قولىندا قايشىسى، جۇرەگىندە ومىرلىك قاعيداسى بار

ەڭبەك ادامى 

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ۇلىقتاۋ راسىمىندە: «كوپشىلىك قازىرگى ۋاقىتتا ناعىز باتىرلاردىڭ جەتىسپەيتىنىن ايتادى. ءبىراق ناعىز قاھارماندار جۇرتتىڭ نازارىنان تىس جەردە. ولار ءبىزدىڭ ارامىزدا. باتىرلار كۇن سايىن زاۋىت ستانوگىندا جۇمىس ىستەيدى، قوعامدىق كولىك جۇرگىزەدى، ۇشاق شتۋرۆالىنا وتىرادى، قۇتقارۋشىنىڭ قورعانىس كيىمىن كيەدى، ناۋقاسقا جەدەل جاردەم بەرۋگە اسىعادى، اسكەري تەحنيكانى مەڭگەرەدى... مىنە، وسىنداي ەڭبەك ادامدارى – ەلىمىز بەن مەملەكەتىمىزدىڭ تىرەگى»، - دەپ اتاپ ءوتتى. بۇل سوزدەردە ۇلكەن ءمان بار. ەشكىمنىڭ قولىنا قاراماي، وتباسى  ءۇشىن ادال اس تاۋىپ، وعان قوسا ءوز ەلىنە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازاماتتارىمىزدىڭ ەرەن ەڭبەگى بار. الماتىدا ءوز كاسىبىن تاپقان قانات قاليجانوۆ تا - وسىنداي ەڭبەك ادامدارىنىڭ ءبىرى. ول شاھار تۇرعىندارىنىڭ شاشىن قىسقارتىپ، ولارعا ءوز شەبەرلىگىمەن قۋانىش سىيلايدى.

قازاق مەكتەبى ءۇشىن كۇرەس

بۇگىندە ءوز كاسىبىن الىپ شاھار الماتىدان تاپقان ءبىزدىڭ كەيىپكەر – شىعىس قازاقستان وبلىسى، تارباعاتاي اۋدانىنىڭ تۋماسى. قاناتتىڭ بالعىن بالالىق شاعى وسكەمەن قالاسىندا وتكەن. اكەسى پوليسيا قىزمەتكەرى، اناسى ۇستاز بولعان. سوندىقتان ول كىشكەنە كۇنىنەن بىلىمگە قۇشتار، ەڭبەككە جاقىن بوپ وسكەن. الايدا، بالا قاناتتىڭ وقۋشى شاعى كەڭەستىك كەزەڭنىڭ سوڭعى جىلدارىنا تۋرا كەلگەن. سوندىقتان ول باستاۋىش سىنىپتاردا تۋعان تىلىندە ءتالىم الا الماپتى. دەگەنمەن، كەيىپكەرىمىزدىڭ اناسى «ءوز تىلىنەن اجىراپ قالماسىن» دەپ، بالاسىن قالاداعى جالعىز قازاق ليسەيىنە اپارعان.

– ول كەزدەرى بالاباقشا دا، مەكتەپ تە – ءبارى ءورىستىلدى ەدى. سول سەبەپتى، 6-سىنىپقا دەيىن ورىس تىلىندە ءبىلىم الدىم. الايدا، انام قازاق تىلىندە وقىعانىمدى قالادى. سول سەبەپتى، قۇجاتتارىمدى قالاداعى جالعىز قازاق ليسەيىنە تاپسىرعان. ءبىراق ولار «ءبىز تەك اۋىلدىڭ بالالارىن قابىلدايمىز» دەپ مەنى الماي قويىپتى. وسى كەزدەرى قازاق مۇعالىمدەرىنىڭ «ءقازاقتىلدى مەكتەپ كەرەك» دەگەن بەيبىت شەرۋى وتەدى. ناتيجەسىندە №23 ورىس مەكتەبىنىڭ ءبىرىنشى قاباتى قازاق وقۋشىلارى ءۇشىن بەرىلەدى، – دەپ ەسكە الادى ول.

بۇل وقيعانى قاناتتىڭ اناسى دا قۋانا قارسى العان. ەندى ول بالاسىنىڭ قۇجاتتارىن جاڭا مەكتەپكە اپارسا، الدىنان تاعى ءبىر قيىندىق شىعا كەلگەن:

– قازاق مەكتەبىنە بارساق، وقۋشىلاردى تەك 6-سىنىپقا قابىلداپ جاتىر ەكەن. سەبەبى، 7-سىنىپقا بالا جەتىسپەيدى. انامنىڭ باتىلدىعى بولار، اينالانىڭ ءبارى ءورىستىلدى كەزدە ەشتەڭەگە قاراماي، مەنى 6-سىنىپقا قايتا بەردى. ءوز تىلىندە وقىسىن دەدى. ءسويتىپ، ءبىر توقسان وقىپ شىققانىمدا، قۋانىشىمىزعا وراي 7-سىنىپ اشىلدى. مەن قايتادان ءوز جاسىما ساي سىنىپقا اۋىستىم. كەيىنىرەك №23 مەكتەپ تۇگەلدەي قازاق مەكتەبىنە اينالدى. بۇگىندە قازاق مەكتەبىنە بەرەمىن دەپ كۇرەسكەن اناما العىس ايتامىن.

جاڭا مەكەن، جۇرەككە جاقىن ماماندىق

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان جىلدارى حالىق تۇرمىسى تومەن بولعانى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. 90-جىلداردىڭ قيىندىعى قاناتتىڭ دا وتباسىن اينالىپ وتپەگەن. سوندىقتان كەيىپكەرىمىز وتباسىمەن بىرگە 1997 جىلى وردالى ولكە الماتىعا كوشىپ كەلىپ، قالا جانىنداعى تالدىبۇلاق اۋىلىنا قونىس تەبەدى.

بۇل شاقتا مەكتەپتى بىتىرگەن ول قازيتۋ-عا وقۋعا دا تۇسكەن. الايدا، تۇرمىستىق جاعداي  الاڭسىز ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. سوندىقتان جاس جىگىت جۇمىس ىستەۋگە بەل بۋادى.

– 1997 جىلى جاڭا جۇمىسقا ورنالاستىم. ءبىراق ول جەر 1-2 كۇننەن كەيىن كەل دەدى. ال مەنىڭ قالتامدا كوك تيىن جوق. ەندى جۇمىسقا شىققانشا كىمنەن 500 تەڭگە قارىز السام بولادى دەپ ويلانىپ ءجۇردىم. سودان بىرنارسە بىلگەندەي، دالاعا شىعىپ، قۇدايدان اقشا تاۋىپ السام دەپ تىلەدىم. شىنايى سۇراعانىڭدى جاراتۋشىمىز دا بەرەدى ەكەن، جاياۋ ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، تولە بي مەن اۋەزوۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا 4 مىڭ تەڭگە تاۋىپ الدىم. قۋانىشىم قوينىما سىيماي، ۇيگە ازىق-تۇلىك الىپ قايتتىم، – دەپ سول ءبىر كۇندەردەن سىر شەرتتى ول.

جاڭا مەكەندەگى قاناتتىڭ قولعا العان جۇمىسى شاشتارازدىق بولدى. ول الدىمەن شارۋادان قولى بوسامايتىن ءوز جاقىندارىنىڭ شاشىن الاتىن. الايدا، ءوز يكەمدىلىگىن بايقاعان سوڭ، تالعارعا بارىپ، ارنايى وسى ماماندىقتى وقىپ شىعادى.

– شاشتاراز ماماندىعىنا وقىپ جۇرگەنىمدە، ەڭ ۇزدىك تالىمگەردىڭ ءبىرى رەتىندە مەنى شاش الاتىن كابينەتتى باسقارۋعا جىبەردى. وندا ءتورت ورىندىق بار. ەندى ۇيرەنىپ جۇرگەن قىز-جىگىتتەردىڭ پراكتيكاسىنا كومەكتەسۋىم قاجەت. سوندا بىزگە تەگىن شاش الۋعا ادامدار كەلەدى. ءبىر كۇنى تاجىريبەدەن ءوتىپ جۇرگەن قىز الدىنداعى ادامنىڭ كەكىلىن تۇگەل الىپ تاستاپتى. سودان شۋ شىقپاسى بار ما؟ تالىمگەر قىز «ونىڭ كەكىلى باسىنان بولعان جوق» دەسە، انا جىگىت «جوق، كەكىلىم بولعان» دەيدى. ءيا، مۇنداي قىزىق تا كۇلكى وقيعالار وقۋ كەزىندە كوپ بولاتىن. ءوزىمنىڭ ومىرلىك جارىممەن دە وسى شاشتارازدىقتى وقىپ ءجۇرىپ تانىستىم، – دەيدى ول.

«حالىققا قىزمەت ەتۋ بۇيىردى»

ءبىلىمى مەن تاجىريبەسى تولىققان سوڭ، قانات قولىنا قايشى الىپ، شاشتاراز رەتىندە جۇمىس ىستەۋدى باستايدى. العاشقى كەزدە تالعارعا كەلىپ، شاش الادى. الايدا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەندە، كاسىبىن قالادان ىزدەۋدى ءجون كورەدى. ناتيجەسىندە، ول قالاداعى شاعىن سالونداردىڭ بىرىنە جۇمىسقا ورنالاسادى.

– ول كەزدە قۇرال-جابدىقتارىم از. شاش الۋعا كەلەتىن ادامدار دا كوپ ەمەس. سوندىقتان باستىعىمىز اۋلا تازالاۋشى ىزدەگەندە، ول جۇمىستى دا وزىمە قاتار الدىم. ودان كەيىن سالون ىشىندە جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەت بولدى. ونى دا ءوز موينىما ارتتىم. وسىلايشا شاشتاراز بوپ كىرگەن سالوندا بىرنەشە جۇمىستى قاتار ىستەدىم. شۇكىر، ءسويتىپ ءجۇرىپ اياققا تۇرىپ، ادام بوپ كەتتىك، – دەپ كۇلەدى قانات.

ءيا، ەڭبەك جولىن وسىلاي باستاعان كەيىپكەرىمىز قازىرگى ۋاقىتتا ءوز سالاسىنىڭ ناعىز شەبەر مامانىنا اينالعان. ول بۇگىندە الدىنا كەلگەن ءار ادامنىڭ ىڭعايىن تاۋىپ، قاجەتتى شاش ۇلگىسىن جاساپ، وزىنە جۇگىنگەن ادامداردىڭ سەنىمىن اقتاپ ءجۇر.

– حالىققا قىزمەت ەتۋ بۇيىردى. ءبىراق كوپشىلىكپەن جۇمىس ىستەۋ وڭاي ەمەس. بىرەۋ كوڭىلسىز، ەندى بىرەۋ اشۋلانىپ كەلەدى. ارقايسىسىمەن ءتىل تابىسىپ، سۇراعان شاش ۇلگىسىن جاساۋ – ءبىزدىڭ مىندەتىمىز. دەگەنمەن، الىنعان شاشتىڭ ءساتتى شىعۋى ادامنىڭ وزىنە دە باينالىستى. مىنەزى جاقسى، كوڭىلى تازا ادامنىڭ شاشى قانداي قاتتى بولسا دا، ونى يكەمگە كەلتىرە الاسىڭ. ال ءوزى قيىن ادامنىڭ شاشىن الۋ دا قيىن بولادى، قولىڭ جۇرمەيدى.

كەيدە ادامدار «بۇگىن ماڭىزدى كەزدەسۋىم بار»، «تويعا بارامىن» دەپ ءوز جاعدايلارىن ايتىپ جاتادى. سونداي كەزدە اقشا ءۇشىن ەمەس، ادام كوڭىلى ءۇشىن بارىڭدى سالاسىڭ. كەلگەن ادامدار ىستەگەن جۇمىسىما ريزا بولسا، ءوزىم دە جاقسى بوپ قالامىن، – دەيدى.

اكە كورگەن وق جونار

ءار جۇمىستىڭ ءوز قىزىعى مەن قيىندىعى بار. سىرت كوزگە جەڭىل كورىنەتىن شاشتاراز ماماندىعىنىڭ اۋىرتپالىعى دا ءبىراز جىلدار وتكەن سوڭ ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ دەنساۋلىعىنا ءوز اسەرىن تيگىزگەن:

– بۇل جۇمىستا ىستەگەنىمە 20 جىلدان استى. ءبىرىڭعاي تىك تۇرىپ جۇرگەندىكتەن، ءقازىر بەلىم اۋىراتىندى شىعاردى. سوندىقتان دارىگەرلەرگە قارالىپ، ەم الدىم. ءبىراق ونىڭ اسەرى بولا قويعان جوق. سودان يوگاعا بارىپ كوردىم. 3-جاتتىعۋ كۇنىنەن كەيىن بويىمداعى اۋىرتپالىق جوعالدى. گيمناستيكانىڭ وسى ءتۇرى وزىمە قاتتى ۇناپ قالدى، دەنساۋلىعىم قالىپقا كەلدى. سول سەبەپتى، يوگا وقۋىن ءتامامداپ، ودان بىرنەشە مارتە ساباق تا بەردىم. ءقازىر ءحوببيىم دەسەم بولادى. الايدا، الداعى ۋاقىتتا وسى سالاعا شىنداپ كوڭىل ءبولىپ، قازاقشا يوگا ۇيىرمەسىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن، – دەيدى كەيىپكەرىمىز.

قانات بوس ۋاقىتىندا جەكە حوببيىنەن بولەك، بالا تاربيەسىنە دە اسا ءمان بەرەدى. جۇبايى ايسۇلۋمەن بىرگە ۇيدەگى ءتورت بالاسىنىڭ (ءۇش ۇل جانە ءبىر قىز) بويىنا تەك جاقسى قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋدى ماقسات تۇتادى. «اكە كورگەن وق جونار» دەمەكشى، ءوز ىسىمەن بالالارىنا ۇلگى بولۋعا تىرىسادى.

– بالالارىم ءالى كىشىرەك كەزدە ءبىر قىزىق وقيعا بولدى. ۇلكەن بالام 8 جاستا، ەكىنشى ۇلىم 6-دا ەدى. ەكەۋىن الىپ، قالاداعى اۆتوبۋستاردىڭ بىرىنە وتىرعانمىن. كوندۋكتورعا جول اقىسىن بەرسەم، ول ماعان ارتىق اقشا قايتارىپتى. بالالارىما ۇلگى بولسىن دەپ ولاردىڭ كوزىنشە كوندۋكتورعا ارتىق اقشانى قايتاردىم. ۇلكەن ۇلىم: «اكە، ول اقشانى نەگە قايتاردىڭ؟ ودان دا بىزگە بالمۇزداق الىپ بەرمەدىڭ با»، - دەگەنى بار ەمەس پە؟ (دەپ كۇلىپ جىبەردى ول). سوندا مەن: «بالام، بۇل اقشا - سول كىسىلەردىڭ ەڭبەگى. بىرەۋدىڭ اقىسىن جەۋگە بولمايدى»، - دەپ ءتۇسىندىردىم.

حالىقپەن جۇمىس ىستەگەن سوڭ بايقايمىن، ءقازىر ادامداردىڭ جۇرەگى سۋىپ كەتكەن. ادامگەرشىلىك جەتىسپەيدى. سوندىقتان شامام كەلگەنشە ءوز بالالارىمدى ادال دا ءادىل بولۋعا باۋلىپ كەلەمىن. سونداي-اق، ولارعا تۋعان تىلىندە «اكە»، «انا» دەپ ايتقىزىپ، كىشكەنە كۇنىنەن قازاقشا تاربيەنى بەرۋگە تىرىستىق.

ءتۇيىن:

حالقىمىزدا «جاقسىنى كورسەڭ، كوڭىلىڭ اشىلادى» دەگەن ءسوز بار. قولىمەن قايشىسىن، جۇرەگىمەن ومىرلىك قاعيداسىن ۇستاعان ەڭبەك ادامىمەن تانىسۋ ءبىزدىڭ وقىرماندارىمىزدىڭ دا كوڭىلىن اشىپ، كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن كولەڭكەدەگى باتىرلاردى تانۋعا كومەكتەسەدى دەپ ويلايمىز.