13 ماۋسىمدا كورشى ەلدىڭ پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆتىڭ باسشىلىعىمەن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسى ءوتتى. وندا جاڭا اسكەري دوكترينا جوباسى تانىستىرىلدى. ەلدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ستراتەگيالىق قۇجات مەملەكەت باسشىسىنىڭ تىكەلەي باقىلاۋىندا دايىندالعان.
وتىرىسقا قاتىسقان باس شتابتىڭ باسشىسى ەرليس تەرديكبايەۆتىڭ سوزىنشە، اسكەري دوكترينانىڭ ماقساتى ەلدىڭ سۋۆەرەنيتەتىن قورعاۋ، ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ مەن اگرەسسياعا جول بەرمەۋ.
دوكترينادا «اگرەسسيا» ءسوزىن قولدانۋدىڭ استارىندا ساياسي ءمان جاتىر. كورشى ەلدىڭ اسكەري يدەولوگياسى بۇل ءسوزدى وتكەن جىلعى اسكەري قاقتىعىستان كەيىن ءجيى قولدانۋدا.
2022 جىلى قىرعىز ەلىنىڭ اسكەري كۇشتەرىنە اۋىر جۇك ءتۇستى. جىل تاجىكستانمەن قارىم-قاتىناستىڭ ناشارلاۋىنان باستالدى. 27 قاڭتاردان باستاپ 9 اي بويى شەكارا ايماقتا كىشىگىرىم اسكەري قاقتىعىستار بولدى. ولاردىڭ سانى قىركۇيەكتە 14-كە جەتتى. ەكى ەل اراسىنداعى داۋلى ماسەلەنى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشۋ مۇمكىن بولمادى.
شەكاراداعى داۋدىڭ شارىقتاۋ شەگى قىركۇيەك ايىنا تۋرا كەلدى. ءبىر اپتاعا جالعاسقان اسكەري قاقتىعىس ناتيجەسىندە ەكى جاقتان دا ادام شىعىنى تىركەلدى. رەسمي اقپاراتقا سۇيەنسەك، قىرعىز تاراپىنان 63، ال تاجىك تاراپىنان 59 ادام مەرت بولعان.
ەكى جاق تا اسكەري قاقتىعىستا ءبىرىن-بىرى ايىپتادى. قىرعىز تاراپى كورشى ەلدىڭ ارەكەتىن تەرريتوريالىق تۇتاستىقتى بۇزاتىن اسكەري اكت اگرەسسياسى دەپ باعالادى. ءبىر قىزىعى، تاجىك بيلىگى دە قارسى جاقتىڭ ارەكەتىن اسكەري اكت اگرەسسياسى دەپ مالىمدەگەن. ءبىراق ولار قىرعىز تاراپىنىڭ باستى ماقساتى ترانسشەكارالىق سۋ قورىن شەكتەن تىس يگەرۋ ەكەنىن ايتتى.
كەڭەس ۇكىمەتىنەن بەرى ورتالىق ازيادا جەر مەن سۋ رەسۋرسى داۋلى ماسەلەگە اينالعان. تاجىكستان تەرريتوريانى 1924– 1939 جىلدارداعى كارتاعا سۇيەنىپ ءبولۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. ال قىرعىز تاراپى 1958-1959 جىلدارداعى كارتانى دۇرىس دەيدى. جەردى بۇلايشا ءبولۋ سۋعا تالاستان تۋىنداعان. سەبەبى، داۋلى تەرريتوريانىڭ باسىم كوپشىلىگى تاۋلى جەر بولعاندىقتان، ونداعى باستى رەسۋرس سۋ.
2021 جىلى بولعان اسكەري قاقتىعىس يسفار وزەنىنە تالاستان پايدا بولدى.
وزەندە «گولوۆنوي» سۋ بولەتىن پۋنكت ورنالاسقان. ەكى جاق تا ونى وزىنە تيەسىلى دەپ ەسەپتەيدى.
اسكەري قاقتىعىس 28 اقپاندا باستالعان. وعان تاجىك تاراپىنىڭ سۋدىڭ ءبولىنۋ كولەمىن باقىلايتىن ۆيدەوكامەرالاردى ورناتۋى سەبەپ بولدى. اسكەري ارەكەتتەر مامىرعا دەيىن سوزىلدى. قارۋلى قاقتىعىس ناتيجەسىندە قىرعىز تاراپىنان 36، ال تاجىك جاقتان 20 ادام مەرت بولعان.
اتالعان وقيعالاردان كەيىن بىشكەك ەلدىڭ شەكارالىق قورعانىس سالاسىنا ەرەكشە ءمان بەرە باستادى. اسىرەسە، بۇل باعىتتا رەسەي مەن تۇركيا ەلدەرىمەن ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتتى.
2021 جىلى تۇركيادان 3،5 ملن اقش دوللارىنا «Bayraktar» ساتىپ الىندى. الىنعان 40 اسكەري دروندى تاجىكستانمەن شەكارالاس باتكەن وبلىسىنىڭ قورعانىسىن كۇشەيتۋگە باعاتتادى. مۇنىمەن بۇل جۇمىس توقتاپ قالعان جوق. سەبەبى، شەكاراداعى قاقتىعىستار 2022 جىلى دا جالعاستى. وسىعان وراي، 13 قىركۇيەكتە اسكەري دروندار ورنالاساتىن ارنايى بازا اشىلدى.
قارۋلى كۇشتەردى اسكەري دروندارمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىسى بيىل دا جالعاستى. 17 قاڭتاردا تۇركيادان ANKA مودەلىندەگى اسكەري دروندار ساتىپ الدى. وسىلايشا قارۋلى كۇشتەر اسكەري درونداردىڭ Bayraktar TB2، Aksungur، Akıncı ي ANKA سياقتى بارلىق تۇرىمەن قامتىلدى.
اسكەري سالادا رەسەيمەن دە ىنتىماقتاستىق ورناتىلۋدا. وتكەن جىلى ماسكەۋدە رەسەي مەن قىرعىز رەسپۋبليكاسى اراسىندا ورتاق ايماقتىق اۋە قورعانىسىن قۇرۋ تۋرالى مامىلەگە كەلدى. بۇل كەلىسىم بيىل كۇشىنە ەندى.
الەمدىك ساراپتاما ورتالىقتارى قىرعىز ەلىنىڭ اسكەري الەۋەتى تاجىكستاننان جوعارى ەكەنىن ايتۋدا. بيىلعى Global Firepower يندەكسىندە قىرعىز رەسپۋبليكاسى 107-ورىندى يەلەنگەن. ال تاجىكستان 120-ورىنعا جايعاسقان. دەگەنمەن، سوڭعى ءۇش جىلدا ەكى مەملەكەت تە ءوز پوزيسيالارىن جوعالتۋدا.
سۋ داۋى ەكى ەل اراسىندا عانا ەمەس، تۇتاس ورتالىق ازياعا دا قاتىستى ماسەلە. اسىرەسە، قازاقستان كورشى ەلدەردىڭ سۋ رەسۋرسىنا تاۋەلدى. سوندىقتان سۋ داۋلارىن بەيبىت، ديپلوماتيالىق جولمەن شەشۋگە ءبىز مۇددەلىمىز. ايماقتاعى ۇزدىكسىز اسكەري الەۋەتتى ارتتىرۋ ءتۇرلى قاقتىعىستارعا الىپ كەلۋى مۇمكىن.