الماتىدا قالا تازالىعىن قاداعالاۋ ءىسى جۇيەلى جولعا قويىلعان. جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىندە دە تىنىمسىز ەڭبەكتى قاجەت ەتەتىن تازالىق جۇمىستارىنا مەگاپوليستە «الماتى تازالىق» مەكەمەسى جاۋاپتى. قالا تازالىعىنا بايلانىستى ءبىرقاتار ساۋالدارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن اتالمىش مەكەمەنىڭ باسشىسى ادىلەت قايرات ۇلى توقتاسىنوۆ مىرزانى اڭگىمەگە تارتتىق.
تازالىق ماسەلەسى ءبىز ءۇشىن الدىڭعى ورىندا
– ادىلەت قايرات ۇلى، ءسىز باسشىلىق جاسايتىن مەكەمەنىڭ قانداي جۇمىستارمەن اينالىساتىنى اتىندا تۇر. دەگەنمەن، «الماتى تازالىق» مكك-نىڭ اتقاراتىن قىزمەتى جايىندا كەڭىرەك اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز...
– «الماتى تازالىق» مەملەكەتتىك كوممۋنالدىق كاسىپورنى الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ قاۋلىسىنا سايكەس قۇرىلعان. قۇرىلتايشىسى – الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى. ال كاسىپورىندى باسقاراتىن ورگان - الماتى قالاسىنىڭ كوممۋنالدىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ باسقارماسى. نەگىزگى قىزمەتى، ءوزىڭىز ايتپاقشى، قالانىڭ كوشە-جول جەلىسىن كۇتىپ ۇستاۋ سالاسىنداعى وندىرىستىك-شارۋاشىلىق قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋ. ماسەلەن، قىستا كوشەلەردى قاردان تازارتۋ، كوكتايعاقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جولداردى ينەرتتى ماتەريالدارمەن وڭدەۋ، كەيىننەن ولاردى تازالاۋ، ال كوكتەم، جاز، كۇز ايلارىندا جولدار مەن جول جيەكتەرىن قوقىستاردان، قۋراعان، شابىلعان شوپتەردەن تازالاۋ، تروتۋارلاردى جۋۋ سەكىلدى تازالىق جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. ناقتى ايتقاندا، كاسىپورىن جولداردى پايدالانۋ ەرەجەلەرىنىڭ تالاپتارىنا سايكەس كەلەتىن جۇمىستار كەشەنىن ورىندايدى. ءىرى قالالارداعى تازالىق جۇمىستارى كوممۋنالدىق قىزمەتتەردىڭ كۇندەلىكتى اتقاراتىن جۇمىسى، ءتىپتى، مىندەتى دەسەم دە بولادى. كەيىنگى جىلدارى شاھاردىڭ اۋقىمى كەڭەيىپ، كۇن ساناپ قارىشتاپ دامۋدا. سوندىقتان تازالىق ماسەلەسى ءبىز ءۇشىن الدىڭعى ورىندا.
كاسىپورىن الماتى قالاسىنىڭ 7 اكىمشىلىك-اۋماقتىق اۋدانىنداعى ۇزىندىعى 1657 شاقىرىم، ياعني جالپى اۋدانى 17،6 ملن م² (قالانىڭ جالپى اۋماعىنىڭ 70%)، جاياۋ جۇرگىنشىلەر ايماقتارى، تروتۋارلار جانە ۇزىندىعى 867 شاقىرىم، اۋدانى 2،1 ملن م2 بولاتىن ۆەلوسيپەد جولدارىنا تازالىق جۇمىستارىن جۇرگىزەدى.
– الماتىعا قار تۇسكەننەن باستاپ كوشەدە قاربالاس باستالادى. بۇل ساتتە جولداردى تازالاپ جاتقان جۇمىسشىلاردى ءجيى كورەمىز. ءبىر بايقاعانىم، كەيىنگى كەزدەرى جۇرگىزۋشىلەر كولىكتەرىن كوشە بويىنا جاعالاي قوياتىندى شىعارعان. وسىنداي كولىكتەر ءجيى توقتايتىن جولداردى قاردان قالاي تازارتاسىزدار؟
– بۇل ماسەلە مەكەمە ءۇشىن ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. قازىرگى تاڭدا ونى قالالىق جول پوليسياسى باسقارماسىمەن بىرلەسىپ پىسىقتاپ جاتىرمىز. تازالىق جۇمىستارى كەزىندە اۆتوكولىك جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ كولىكتەرىن كەيبىر كوشەلەردەن شىعارۋعا تۋرا كەلەدى. ول ءۇشىن ءبىز ەۆاكۋاتورلارعا الدىن الا تاپسىرىس بەرەمىز. ءبىراق كولىكتەردىڭ بارلىعىن قىسقا مەرزىمدە الىپ تاستاۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى، وعان كادىمگىدەي ۋاقىت كەرەك. ەۆاكۋاتورلار دا از دەگەندەي...
ايتپاقشى، مەن وسى مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ، قالا اكىمدىگى مەن جول پوليسياسى بولىمىنەن كوشەلەردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارىندا جۇپ جانە تاق ساندار بويىنشا اۆتوتۇراقتاردى ۇيىمداستىرۋ ماسەلەسىن قاراستىرۋدى ەنگىزۋدى سۇرايمىن. ويتكەنى، بۇل ءادىس قىستا كوشەلەردى (اسىرەسە، قار جاۋعان كەزدە) قاردان تازارتۋ ۋاقىتىن قىسقارتۋعا زور مۇمكىندىك بەرەدى.
تەحنيكا جەتكىلىكتى
– وسى قالا كوشەلەرىنەن جينالعان قارلاردى قايدا شىعاراسىزدار؟ ەستۋىمىزشە، قارلاردى ەرىتەدى دەيدى؟ بۇل قانشالىقتى راس؟
– قالا كوشەلەرىنەن شىعارىلعان قار ۇيىندىلەرى ارنايى قار توگەتىن ورىندارعا جەتكىزىلەدى. مۇنداي ورىندار قالانىڭ اۋدان اكىمدىكتەرىمەن بەلگىلەنىپ، بولىنگەن. «حالىق ايتسا، قالت ايتپايدى» دەيدى عوي. راس، ءقازىر قالا ىشىندە ستاسيونارلىق قار ەرىتەتىن زاۋىت سالۋ ماسەلەسى قاراستىرىلىپ جاتىر.
– كوشەلەردى ۋاقىتىلى تازالاۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن كاسىپورىننىڭ مۇمكىندىگى قانداي؟ تەحنيكالارىڭىزدى قانشالىقتى ءجيى جاڭارتاسىزدار؟
– مەكەمەنىڭ بالانسىندا وندىرىستىك بازالار مەن جەر تەلىمدەرىن قوسا العاندا ءىرى ءوتىمدى اكتيۆتەر بار. 700-دەن استام مامانداندىرىلعان جابدىقتارمەن قامتىلعان. ولاردىڭ قاتارىنا جوعارى تەحنولوگيالىق، امبەباپ جانە قىمبات ماشينالاردى قوسۋعا بولادى. وزدەرىڭىز دە بايقاعان شىعارسىزدار، قاردى تاسىمالداۋدى جانە ونى تيەۋدى جىلدام ءجۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن شنەگى بار «Jetbroom» دەگەن قار تازالاعىش ماشينا بار. تروتۋارلاردى سىپىراتىن «PONY» ماشيناسى، «دۋليەۆو» دەگەن شاڭسورعىش كولىكتەرىمىز قالا كوشەلەرىن تازالاپ ءجۇر.
كاسىپورىننىڭ ماشينالار مەن مەحانيزمدەر پاركى جىل سايىن جاڭارتىلىپ وتىرادى. توزىعى جەتكەندەرى ەسەپتەن شىعارىلادى دا، ولاردىڭ ورنىنا وندىرىستىك سيپاتتامالارى جوعارى جاڭا جابدىقتار ساتىپ الىنادى. جابدىقتاردىڭ ءبىر بولىگى كاسىپورىن ەسەبىنەن ساتىپ الىنادى. كولىكتەردى ساتىپ الۋعا نەمەسە جاڭارتۋعا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن دە قاراجات بولىنەدى.
تازالىق - بارشاعا ورتاق
– مەكەمەدە قانشا ادام جۇمىس ىستەيدى؟
– كومپانيادا 1500-دەن استام ادام جۇمىس ىستەيدى. جۇمىسشىلاردىڭ نەگىزگى ساناتى – جول جۇمىسشىلارى، جۇرگىزۋشىلەر مەن مەحانيزاتورلاردان تۇرادى. جاسىراتىنى جوق، بۇگىندە بۇل ماماندىقتار بويىنشا قىزمەتكەرلەردى جاساقتاۋ بىلىكتىلىگى تومەن. جۇمىسقا قابىلدانعانداردىڭ كوبى الماتىدا تۇراقتى مەكەنجايى جوق، قالا شەتىندەگى اۋىلداردان (الماتى وبلىسى) كەلگەندەر. جول جۇمىسشىلارىنىڭ جالاقىسى شامامەن 150–170 مىڭ تەڭگە (سالىق مىندەتتەمەلەرى شەگەرىلگەنگە دەيىن ەسەپتەۋ)، جۇرگىزۋشىلەر مەن مەحانيزاتورلارعا 220–260 مىڭ تەڭگە (تەحنيكا تۇرىنە جانە جۇرگىءزۋشى ساناتىنا بايلانىستى) جالاقى تولەنەدى.
قازىرگى ۋاقىتتا ءتيىمدى شارتتارمەن جۇمىسقا ورنالاسۋعا مۇمكىندىك كوپ. وسىنى تۇسىنگەن جۇمىسشىلاردىڭ كوبى تازالىق جۇمىستارىنا كوپ تۇراقتامايتىن بولدى. مەكەمەدەگى باستى ماسەلە وسى. جوعارىدا ايتقانىمداي، جول جۇمىسشىلارىنىڭ بىلىكتىلىگى تومەن ساناتقا جاتاتىنىنا قاراماستان، جۇمىسى كۇردەلى. كەز كەلگەن اۋا رايى جاعدايىندا كوشەدە جۇمىس ىستەۋ اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. قازىرگى تاڭدا ەشقانداي جوعارى ءبىلىم الماي-اق، وزىڭىزگە ىڭعايلى جۇمىس كەستەسىن تاڭداپ الىپ، كوپ اقشا تابۋعا بولادى. تاۋارلاردى جەتكىزەتىن كۋرەر نەمەسە جەكە جۇك كولىگى رەتىندە جۇمىس ىستەپ، جول جۇمىسشىلارىنان ارتىق اقشا تابا الاسىز.
جۇمىسشىلارىمىزدى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن كاسىپورىن ەسەپتى كەزەڭنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جانە ەڭبەك سىڭىرگەن جىلدارىنا قاراي جىلىنا ءبىر رەت وندىرىستىك سىيلىقاقى بەرەدى. وكىنىشكە قاراي، كاسىپورىندا جۇمىسشىلاردىڭ تۇراقتى جۇمىس جاساۋىن قامتاماسىز ەتەتىن باسقا جول بولماي تۇر.
– سوڭعى ۋاقىتتا قالا تۇرعىندارى تاراپىنان الەۋمەتتىك جەلىلەردە «كوشەلەر دۇرىس تازالانبايدى، جۇمىستار ۋاقىتىلى جۇرگىزىلمەيدى» دەگەن شاعىمدار جيىلەپ كەتتى. بۇعان نە ايتاسىز؟
– شاھاردىڭ سانيتارلىق تازالىق جۇمىستارى كۇندەلىكتى ءارى ۇزدىكسىز جۇرگىزىلەدى. حالىق جول جۇمىسشىلارىنىڭ تاڭسارىدەن كوشەلەردى تازالاپ جاتاتىنىن بايقاماۋى مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان الەۋجەلىدەگى شاعىمداردى مەكەمەنىڭ نەمەسە تازالىقشىلاردىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەمەۋىنەن دەپ ايتا المايمىن. ارينە، كەمشىلىك قاي كەزدە دە بولادى. ونى جاسىرمايمىز. دەيتۇرعانمەن، سانا تازارماي، قالا تازرامايدى. تازالىق – بارشامىزعا ورتاق. وسىنى كوپشىلىك تۇسىنسە ەكەن دەيمىن.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن قۇرالاي يمانبەك قىزى