«شۇبىرتىپ بالالارىن ەرتىپ الىپتى عوي» دەگەن ءسوز سوڭىنان ەرمەس ءۇشىن ءبىرقاتار اتا-انا توي-تومالاققا، ۇلكەن كىسىلەر جينالاتىن ورىندارعا، قوناققا بالا ەرتىپ بارماۋعا تىرىسادى. ولاردىڭ ويىنشا، ەرەسەكتەر وتىرعان ورتادا بالاعا تىڭداۋعا بولمايتىن اڭگىمەلەر، ازىلدەر ايتىلادى، ءبىر جاعىنان بالانىڭ دا كوپشىلىك ىشىندە مازاسى كەتەدى. ەندى بىرەۋلەر «بالا قاشانعى بولمەسىنەن شىقپاي وتىرۋ كەرەك، ولار دا كىشكەنتايىنان ورتاعا بەيىمدەلسىن، قوناققا ەرتىپ جۇرگەن ءجون» دەگەن پىكىردە. ەكى تاراپتىڭ دا پىكىرىن قاتە دەي المايمىز. ەندەشە، پىكىرلەردى ورتاعا سالىپ كورەيىك...
بالجان بازارباي قىزى، پسيحولوگ:
ەرتىپ ءجۇرۋدى قۇپتامايمىن
كۇنى كەشە عانا 30–40 ادام جينالعان اۋىزاشارعا باردىق. سول جەردە ونشاقتى بالا بولدى. الگى بالالار ءوز اتا-اناسىنىڭ دا، قوناقتاردىڭ دا بەرەكەسىن الدى. اسىرەسە، وسىنداي ورازا كەزىندە اۋىزاشارعا بالا اكەلۋ دۇرىس ەمەس دەپ ويلايمىن. اتا-انا بالانى ەرتىپ اكەلەدى دە، سمارتفوننان Youتube-تى بار داۋسىمەن قوسىپ، بالانى جانىنا وتىرعىزىپ قويادى. سول جاعىمسىز دىبىس قوناقتاردىڭ باسىن اۋىرتىپ جىبەردى. نە جيىلعان قاۋىممەن ءجونى ءتۇزۋ اڭگىمە ايتا المايسىڭ، نە بىرەۋدى تىڭداي المايسىڭ. ارينە، اۋىزاشار بەرىپ جاتقان ءۇيدىڭ يەسى جاقىن ارالاساتىن ادامىنا «بالا ەرتىپ اكەلمەشى» دەپ ايتا المايدى، ويتكەنى اۋىزاشار بەرىپ وتىرعان ادام نيەتىمدى دۇرىس تۇسىنبەي قالا ما دەپ ويلايدى. سوندىقتان مەنىڭ ويىمشا، ءار اتا-انا قانداي جەرگە بالا اپارۋ كەرەك، اپارماۋ كەرەك ءتۇسىنىپ، بالا ەرتىپ ءجۇرۋدىڭ ادەبىن بىلسە ەكەن دەيمىن. اركىمنىڭ بالاسى وزىنەن باسقا ەشكىمگە قىزىق ەمەس. ەگەر ۇيدە بالانى الىپ قالىپ، قارايتىن ادام بولماسا، قوناققا بارماي-اق قويعانى دۇرىس.
ديانا ەدىل قىزى، ديزاينەر:
ورىنسىز رەنجيتىندەر بار
جاقىندا اۋلەتىمىزدە ۇلكەن توي بولدى. ءقايىنسىڭلىمدى ۇزاتتىق. تويعا 150-دەي ادام شاقىردىق. تويحاناداعى ءار ورىن ەسەپتەۋلى ەكەنىن ءقازىر ءبارى بىلەدى عوي. سوندىقتان الدىن الا شاقىرعان ادامداردىڭ كەلەتىن-كەلمەيتىنىن انىقتاپ الۋدىڭ دا ەش ابەستىگى جوق. ءبىراق جاقىن تۋىستارىمىزعا «تويعا بالا اكەلمە» دەپ ايتا المايسىڭ. بالالار داستارحانعا وتىرماسا دا، زالدا ويناپ جۇرەر دەيمىز دە قويامىز. توي باستالاردا الىستان كەلگەن سىيلى قوناقتاردىڭ ورنىن كورسەتىپ، ءبارىن ءوز ورنىنا جايعاستىرىپ جاتتىق. تويعا كەلگەن ءبىر باۋىرىمىز بەن كەلىنىمىز 3 بالاسىن داستارحانعا وتىرعىزىپ قويعان ەكەن. ەنەم جايلاپ بارىپ: «بۇل ۇلكەن كىسىلەرگە ارنالعان ورىندار ەدى، بالالارعا ەسەپتەلمەگەن عوي» دەپ ەسكەرتۋ جاساپ ەدى، الگى باۋىرىمىز ورنىنان اتىپ تۇرىپ، رەنجىپ، ايەلىن، بالا-شاعاسىن الىپ، تويدان كەتىپ قالدى. مىنە، وسىنداي دا جاعدايلار بولىپ جاتادى.
گاۋحار كوشەرباي قىزى، ءمۇعالىم:
ونەگەلى ورتاعا بەيىمدەگەن ءجون
ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ مىنانداي تاماشا ءسوزى بار: «ادام بالاسىنىڭ جامان قۇلقى جاراتىلىسىنان ەمەس، وسكەن ورتا، العان ۇلگى، ونەگە بىلەتىندىگىنەن جانە تۇزەلۋ، بۇزىلۋ جاس ۋاقىتتا بولادى» دەيدى. سوندىقتان دا بالانى ساليقالى كىسىلەر جينالاتىن ورتاعا ءجيى ەرتىپ بارعان ءجون دەپ سانايمىن. وسىنداي ورتا كورىپ، ونەگەلى اڭگىمەلەر تىڭداپ وسكەن بالانىڭ اقىلى تولىسىپ، ۇلكەندەرگە ەلىكتەۋگە تىرىسادى، بوس ويىندارعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى باسىلادى. كەزىندە اتا-اجەلەرىمىز قاسىنا نەمەرەلەرىن ەرتىپ جۇرگەن عوي. ارينە، كەز كەلگەن جەرگە بالانى اپارا بەرۋگە قارسىمىن، دەگەنمەن جاقىن وتباسىلىق دوستاردىڭ، تۋىستاردىڭ ۇيىنە بارعاندا بالالاردى اپارىپ، بىر-بىرىمەن جاقىن تانىستىرىپ، ارالاستىرىپ ۇيرەتكەن دۇرىس. ويتكەنى، قازىرگى كەزدە ءتىپتى اعايىندى ادامداردىڭ بالالارى ءبىر-بىرىن ءجوندى تانىمايدى، ارالاسپايدى. جالپى تۋىستاردىڭ باسى تەك تويلاردا عانا قوسىلادى عوي. بالالار بىر-بىرىنە جات بولماي وسكەنى جاقسى.
دارحان سۇلەيمەن، كاسىپكەر:
بالانى ءبىر ۋاقىت ۇيدە الىپ قالسا....
ءوزىم 5 بالانىڭ اكەسىمىن. ايەلىم بالالار 1 جاسقا كەلگەنشە بالامەن ەشقايدا بارمايدى. ال ءقازىر ۇلكەن بالالارىمىز كىشىلەرىن قارايتىن جاسقا جەتتى. قوناققا، تويعا بارساق، كىشكەنتايلاردى ۇلكەندەرىنە تاپسىرىپ كەتەمىز. ويتكەنى، ءبىز اتا-انامىزدان بولەك تۇرامىز، اتا-اجەلەرى اۋىلدا. مەنىڭ ويىمشا، بالالار ەس ءبىلىپ، «قوي» دەگەن ءسوزدى ۇققانشا قوناققا اپارۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن. ونىڭ ۇستىنە ءار بالانىڭ مىنەزى ءارتۇرلى. كەيبىر ەركە بالالار بارعان جەردە اكە-شەشەسىنىڭ دە، قوناقتاردىڭ دا مازاسىن الۋى مۇمكىن. ءقازىر ومىراۋداعى بالاسىن قۇشاقتاپ، تاعى بىرنەشە بالاسىن ەتەگىنە جارماستىرىپ، بارلىق جەردەن قالمايتىن كەلىنشەكتەردى بايقاپ قالامىن. تۇسىنەمىن، ۇيدە وتىرعان ايەل ءبىر جەرگە شىققىسى كەلەدى. ءبىراق بالا ەرتىپ ءجۇرۋ وزىنە عانا ەمەس، اينالاسىنداعىلارعا دا ىڭعايسىزدىق تۋعىزاتىنىن ەسكەرۋى كەرەك. بۇگىندە ۇيدە بالا قاراپ وتىراتىن اجەلەر دە نەكەن-ساياق. ۇلكەن كىسىلەر دە ءبىر ۋاقىت كەلىندەرى تىنىعىپ، ۇيدەن شىعىپ، قۇربىلارىمەن كەزدەسىپ قايتۋىنا جاعداي جاساپ، بالانى الىپ قالسا، قانداي تاماشا. بالانىڭ تاربيەسىنە تەك اكە-شەشە عانا ەمەس، اتا-اجە، جالپى قوعام جاۋاپتى ەكەنى داۋسىز.
ايگۇل بەكوۆا، تاريحشى:
اجەم قاسىنان ءبىر ەلى قالدىرمايتىن
ءوزىم ءۇيدىڭ تۇڭعىشى بولعاندىقتان اجەمنىڭ تاربيەسىن الدىم. ول كىسى مەنى قايدا بارسا دا، جانىنان قالدىرماي ەرتىپ جۇرەتىن. بىردە اۋىلداعى تويلاردىڭ بىرىنە بارعاندا قوناقتار جىلدام تارقاسا كەرەك. تويدىڭ تەز ءبىتىپ قالعانىنا تاڭىرقاعان مەن: «اپالار، ءان ايتپايمىز با؟» دەپ ايعاي سالىپپىن. سول كەزدە نەبارى 5 جاستا ەكەنمىن. سول قىلىعىمدى اجەم بەرتىن كەلگەنشە ايتىپ، كۇلىپ وتىرادى. مەنىڭ ويىمشا، ءبىز بالانى وتە كوپ شەكتەيمىز. اسىرەسە، ءبىزدىڭ بۋىننىڭ بالالارى وتە يمەنشەك، جاسقانشاق بولدى. ويتكەنى، اتا-انامىز نە نارسەدەن «ءتايت» دەپ تىيىپ، ارتىق سويلەتپەيتىن. ۇيگە قوناق كەلسە دە ءبىر بولمەدەن شىقپاي وتىراتىن ەدىك. سوندىقتان جاسى 40–50-گە كەلسە دە، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە المايتىن ادامدار كوپ ارامىزدا. بالا مەن ۇلكەندەردىڭ اراسىندا بايلانىس، ديالوگ بولماۋىنىڭ ارقاسىندا قانشاما بالا اتا-اناسىنا سىرىن ايتا الماي ءوستى. ال كەزىندە اتا-بابالارىمىز بالالار قۇيماقۇلاق بولىپ ءوسسىن دەپ ۇلكەندەردىڭ ورتاسىنا بەيىمدەپ وتىرعان ەمەس پە؟ «بالانى بالا دەمە، اقىلى اسسا، دانا بولادى» دەپ بالانى بالاسىنباي، كەي تۇستاردا ولاردىڭ ويلارىن ءبىلىپ، اقىلداسىپ وتىرعان. بۇرىنعى بالا بيلەر، شەشەندەر مەن اقىندار وسىنداي تاربيەنىڭ ناتيجەسى.
ءتۇيىن:
«اتا-انانىڭ ءقادىرىن بالالى بولعاندا بىلەسىڭ» دەمەكشى، بالا-شاعا وسكەن سايىن بۇل دۇنيەدە بالا تاربيەسىنەن كۇردەلى، نازىك نارسە جوق ەكەنىن تۇسىنەدى ەكەنسىڭ. نە كوپ، قوعامدا بالا تاربيەسىنە قاتىستى اقىل-كەڭەس كوپ، ءبىراق اركىم ءوز بالاسىن ءوز دەڭگەيىندە تاربيەلەيدى. سوندىقتان دا ادەتتە ۇلكەن ادامدارعا «بالا تاربيەلەمەس بۇرىن ءوزىڭدى تاربيەلە، بالا – اتا-انانىڭ ايناسى» دەيتىنى تەگىن ەمەس ەكەن. بالانى جاقسى ورتاعا بەيىمدەۋ دە اينالىپ كەلگەندە اتا-انانىڭ مىندەتى. ءسىز قالاي ويلايسىز، وقىرمان؟