سەنۋ قيىن. ءبىراق شىنارگۇلدىڭ تاعدىرى سەنبەسىڭە قويمايدى. تابانى كۇرەكتەي 14 جىلعى ءومىرىن ول قالاعا ىرگەلەس تۇرعان الماتى وبلىسىندا قۇلدىقتا وتكىزگەن. العاشقى ەكى جىلدا ول ءوزىنىڭ قۇلدىقتا جۇرگەنىن اڭعارماعان. كوك بازارعا ازانىمەن ءمانتى ساتۋعا شىققان كۇندەردىڭ بىرىندە ول ەسەبىن تاۋىپ، قاشىپ شىعادى.
ءبىز سۇحباتتاسقان 4 ساعات ۋاقىت قۇددى ءبىر شىتىرمان وقيعالى فيلم كورىپ شىققانمەن تەڭ بولدى.
- شىنارگۇل، (ەسىمى وزگەرتىلگەن – اۆت.) قۇلدىققا قالاي ءتۇسىپ ءجۇرسىز؟ ءوزىڭىز جايلى از-كەم ايتىپ بەرسەڭىز.
- ءوزىمنىڭ تۋعان انام ءسىڭلىمدى بوسانىپ جاتىپ، قايتىس بولعان. سودان مەنى تالعاردان نارىنقول جاققا 1973 جىلى اسىراپ الىپ كەتكەن. تۋعان ەكى ءسىڭلىم بار. ولاردى تۋىسقاندارىمىز اسىراپ العاندىقتان، شىنى كەرەك، ولاردى كورگەن ەمەسپىن. اكەم باۋىردىڭ اۋرۋىنان كەتكەن. مەنى ەكى رەت ىزدەپ كەلگەنى بار. ودان كەيىن كورمەدىم. 1986 جىلى قالاعا كەلىپ، وقۋعا تۇسە الماي قالدىم. ءبىلىمىم جەتىپ تۇردى، ءبىراق اۋىل شارۋاشىلىعىنا جۇمىسقا باراردا كيىمىم جوق، بارا الماي قالدىم. مەنى اسىراپ العان شەشەم اۋرۋشاڭ، مومىن كىسى ەدى. ونىڭ تۋىسى (كەيىن مەنى قۇلدىقتا ۇستايتىن كىسىنىڭ قىزى) «ساياحاتتا» ديسپەچەر بولاتىن. مەن ونى سونداعى سۋرەتىنەن كورىپ، باقىتگۇل تاتە دەپ وزىمە جاقىن تارتىپ، باردىم. وقۋعا تۇسە الماعاندىقتان، مەنىڭ ودان باسقا بارار جەرىم جوق. ءتىپتى، جولىما ءبىر تيىن جوق. مەنى نارىنقولعا سالىپ جىبەرەدى دەگەن ۇمىتپەن ۇيىنە باردىم. ءبىراق «انە جىبەرەم، مىنە، جىبەرەم» دەگەن سىلتاۋمەن ۇيىنەن شىعارمادى. مەنىڭ سول كەزدەرى ەشتەڭەدەن حابارىم جوق، ءبىراق سول جاقىن تارتىپ بارعان باقىتگۇل جەڭگەتايلىقپەن اينالىسىپ، تۇرمەگە وتىرىپ شىققان ەكەن. ونىڭ اكەسى – پروكۋرور، مەنىڭ شەشەمە كۇيەۋ بالا بولاتىن. سول كىسى قايتىس بولعان كەزدە شەشەم كوڭىل ايتىپ بارىپ، ارى قاراي اۋىلعا بىرگە قايتاتىن بولعانبىز. ءبىراق مەنى قۇلدىقتا ۇستايتىن باقاناستاعى ۇيگە شەشەم مەنى قالاي ءوز قولىمەن اپارعانىن بىلمەي قالدى. ۇيلەرىنە بارعاندا كوردىك، وتە داۋلەتتى تۇرادى. ءبىراق قاڭعىباس ادامدار تولىپ ءجۇر. ەكى بالاسى جولسەرىك بولىپ ىستەيدى. ولار سول قاڭعىباس ادامداردى ماسكەۋدەن پويىزبەن الىپ قايتادى ەكەن. مەن پويىزدا ۆاگون دا جۋدىم. بالالارى مال ۇرلاۋعا ۇرلىققا شىعادى. ارىق مال بولسا ونى سەمىرتىپ، قىرعىزستانعا اسىرىپ جىبەرەتىن. ول جاقتان دا مال الىپ قايتادى. ۇيدە تاماقتىڭ ءبارىن مەن جاسايمىن. قوناقتار كەلە قالسا، تازا كيىم كيگىزىپ، «مىناۋ مەنىڭ اپكەمنىڭ قىزى» دەپ وتىرعىزىپ قويادى. سودان ارينە، «مىناۋ قۇلدىقتا ءجۇر-اۋ» دەگەن وي ەشكىمنىڭ اقىلىنا كەلمەك تۇگىلى، تۇسىنە دە كىرمەيدى. ماعان مالايسىڭ دەمەي، ءبىراق الداپ جۇمساپ، مالعا سالىپ قوياتىن. بىر-ەكى جىل جاقسى قارادى، ءبىراق كەيىن مال سياقتى قارايتىن بولدى. ءوزىم قۇلدىقتا جۇرگەنىمدى تۇسىنگەننەن كەيىن ءبىر كۇنى ۇيدەن قاشايىن دەپ ارەكەتتەندىم. ونى بالالارى ءبىلىپ قويىپ، مەنى اياماي، قاتتى ۇرىپ، سوققىعا جىقتى. ال شەشەم ۇيگە كەلگەن كەزدەرى ۇيدەگىلەر مەنى ءبىر ساتكە شەشەممەن وڭاشا قالدىرعان ەمەس. ونداي مۇمكىندىك بەرمەيتىن. اۋىلدا جۇمىس بولماعاندىقتان، شەشەم مەنىڭ وسى ۇيدە جۇرە بەرگەنىمدى قالايتىن. ويتكەنى، نە ىشەم، نە جەيمىن دەپ قينالمايمىن. ولار شەشەمە «قىزىڭا قالادان ءۇي الىپ بەرەمىز» دەپ وتىرىك ۋادە بەرگەن. ءارى ولار قوناققا، تويعا كەلگەن كەزدەرى شەشەمە اقشا، كيىم-كەشەك بەرىپ، ريزا قىلىپ اتتاندىراتىن. قۇلدىقتا جۇرگەن بىرنەشە جىلدان كەيىن شەشەمە ەبىن تاۋىپ، «جاعدايىم ءماز ەمەس، ۇيدەگىلەر مەنى ۇرىپ-سوعادى» دەپ ايتىپ كورىپ ەم، شەشەم سەنبەدى. «ناعاشىلارىڭنىڭ ۇيىندە ءجۇرسىڭ، ءۇي الىپ بەرەمىز دەگەن، از قالدى، شىدا» دەپ، ارى قاراي سويلەتپەي تاستايتىن. قۇلدىقتا بولعانىمدى شەشەم اۋىرىپ جاتقان كەزدە، 18 جىلدان كەيىن ايتقانىمدا دا ول كىسى ماعان سەنبەي كەتتى.
- ءوزىڭىز قۇلدىقتان قاشىپ شىققاندا، بالالارىڭىز قايدا ەدى؟ جەكە ءومىرىڭىز قالاي بولدى؟
- مەن قۇلدىقتا جۇرگەن ءۇيدىڭ بالاسى بىرەۋگە قارىز بولعان كورىنەدى. 19 جاسىمدا مەنى وزىمنەن ۇلكەن بەيتانىس جىگىتكە سىرتىمنان 800 دوللارعا ساتىپ جىبەرگەن. سودان اياعىم اۋىر ەكەنىن شەشەمە ايتۋعا تۋرا كەلدى. ءبىراق ونى ۇيدەگىلەر مەنەن بۇرىن شەشەمە: «قىزىڭ ءوزى جەڭىلتەك، ءسويتىپ ءجۇرىپ ۇرىنىپ قالدى» دەپ تاعى وتىرىك ايتقان. سودان ءبىرىنشى بالامدى بوسانعان كەزدە ونى اۋىلداعى شەشەم اسىراپ الىپ، ءوزىنىڭ اتىنا جازعىزىپ الدى. ەكىنشى قىزىم مەن ۇلىمنىڭ اكەسى دە مەنىمەن بىرگە قۇل بولىپ ىستەگەن جىگىت ەدى. ءبىراق ۇلىما اياعىم اۋىر كەزدە ول ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتتى. ول ۇرلانىپ كەلگەن مالدى سوياتىن قاساپشى ەدى. نەگىزى قاننان قورقاتىن. قىزىم قوزى باعادى. ءبىر قوزىنىڭ جاتىپ قالعانىن كورسە، بالالارى قىزىمدى ۇراتىن. بىزگە قيناپ اراق ىشكىزەدى. تۇنگى ون ەكىدە مال كەلدى دەيدى، ءبارىمىز مال سويۋعا شىعامىز. ونى دالادا سويىپ، تەرىسىن دالاعا ورتەپ، ىشەك-قارنىن سول جەردەگى وزەنگە جۋىپ-شايامىز. قىستىڭ كۇنى وزەننىڭ مۇزداي سۋى سۇيەگىڭنەن وتەدى. مالدى باۋىزداماي، ءبىرتۇرلى سوياتىن. تۋشا-تۋشا قىلىپ، كامازدارعا سالىپ، كليەنتتەرگە جونەلتەدى. جىلىنايىق دەپ وت جاعايىق دەسەك، تۇندە دالادا جانعان وتقا ادامدار كەلىپ، ءبىلىپ قويادى دەپ ءبىزدى ۇراتىن. سيىر، ەلىك، كيىك دەيسىز بە، قولدارىنا نە تۇسەدى، سونىڭ ءبارىن تۇندە اكەلىپ سويىپ، ساتىپ جاتادى. ءتىپتى، دوڭىزدىڭ ەتىن دە سيىردىڭ ەتىنە ارالاستىرىپ ساتىپ جىبەرەتىن. مەن قۇلدىقتا جۇرگەن ءۇيدىڭ كەنجە بالاسى قورقىنىشتى ەدى. جاۋىزدىعىنان ادام شوشيدى. ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى اراق ىشەتىندىكتەن، ەكىنشى قىزىمدى شەشەمە اپارىپ تاستاپ، 7-8 جىل كورمەدىم. 2008 جىلى ۇلىما اياعىم اۋىر كەزدە الگى ۇيدەن قاشىپ شىقتىم.
- قاشۋدىڭ رەتىن قالاي تاپتىڭىز؟
- مەنى قۇلدىقتا ۇستاپ جۇرگەندەر بەساعاشتان ەسكى ءۇي الىپ، سول جەرگە ءۇي سالادى. ونداعى كورشى ۇيعىر تاتەلەر مانتى ءپىسىرىپ، بازارعا ساتادى ەكەن. ماعان دا «سەن قۇر جۇرمەي، وسىلارمەن مانتى جاساپ، سات» دەگەن سوڭ، سول جۇمىسقا شىعاتىن بولدىم. تۇنگى ساعات ەكىدەن تاڭعى ساعات 6-عا دەيىن مانتى ءتۇيىپ، ءپىسىرىپ، 1000 دانا مانتىنى ەكىگە ءبولىپ سالىپ، بازارعا الىپ كەتەم. مانتى مىجىلىپ قالسا، تاياق جەيمىن. جاساعان مانتىمنان وزىمە ءبىر ءتۇيىر جەگىزبەيدى. قالعان-قۇتقان تاماقتان جەيمىز. ۇيگە قوناق كوپ كەلەتىندىكتەن، استا-توك تاماق بولسا دا، ءبىز اۋلادا جۇرگەن قاڭعىباستارمەن بىرگە جۋىندىعا باراتىن تاماقتى جەيتىنبىز. سودان كوك بازارعا مانتى ساتۋعا شىعىپ جۇرگەن كەزدەرى قاشىپ كەتۋدى ويلاستىرىپ ءجۇردىم. ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ قىزىم ەكەۋمىزدىڭ قۇجاتىمىزدى تىعىپ الا شىعىپ، مانتىدان تۇسكەن اقشانىڭ ءبىر تيىنىن دا الماي، حات جازىپ، ىشىنە اقشاسىن وراپ، ۇيعىر ايەلدەن بەرىپ جىبەردىم. «ىستەگەن جاقسىلىعىڭىزعا راحمەت، ەندى ءسىزدىڭ ۇيىڭىزدە جۇرە المايمىن، قىزىمدى كورمەگەلى 7-8 جىل بولدى، بالا-شاعامدى ساعىندىم، جانىم سولارمەن بىرگە، اتساڭىز، اتىپ تاستاڭىز، ەندى سىزگە قىزمەت ىستەمەيمىن، كەشىرىڭىز» دەپ جازىپ، كىشكەنە بەتورامالدى ۇيعىر ايەلدەن بەرىپ جىبەردىم. قاشىپ شىققان سوڭ قارا شايىم بولسىن، ءوزىم قايناتىپ ىشكەنىمە قۋانىپ، ءبىراز ۋاقىت بويى وز-وزىمە كەلە الماي ءجۇردىم. كەيىن بالالارىمدى جيناپ، ەل قاتارلى كۇن كورە باستادىم. ءبىراق اقشادان قاتتى قينالعان كەزدەرىمدە بالالارىمدى تاستاپ كەتىپ قالعىم كەلگەن كەزدەر بولدى. سەبەبى، بانكتەن نەسيە الۋعا بارعانىمدا، ماعان ولگەن ادامنىڭ جسن-مەن جالعان قۇجات جاساتقانى بازادان شىعا كەلىپ، مەنى ءبىر كۇنگە قاماپ قويعان جاعداي دا بولدى. سودان كەيىن ون جىل دەگەندە ءوزىم مەن بالالارىمنىڭ قۇجاتىن زورعا جاساتىپ، بىلتىر عانا الدىم.
- نەگە ون جىل ۋاقىت جۇمسادىڭىز قۇجات جاساۋعا؟ بىزدە ءقازىر قۇجات سالاسى اۆتوماتتاندىرىلعان ەمەس پە؟ سوندا ءسىز ءۇش بالاڭىزبەن ون جىل بويى قازاقستان ازاماتى رەتىندە ەسەپتە بولماعانسىزدار ما؟
- قاشىپ شىققان سوڭ مەندە جەكە كۋالىك، بالالاردا تۋۋ تۋرالى قۇجات جوق. تالعارداعى ۋچاسكەلىك پوليسيا ينسپەكتورىنا بارسام، ولار ءۇش-اق كۇندە جاساپ بەرەمىز دەپ 100 دوللار سۇرادى. مەندە ونداي اقشا جوق. ولار سۇراعان اقشاسىن جۇمىس ىستەپ، ءولىپ-تالىپ ەندى جينادىم-اۋ دەگەندە ولاردىڭ ستاۆكالارى ءوسىپ كەتەدى. سوندايدا شارشاپ كەتىپ، قولىمدى ءبىر سىلتەيتىنمىن. سولاي قۋ اقشا جەتپەي، سوڭىنان جۇگىرىپ جۇرگەندە، بارلىق قۇجاتتى ون جىل دەگەندە بارىپ زورعا الدىم. ونىڭ ءوزى الاتاۋ اۋدانىنداعى كوشى-قون پوليسياسىنداعى ازامات دەگەن جىگىت ارالاسقان سوڭ ءبىتتى. ول مەنىڭ نە ءۇشىن قۇجاتسىز جۇرگەنىمدى، بالالارىمدا نەگە تۋۋ تۋرالى كۋالىك جوقتىعىن ءتۇسىندىرىپ جازعان ءومىربايانىمدى وقىپ، تۇنىمەن ۇيىقتاي الماي شىققان ەكەن. ازاماتقا ەرەكشە ريزامىن، بارلىق جۇمىستى ءوز جاۋاپكەرشىلىگىنە الىپ، ءبىتىرىپ بەردى. ءقازىر اللاعا شۇكىر دەيمىن.
بالالارىم كىشكەنتايىنان سپورتقا بەيىم. ۇلكەنى كۇرەسكە بارادى، فۋتبولعا قاتىسادى. بالام قۇجاتسىز جۇرگەن كەزدەرى كورشىلەر دە ءبىلىپ العان، جارىس بولا قالسا، «مەنىڭ بالامنىڭ اتىنان قاتىسىپ كەلسىنشى» دەپ، 2000-3000 تەڭگە بەرەدى. سوندا بالام ۇنەمى ءبىرىنشى ورىندار الىپ كەلەتىن. ءبىر كۇنى شىداي الماي جىلادىم. بارماشى دەسەم، ەنەرگياسى تاسىپ تۇرعان بالام ونسىز تۇرا المايدى. «اناشىم، گازدىڭ، سۆەتتىڭ اقشاسىن تولەيسىز، سىزگە كومەك بولادى» دەپ جۇباتىپ قويادى. ءوزىنىڭ قۇجاتىن العان سوڭ، بالام ءبىرىنشى رەت ءوز اتىنان جارىسقا قاتىسىپ، ءبىرىنشى ورىن الىپ كەلدى. جۇرەگىم جارىلا جازداپ، قاتتى قۋاندىم. ونىڭ ءوزى ۇلكەن باقىت ەكەن. ءقازىر دۇكەندەرگە مانتى، ءبالىش پىسىرەمىن. تاپسىرىسقا ىستىق تاماق دايىنداپ، تاكسيمەن سالىپ جىبەرەمىن. كەيدە بۇرىنعى ءومىرىمدى ەسىمە السام، قورقىنىشتى ءتۇس سەكىلدى. سىزگە ايتىپ، ءبىراز جەڭىلدەپ قالدىم، ايتپەسە، كوپ ەشكىمگە ايتا بەرمەيمىن وتكەن ءومىرىمدى. باعانادان بەرى وتىرىپ ايتقان اڭگىمەمدە ايتىلماي قالعان دا وقيعالار بار. ءبىراق ەڭ اۋىر كۇندەر ارتتا قالدى. شۇكىر دەيمىن...
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
مامان پىكىرى:
ورازگۇل ارىستانوۆا، «انالاردى قولداۋ» ورتالىعىنىڭ زاڭگەرى:
سالعىرتتىق كوپ
– شىنارگۇل اپايدىڭ قىزى كافەدە ىستەپ جۇرگەندە سول كافەدە تۇراتىن قايىرىمدىلىق قورىنىڭ جاشىكتەرىن جيناۋعا كەلگەن جىگىتتى كورەدى. سودان ول جىگىتكە بار جاعدايىن ايتىپ، كومەك سۇراعان. الگى جىگىت وعان «انالاردى قولداۋ» ورتالىعىنداعى مەنىڭ ءنومىرىمدى بەرەدى. ول كەز بىلتىر قاراشا ايى بولاتىن. اپاي ۇلدارى مەن قىزىنىڭ جانە ءوزىنىڭ قۇجاتى جوقتىعىن، سول ءۇشىن رەسمي جۇمىسقا ورنالاسا الماي جۇرگەنىن جانە بالالارى بىرەۋدىڭ اتىمەن جارىسقا باراتىنىن ايتتى. سودان بىردەن سوتقا قۇجاتتارىن جينادىق، كوشى-قون پوليسياسىنىڭ پروتوكولى بار، مەكتەپتەن العان قۇجاتتارى بار، ءسويتىپ بالالاردىڭ قۇجاتىن جاساپ بەردىك.
تاڭقالاتىنىم، بالا كىشكەنتاي كەزىندە نەگە ەسەپكە تۇرماعان؟ ەمحانادان باستاپ، مەكتەپكە بارعاندا الەۋمەتتىك جۇمىسكەرلەر اكىمشىلىككە شىعىپ، «نەگە بۇل ايەل قۇجاتسىز ءجۇر» دەپ كوميسسياعا شىعۋ كەرەك ەدى. سول جۇمىستار جاسالماعان. ۋچاسكەلىك پوليسيا اقشا سۇراعان، ول دا جەمقورلىقتىڭ، زاڭ بۇزۋشىلىقتىڭ كورىنىسى. مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ءوز جۇمىسىنا سالعىرتتىق تانىتىپ، كوز جۇما قاراعانى ءۇشىن ءبارىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. بۇل جاعداي جالعىز شىنارگۇل اپايدىڭ باسىنداعى ماسەلە ەمەس. شىنى كەرەك، قانشا ادام وسىنداي ماسەلەمەن ءجۇر ءبىزدىڭ ەلدە. ءوزىم وسى كىسىنىڭ قۇجاتىمەن اينالىسقالى بەرى كوپ وسىنداي سالعىرتتىققا تاپ بولىپ جاتىرمىن. بۇل ماتەريالداردى ءبىز سوتقا تاپسىرعانبىز، ءبىراق ولار بىزدەن ماتەريال قابىلداماي جاتىر. ءبىز ءوزىمىز دەمەۋشى تاۋىپ، بالالاردىڭ بارىنە دنق اناليز تاپسىردىق. ءبىراق سوندا دا ماتەريالدى بىزگە كەرى قايتارىپ جاتىر. ءبىر قىنجىلتاتىنى، سوت شىنارگۇل تاتەنى شاقىرىپ، مىناۋ قانداي جاعداي، نەگە بۇلاي بولدى دەپ سۇراماعان. سوندا قىزمەتتە وتىرعان ادام ءجاي، قاراپايىم ادامنىڭ ومىرىنە قىزىقپاسا، سۇراماسا، قانداي شەشىم شىعارۋعا بولادى؟ بۇل دا مەن ءۇشىن تەرەڭ ءبىر سۇراق بولىپ قالىپ تۇر. الاتاۋ اۋداندىق سوت ءىسىن قاراعان سۋديا نە ءوزى، نە حاتشىسى شىعىپ، بىردە-بىر شىعىپ سويلەسكەنىن كورمەدىم. ءبىرىنشى پروسەسكە قاتىسقانىمىزدا ول ءوزىن جوعارى ۇستاپ، مەنسىنبەگەن ادامداي سويلەدى. مەن باقىلاۋشى بولىپ سىرتتايباقىلاپ وتىرعانمىن. زالدا وتىرعانىمدى ءبىلدىرىپ، سويلەسكەندە، سوزگە كەلىپ قالدىم.شىنارگۇل اپايدى ءوز ەركىنەن تىس باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جاعدايى ق ر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 126-بابىمەن جازالانۋ كەرەك. وندا 3 جىلدان 5 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ كوزدەلگەن.