۋىلداعى كورگەندى قاريانىڭ ۇيىنە ارنايى كىرىپ، باتاسىن الىپ كەتەتىن. جولعا شىعاردا، ۇلكەن ىسكە باراردا جاسى كىشىلەر اق تىلەك تىلەپ، ۇلكەننىڭ باتاسىن الاتىن. الايدا بۇگىندە وسى ءداستۇردى كوپ كەرەك قىلا قويمايتىنىمىز دا، باتانى باپتاپ، ۇلاعاتتى ءسوز ايتا الاتىنداردىڭ ازايعانى دا وكىنىشتى.
قولعا سۋ قۇيۋ – تەك گيگيەنالىق امال ەمەس. بۇل – ۇلكەندى سىيلاۋعا، قىزمەت ەتۋگە، باتانى قادىرلەۋگە، تازالىق پەن ادەپكە ۇيرەتەتىن ۇلى تاربيە. بالاڭىزدىڭ جۇرەگىنە يمان، بويىنا ىزەت دارىتاتىن تاماشا مۇمكىندىك. ۇيگە قوناق كەلسە، قۇمان مەن شىلاپشىندى دايىنداپ، «ۇلكەننىڭ باتاسىن ال!» دەپ باعىت كورسەتىپ وتىرۋ – ۇرپاققا جاسالعان ەڭ ۇلكەن ينۆەستيسيا.
ءار نارسەنىڭ ادەبى بار
قولعا سۋ قۇيۋدىڭ 7 ادەبىنە مىنالار كىرەدى:
شىلاپشىنعا تۇكىرمەۋ،
ۇلكەننەن باستاۋ،
ەگەر قۇرمەتپەن كەزەك بەرسە قابىل الۋ،
وڭ جاققا قاراي اينالدىرىپ قۇيۋ،
سۋدى قايتا-قايتا توكپەي ۇستىنە جۋا بەرۋ،
سۋ قۇيۋشىنىڭ تۇرەگەپ تۇرۋى،
اۋزىنداعى سۋدى توسەككە جانە جانىنداعى كىسىلەردىڭ ۇستىنە شاشىراتپاي ەپپەن قولىمەن توگۋ.