پارتيالىق تىزىممەن دە، جەكە وتىنىشپەن دە سايلاۋعا ءتۇسۋ جولعا قويىلعانى قۋانتادى
- بىلتىرعى جىل ساياسي وقيعالار مەن رەفورمالارعا تولى بولدى. ولاردىڭ نەگىزگىلەرىنە قالاي تۇسىنىكتەمە بەرەر ەدىڭىز؟
- جاڭا قۇرام بيلىك پەن حالىق اراسىندا التىن كوپىر ورناتا الادى دەپ ويلايسىز با؟ ەل اراسىندا ءجۇرسىز عوي، حالىق سەنىمى قانداي؟
- الەۋمەتتىك جەلىدە سايلاۋعا تۇسەتىن دەپۋتاتتاردىڭ كاسىبيلىگى تۋرالى ءجيى تالقىلانىپ جاتىر. ياعني ۇمىتكەرلەر اراسىندا «ءانشى دە، ءبيشى دە، سپورتشى دا ءجۇر، ال دەپۋتات بىلىكتى، ەلدىڭ ىشكىسىرتقى احۋالىن دا تەرەڭ بىلەتىن ادام بولۋ كەرەك» دەگەنگە سايادى كوپ پىكىر. بۇل جونىندە نە دەر ەدىڭىز؟
- مەملەكەت باسشىسى ايتىپ وتىرعان ادىلەتتى قازاقستاندى قالاي قۇرامىز، ونداعى ەرتەڭ سايلانعالى وتىرعان دەپۋتاتتاردىڭ ءرولى قانداي بولماق؟
الدا بولاتىن ۇلكەن سايلاۋ دوداسى دا تاياپ قالدى. ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسى مەن ءماسليحاتتارىنىڭ دەپۋتاتتارىن سايلايمىز. وسى ەلدىڭ اۋاسىن جۇتىپ، سۋىن ءىشىپ وتىرعان كەز كەلگەن ازاماتتىڭ «مەملەكەت، قوعام ىلگەرى دامىسىن، حالىقتىڭ ءالاۋقاتى قازىرگىدەن دە جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلسىن» دەگەن تىلەكتە ەكەنى ءسوزسىز. سوندىقتان ءبىز بۇگىن اقىن، قوعام قايراتكەرى داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلىن وسى سايلاۋ تۋرالى ازاماتتىق پىكىرىن، جالپى ەلدىك تۇرعىداعى ويلارىن بىلمەككە سۇحباتقا شاقىرعان بولاتىنبىز.
1 «بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەرەك» دەگەندەي، بۇل جولعى سايلاۋ تىپتەن بولەك بولايىن دەپ تۇر.
ايتىپ-ايتپاي، قاڭتار وقيعاسى ءداۋىر بولگىش سيپاتىمەن تاريحتا قالاتىن بولدى. وتىز جىلدىڭ الاتىن ورنى، بەرىلەتىن باعا ءبارى الدا بولادى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك ءداۋىرى كۇنى ەرتەڭ «قارالى قاڭتارعا دەيىن جانە ودان كەيىن» بولىپ ساراپتالادى، ساپقا تۇرعىزىلادى. ەشتەڭە دە تاسادا قالمايدى، ءار نارسە ءوز ورنىن تابادى.
ءيا، بىلتىرعى 2022 جىل ساياسي رەفورمالارمەن باستالعان. اۋەلى مەملەكەتىمىزدىڭ پرەزيدەنتىن مەرزىمىنەن بۇرىن سايلاپ الدىق. الدىمىزداعى جەتى جىلعا مانداتى بەرىلىپ، بار بيلىك قولىنا ءوتىپ، «ەكى پرەزيدەنت باسقارعان» زامان ارتتا قالىپ، باتىل قادامدار جاسالۋدا. ەندى مىنە، 2023 جىلعا قادام قويعان ساتتەن باستاپ، ساياسي رەفورمانى ونان ارى تەرەڭدەتە ءتۇسۋ ماقساتىندا پارلامەنت ءماجىلىسى مەن ءماسليحاتتار دەپۋتاتتارىن جاڭا باستان سايلاۋعا شەشىم قابىلداندى. وسى كەزگە دەيىنگى تەك قانا پارتيالىق تىزىمنەن وتەتىن دەپۋتاتتار ەندىگى جەردە كولەمىن ۇلعايتىپ، مازمۇنىن بايىتتى. سايلاۋعا جەكە تۇلعا رەتىندە قاتىسۋعا زاڭدى تۇردە رۇقسات بەرىلدى. جاستار مەن جاسامىستاردىڭ سانىنا، ەر مەن ايەلدىڭ سالىستىرماسىنا ناقتىلى كورسەتكىشتەر قويىلدى. بۇل جاڭالىق قوعام مۇشەلەرىنە سەنىمدىلىك ورناتىپ، سەرپىلىس تۋدىرۋدا.
2 بۇرىن تەك قانا پارتيالىق سايلاۋعا دەن قويىلىپ، جۇرت پارتيالارعا داۋىس بەرەدى دە، كىمنىڭ دەپۋتات بولاتىنىن بىلمەيتىن. پارتيا ءوز ۇلەسىن العان سوڭ ءتىزىمدى وزدەرى جاساپ شىعادى. ولار حالىقتىڭ كۇتكەن ادامى ما، الدە كولدەنەڭ كوك اتتى ما؟ كىمنىڭ سويىلىن سوعاتىنى بەلگىسىز بولۋشى ەدى. ول جاعىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە المايدى. بيلىك پەن بۇقارانىڭ اراسىندا تىكە بايلانىس بولماي قالادى دا، جۇرتتىڭ تىلەگى تاسادا قالىپ، بيلىكتىڭ ۇستەمدىگى الدىعا وزادى. سايلاۋشىلار ول ادامدارعا قاناعاتتانا ما، جوق الدە ىشتەي جاراتپاي، ۇمىتسىزدىكپەن قاراي ما؟ كەيدە وسى جاعى ەسكەرۋسىز قالىپ، باسابيلەۋشىلىك بەلەڭ الاتىن. وتكەن سايلاۋ كەزدەرىنەن كوڭىلدە الاڭداۋدىڭ سىزىن، جاۋاپسىز تۇيتكىلدەردىڭ بولعانىن جاسىرا المايمىز. بۇل جولى باسقاشا باعىتپەن ءوربىدى. پارتيالىق تىزىممەن دە، جەكە وتىنىشپەن دە سايلاۋعا ءتۇسۋ جولعا قويىلىپ وتىرعانى قۋانتادى. تاڭداۋ بار، بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىنا كوپىر سالىنادى. بۇقارا مەن بيلىك اراسى ءزاۋلىم قامال ەمەس، قايتا بەتى اشىق كوپىر رەتىندە «تىڭدايتىن ۇكىمەتتىڭ» العى شارتتارى قالانۋدا.
دەموكراتيالىق ەل بولعان سوڭ پىكىر الۋاندىعى، وي ەركىندىگى، كوزقاراستىڭ تۇرلىشە بولۋى زاڭدى قۇبىلىس. ءبارىمىز ءبىر وتاندا، ءبىر اسپاننىڭ استىندا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندىقتان، ءبارىمىزدىڭ وسى ەلگە جانىمىز اشيدى. لاڭكەستەر مەن ەكسترەميستەردىڭ، كەرى توڭكەرىسشىلدەردىڭ ءجونى تىپتەن بولەك. ونى قاتاڭ باقىلاپ وتىرعان زاڭىمىز، تەمىر تەگەۋرىندى قۇقىق قورعاۋشىلارىمىز بار. قۇرىقتايدى، تىزگىندەيدى.
ال تانىم، تالعام، اشىق پىكىر ءبىلدىرۋ جاۋلىقتان تۋىندامايدى. جانى اشىعان كەزدە عانا جۇرەكتى جارىپ شىعادى. ءار كۇنى بەت-جۇزىمىزدى كورىپ، ءوزىمىزدىڭ الپەتىمىزدى رەتكە كەلتىرىپ وتىراتىنىمىز سەكىلدى، وپپوزيسيا دەگەن جانىمىزدان تاستامايتىن اينا. ول ءار مەملەكەتتە بولاتىن تۇنىق اينا. ول ايناعا قاراۋدان يمەنبەۋىمىز كەرەك. ول اينا ۇستاراسىز ءوسىپ كەتكەن شاشساقالىمىزدى قيىپ وتىرۋعا، كۇيە جاعىلىپ، كىر شالعان بەتىمىزدى تازارتىپ وتىرۋعا كورسەتەتىن پايدالى قۇرالىمىز بولىپ سانالادى. ولار بيلىكتىڭ كرەسلوسىندا ۇزاق وتىرىپ قالعان ادامنىڭ كورمەگەنىن كورەدى، جەتپەگەنىن جەتكىزەدى. ولاردىڭ ۇپكى ماقساتى ەلدىڭ تاعدىرى مەن مەملەكەتتىڭ دامۋى بولعاندىقتان، اۋزىن بۋىپ، كوزىن تاڭۋعا قاقىمىز جوق. ولاردى تىڭداۋعا، پايدالانۋعا ءتيىسپىز. سول تۇرعىدان ايتقاندا، بيىلعى ۇمىتكەرلەر اراسىندا حالىقشىل قارا نارلار بار ەكەن، سول قۋانتادى.
3 پارلامەنت دەگەن – ەڭ باستىسى زاڭ شىعاراتىن، زاڭداردى قايتا قارايتىن، زاڭعا وزگەرىس ەنگىزەتىن، اتقارىلۋىن قاداعالايتىن كاسىپتىك قۇرىلىم. سوندىقتان سايلاناتىن ۇمىتكەرلەردىڭ دەنى زاڭدى بىلەتىن، زاڭمەن جۇمىس ىستەي الاتىن تۇلعالار بولسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. ونان كەيىن بارىپ، زاڭدى ءبىلۋدىڭ ۇستىنە، ولاردىڭ جالپى قارىم-قابىلەتى، جيناقتاعان تاجىريبەسى نازارعا الىنادى. وسىنىڭ ءبارى قوسىلعاندا بارىپ كاسىبي پارلامەنتتىڭ قۋاتتىلىعى كورنەكتىلەنەدى.
بىزدە دەپۋتات دەگەن تانىمال ادام، اتاقتى تۇلعا، ايگىلى كىسى بولۋ كەرەك دەگەن جاڭساق كوزقاراس بار. سونىڭ سالدارىنان شىعار، اناۋ جىلدارى اتاقتى سپورتشى، ايگىلى ءانشى «جۇلدىزدار»، تانىمال ونەر شەبەرلەرى دە كانديدات بولىپ توپقا ءتۇستى، سونىڭ كەيبىرەۋلەرى سايلانىپ، ءوتىپ تە كەتتى. پارلامەنت كونسەرت قوياتىن ساحنا ەمەس. قوعامدىق «شوۋدىڭ» ورتالىعى ەمەس. اركىم ءوزىنىڭ تەرريتورياسىندا، قولىنان كەلەتىن شارۋامەن اينالىسقانى جاقسى. «ەشكى سويسا دا قاساپشى سويسىن» دەگەن دانا ءسوز بار. انشىلىك پەن زاڭگەرلىكتىڭ اراسىندا نە بايلانىس بار؟ بوكسەر مەن ساياساتكەردىڭ قانداي قاتىسى بار؟
پارلامەنت «جۇلدىزداردىڭ» وتىراتىن جۇمساق كرەسلوسى ەمەس، اقىل پاراسات پەن قۇندىلىقتاردىڭ مايدانعا تۇسەتىن جەرى. ءار نارسە تارازىعا تارتىلىپ، تاعدىرى شەشىلەتىن مىنبەر. ول جەرگە بارعان ادام الەم ساياساتىن، مەملەكەتتىڭ ءىشى-سىرتىن، قازاقستاننىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭىن ساراپتاي الاتىن ساناسى ساۋلەلى، اقىلى وزىق، بولاشاقتى ەلەستەتۋ كورەگەندىگى كوسەم ادام بولۋعا ءتيىس. بلوگەر پاراقشاسىندا وتىرسىن، ارتيست ساحناسىندا ويناسىن، اقىن جىرىن جازسىن. سوندا عانا حالىققا بەرەر پايداسى مول، كورسەتەر ونەگەسى كوپ بولادى. كوپ ادام دەپۋتات بولۋدى راحات تۇرمىسقا جەتۋ، دارەجەسىنىڭ ءوسۋى، اتاقتى بولۋدىڭ العى شارتى سانايدى. نەگىزىندە دەپۋتات بولۋ حالىققا قىزمەت ەتۋ، بولاشاقتىڭ ىرگەتاسىن قالاۋ دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.
4 ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى ادىلەتتى جولمەن دەپۋتاتتاردى سايلاپ الۋعا ءتيىسپىز. شىعىستىڭ «ۇزاق جورىق ءبىرىنشى قادامنان باستالادى» دەگەن ماتەلى بار، مەملەكەتتىڭ كەمەلدى زاڭى مەن تۋرا جولىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن، ونىڭ ءسوزىن سويلەيتىن ادامدار مەن قىزمەتىن ەتەتىن ەستىلەردى سايلاپ الۋىمىز كەرەك. ادام، ونىڭ ىشىندە پرەزيدەنتتەر كەلەدى، كەتەدى. ال مەملەكەت ورنىندا امانەسەن قالۋ كەرەك. كەز كەلگەن دەپۋتات جەكە ادامعا قىزمەت ەتۋگە نيەتتەنسە، وتانعا قىزمەت ەتۋگە ساقاداي ساي بولسىن. مىناۋ سايلاۋ، پرەزيدەنتتىڭ قۇقىعى مەن پارلامەنتتىڭ قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋ جولىنداعى جاساپ جاتقان قادامدار ەلدىگىمىزدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن. كەزەكتەگى ساياسي رەفورمالاردىڭ انىق كورىنىسى.
قازاق «ءار ءىستىڭ ءبىر قايىرى بولادى» دەپتى، مازاسىز الەمدە وتىز جىلدان بەرى وت پەن وقتان امان بولدىق. وسىنىڭ ءوزى ۇلكەن جاقسىلىق. الداعى داۋىرلەردە سولاي بەيبىتشىلىكتى ساقتاي وتىرىپ، بەرەكەگە باستايتىن جولدى سارالاي بىلسەك، «ادىلەتتى قازاقستان» قۇرۋ ءساتتى جالعاسادى دەپ ويلايمىز. پرەزيدەنت ەكى دۇنيەنىڭ الدىندا جاۋاپتى. ونىڭ موينىنا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەن ەكەن، ءۇمىتتى اقتاۋعا تۋرا كەلەدى. ول ءۇمىت – الدە ءبىر توپتىڭ، الدە ءبىر مۇددەنىڭ قاجەتىنەن ەمەس، مەملەكەتتىڭ بولاشاعى مەن ۇلتتىڭ الدىنداعى پارىز بولۋعا ءتيىس. سوندىقتان بۇل سايلاۋدىڭ سالماعى مىڭ باتپان.
سۇحباتتاسقان نۇرجامال الىشيەۆا