نەمەسە دەرجاۆالار باسەكەسى ۇسىنعان جاڭا مۇمكىندىك
جۇڭگو حالىقارالىق ىقپالىن ارتتىرۋ ءۇشىن «قارىز ديپلوماتياسىن» جۇرگىزەدى دەيتىن سىندار باتىستىق ساياساتكەرلەر جاعىنان ءجيى ايتىلادى. اقش باستاعان باتىس ەلدەرى قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول» جوباسىنا ءتۇرلى كەدەرگى قويۋعا كۇش سالۋدا. بەيجىڭ بۇل جوبانى شىعىس-باتىس ورتاسىنداعى ءتيىمدى ساۋدا- ەكونوميكالىق جەلى رەتىندە ۇسىنسا، امەريكالىق ساياساتكەرلەر ونى «قارىز تۇزاعى» دەپ ايىپتايدى. كورىپ وتىرعانىمىزداي، اقش پەن جۇڭگو اراسىنداعى باسەكەلەستىك ءتۇرلى سالالارعا قاراي تەرەڭدەي تۇسكەن.
اقش ساياساتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا، قىتايلىق جوبا دامۋشى ەلدەردى تەرەڭ قارىزع ا باتىرىپ ، وزگە ەلدەر مەن حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىنان نەسيە الۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. بىلايشا ايتقاندا، قىتايعا كوپ مولشەردە بەرەشەگى بولعاندىقتان نەسيەلىك رەيتينگى تومەندەپ، دەفولدتقا ۇشىرايدى. ال وسى جاعدايدى العا تارتقان امەريكالىق ساياساتكەرلەر بەيجىڭدى ءوز ىقپالىن جوعارىلاتۋ ءۇشىن مۇنداي قادامعا ادەيى بارادى دەپ سانايدى. ءارى بۇعان «قارىز ديپلوماتياسى» دەگەن اتتى دا قويعان.
ادەتتە، ءبىر ەلدىڭ قارىز الۋ نە قايتارۋ قابىلەتىن حالىقارالىق نەسيەلىك رەيتينگ اگەنتتىكتەرى باعالايدى. بۇنداي اگەنتتىكتەردىڭ ەسەبىندە قىتايعا اسا كوپ مولشەردە بەرەشەگى بار ەلدەردىڭ رەيتينگى تومەندەپ كەتەدى. سايكەسىنشە، وزگە نەسيەلەۋشى ۇيىمدار تومەن رەيتينگتەگى ەلدەرگە قارىز بەرگىسى كەلمەيدى. ءبىراق ءبىر قىزىعى، اتالمىش رەيتينگتى باعالايتىن ەڭ ءىرى اگەنتتىكتەردىڭ ءبارى دەرلىك اقش پەن بريت انيادا ورنالاسقان. ەڭ ۇلكەن ۇشەۋىن اتايىق – Standard & Poor’s، Moody’s (ەكەۋى دە نيۋ-يوركتە) جانە Fitch Group (نيۋ-يوركتە، لوندوندا). بۇل ۇشەۋى دە جاھاندىق كورپوراتيۆتىك جانە مەملەكەتتىك وبليگاسيالاردى باعالاۋ سالاسىنا ۇستەمدىك ەتەدى. ءارى ەلدىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىز نەسيە رەيتينگىنە ءابسوليۋتتى تۇردە اسەر ەتە الادى. ينۆەستورلار مەن نەسيەلەۋشى ۇيىمدار ولاردىڭ شىعارعان ەسەپتەرىن باسشىلىققا الادى.
قىتايدىڭ اۋقىمدى جوباسى اياسىندا ينۆەستيسيا مەن نەسيەلەر بەرۋ ارەكەتىن اقش ساياساتكەرلەرى تەك سىناۋمەن عانا شەكتەلىپ كەلگەن. ەگەر وزگە مەملەكەتتەر مەن حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارى نەسيە بەرمەسە، وندا قىتايدىڭ ىقپالى تىپتەن كۇشەيە بەرەدى. سىناپ قاراپ وتىرۋدىڭ جەتكىلىكسىز ەكەنىن ەندى بىلگەندەي، امەريكالىقتار جاڭا شارالارعا كوشتى. سەبەبى، ولار بۇل ارادا ءوز مۇددەلەرىن دە جوعالتىپ جاتىر.
14 ماۋسىم كۇنى دەموكراتيالىق پارتيانىڭ وكىلى برەد شەرمەن اقش ۇكىمەتىنە كۇتپەگەن ۇسىنىس جاسادى. ياعني ۇكىمەتتى اتالعان ءىرى حالىقارالىق رەيتينگ اگەنتتىكتەرىمەن كەلىسىمگە كەلۋگە، جۇڭگو قارىزىنا باتقان ەلدەردىڭ نەسيەلىك رەيتينگىن تومەندەتپەۋگە شاقىردى. شەرمەن بۇل ۇسىنىستى وكىلدەر پالاتاسىنىڭ حالىقارالىق ىستەر جونىندەگى كوميتەتىنىڭ وتىرىسىندا ورتاعا سالدى. ونىڭ ەسەبىنشە بۇل بەيجىڭنىڭ «قارىز تۇزاعىنىڭ» كۇشىن السىرەتۋى مۇمكىن.
ەگەر اقش ۇكىمەتى حالىقارالىق اگەنتتىكتەرمەن مۇنداي كەلىسىمگە قول جەتكىزە السا، بۇل ىرگەمىزدەگى قىرعىزستان، تاجىكستان سەكىلدى ەلدەر ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىك دەۋگە بولادى. وندا باعالاۋ رەيتينگىنىڭ جاڭا دەڭگەيىمەن قايتا نەسيەلەۋ ارقىلى جۇڭگو قارىزىنان شىعۋىنا جول اشىلادى. ءوز كەزەگىندە بۇنىڭ ءبىزدىڭ ەلگە دە اسەرى بولۋى مۇمكىن. جاڭا باعالاۋ رەيتينگى قايتا نەسيەلەۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، جۇڭگو قارىزىن وزگە شەتەلدىك قارىزبەن وتەۋگە دە جول اشىلۋى مۇمكىن.
تاعى ءبىر جايت، امەريكالىق زاڭ شىعارۋشىلار بارلاۋ اگەنتتىكتەرىن بەيجىڭنىڭ شەتەلدەگى پاراقورلىعىنا قاتىستى مالىمەتتەردى جاريالاۋعا شاقىرىپ جاتىر. ءوز جوبا لارىنا ت ارتۋ ماقساتىندا پاراقورلىق فاكتىلەرى بار دەپ ەسەپتەيدى. بۇعان قوسا، جۇڭگو نەسيەسىنىڭ جەمقورلىققا جول اشاتىن جاعى دا بار. تاراتا ايتساق بىلاي ، باتىس ەلدەرىنىڭ نەسيەلەرى قاتاڭ قارجىلىق باقىلاۋلار استىندا يگەرىلەدى. تالاپتارى قاتاڭ. كەيبىر ەلدەردەگى جەمقور جۇيەلەردىڭ جەمىنە اينالىپ كەتپەۋىن قاداعالاي وتىرىپ بەرەدى. ال جۇڭگو نەسيەسىن الۋ ءۇشىن مۇنداي قاتاڭ شارتتار جوق. تيىسىنشە، بۇل جەمقورلىققا بەلشەدەن باتقان ەلدەگى لاۋازىمدىلار ءۇشىن ماي شەلپەككە اينالعان. قارجى جەمقوردىڭ قالتاسىنا كەتكەنىمەن، ونى قايتارۋ ءبارىبىر مەملەكەتتىڭ موينىندا قالا بەرەدى.
امەريكالىق ساياساتكەرلەردىڭ كوزدەپ وتىرعانى، وسى ەكى ءتۇرلى جاعدايعا قاتىستى دەرەكتەردى جاريالاي وتىرىپ، «قارىز ديپلوماتياسىنىڭ» ىقپالىن السىرەتۋ بولسا كەرەك. شەرمەن سەكىلدى امەريكالىق شەنەۋنىكتەردىڭ ۇسىنىسى قانشالىق جۇزەگە اسارى ازىرگە بەلگىسىز. ءبىراق بۇل جاعداي دەرجاۆالار اراسىنداعى تەكەتىرەستىڭ كەيبىر دامۋشى ەلدەرگە وڭ ىقپال تيگىزەتىنىن ايعاقتايدى. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز بەن قوعام تاراپىنان مۇنداي مۇمكىندىكتەردى ءتيىمدى پايدالانۋعا ابدەن بولادى.