دەموكراتياعا باستايتىن تۋرا جول.
استانادا پرەزيدەنت جانىنداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسيانىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن كونستيتۋسيالىق رەفورمالارعا ارنالعان دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. جيىن بارىسىندا مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان ساياسي جانە قۇقىقتىق رەفورمالار تالقىلاندى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz Egemen.kz سىلتەمە جاساپ.
ساراپشىلار كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى، پروفەسسور سەرگەي ۋدارسيەۆ فورۋمدى اشقاننان كەيىن الداعى وتەتىن رەفەرەندۋمنىڭ ەل تاريحى ءۇشىن ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. كوميسسيا مۇشەلەرى كونستيتۋسياعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ جونىندە رەفەرەندۋم وتكىزۋ شىنايى جانە دەموكراتيالىق جول دەپ اتاپ ءوتتى.
«ەلىمىزدىڭ كونستيتۋسياسىنا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەلىءمىزدى دەموكراتيالىق جولمەن ءارى قاراي دامۋىن نىعايتادى. جالپى، وسى تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلاردى ءۇش باعىتقا بولۋگە بولادى. ءبىرىنشىسى، بيلىك اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى وڭتايلاندىرۋعا، ەكىنشىدەن، حالىقتىڭ مەملەكەتتىك باسقارۋ ىسىنە قاتىسۋىن كەڭەيتۋگە، ۇشىنشىدەن، ادامنىڭ جانە ازاماتتىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋدى، ساقتاۋدى كۇشەيتۋگە باعىتتالعان»، دەپ ءتۇسىنءدىرءدى پرەزيدەنت جانىنداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى كوميسسيانىڭ حاتشىسى تاستەمىر ابىشيەۆ.
سپيكەر ءوز سوزىندە اتا زاڭداعى ءبىرىنشى باپتىڭ ءالى دۇرىس جۇمىس ىستەمەي تۇرعانىن اتاپ ءوتتى. ماسەلەن، ادام جانە ونىڭ ءومىرى، قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى مەملەكەت ءۇشىن ەڭ جوعارى قازىنا جانە قۇندىلىق ەكەنى ءبىرىنشى باپتا ايتىلعان.
«بۇل باپ ءالى دۇرىس جۇمىس ىستەمەي وتىر. نەگە؟ سەبەبى ءبىزدىڭ ازاماتتار جانە ەلىمىزدە تۇرعىلىقتى نەمەسە ۋاقىتشا تۇرىپ جاتقان شەتەلدىك ازاماتتار مەن قانداستار كونستيتۋسيالىق كەڭەسكە ءوز ارىز-شاعىمدارىن جازا المايدى. بۇل تۇرعىدا ولاردىڭ قۇقىقتارى شەكتەلگەن. وسىنداي شەكتەۋلەردى الىپ تاستاۋ ءۇشىن جانە ەلدەگى ادام قۇقىقتارىنىڭ ساقتالۋىن الەمدىك ستاندارتتارعا سايكەستەندىرۋ ماقساتىندا كونستيتۋسيالىق سوت قۇرىلىپ وتىر. ەندى ەڭبەكشىل ميگرانتتار، ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ ءبارى كونستيتۋسيالىق سوتقا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن شاعىم جازۋعا تولىق قۇقىعى بار»، - دەدى تاستەمىر ابىشيەۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، رەفورما ەلىمىزدى باسقارۋدىڭ ءتيىمدى نىساندارىن بەلگىلەۋگە، دەموكراتيالاندىرۋدىڭ ءارى قاراي حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي دامۋىنا باعىتتالعان.
«قازىرگى تاڭدا ءبىز سۋپەرپرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكادان كەتىپ، ىقپالدى پارلامەنتى بار، ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەتى بار پرەزيدەنتتىك باسقارۋ نىسانىنداعى رەسپۋبليكاعا كوشەمىز. وزدەرىڭىز بىلەتىندەي، وبلىس ءماسليحاتتارىنىڭ دەپۋتاتتارى ەكى جۇيەمەن سايلانادى. ال اۋداندىق جانە قالالىق ءماسليحاتتار تەك ماجوريتارلىق جۇيەمەن سايلانادى»، - دەپ ءتۇسىندىردى تاستەمىر ابىشيەۆ.
«قازاقستاننىڭ ازاماتتىق اليانسى» زاڭدى تۇلعالار بىرلەستىگى پرەزيدەنتى بانۋ نۇرعازييەۆانىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، كونستيتۋسياعا ەنگىزىلىپ جاتقان وزگەءرىستەر حالىققا قاجەت. ويتكەنى بۇل وزگەرىستەر «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن» مەملەكەت تۇجىرىمداماسىنا ساي كەلەدى. قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋدىڭ ىرگەتاسىن قالايدى.
«بۇعان دەيىن بارلىق دەپۋتات پەن تاعايىندالاتىن تۇلعالار تەك ساياسي پارتيالار ارقىلى سايلانىپ كەلدى. ول كەزدەگى جۇيە پروپورسيونالدىق دەپ اتالدى. ال بۇگىنگى تاڭدا ارالاس جۇيە ازىرلەندى. ول ماجوريتارلىق دەپ اتالادى. ياعني مۇندا قانداي دا بولسىن ەلىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسقىسى كەلگەن ازامات «مەن بولامىن» دەپ ءوزىنىڭ ارنايى جوباسى ارقىلى سايلانا الادى. ايتا كەتۋ كەرەك، حالىق ءبارىن بىلەدى، تۇسىنەدى. كىمنىڭ ادىلەتسىز، كىمنىڭ قۋلىق-سۇمدىقپەن جۇرگەنىن بىلەدى»، دەدى بانۋ نۇرعازييەۆا. ونىڭ ايتۋىنشا، الداعى ۋاقىتتا ساياسي پارتيالار كوبەيىپ، ولاردىڭ اراسىندا باسەكەلەستىك ارتپاق. اسىرەسە 98-باپتاعى جاڭا وزگەرتۋلەردىڭ بارىندە ادام قۇقىقتارىنا نازار اۋدارىلىپ وتىر.
«ەڭ اۋقىمدى دەيتىن وزگەرىستەردىڭ ءبىرى – جەر تۋرالى نورما. ياعني جەردىڭ جانە تابيعي رەسۋرستاردىڭ يەسى حالىق. ەندى جەر ماسەلەسىنە قاتىستى قانداي دا داۋ بولسا، مەملەكەت ءوزى شەشىم شىعارمايدى. تەك حالىقتىڭ سۇراۋىمەن جۇمىس ىستەي الادى»،- دەدى بانۋ نۇرعازييەۆا.
كوميسسيانىڭ ءبىرقاتار مۇشەسى قوعام مەن مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرەتىن ەلدىڭ كونستيتۋسيالىق جۇيەسىن نىعايتۋعا جانە جاڭعىرتۋعا نازار اۋداردى. سونىمەن قاتار كوميسسيا ساراپشىلارى مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان جاڭا كونستيتۋسيالىق مودەل ناقتى ساياسي تۇراقتىلىقتى، قوعامدىق كەلىسىمءدى، بۇكىل حالىقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن ەكونوميكالىق دامۋدى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەتىنىنە توقتالدى. ادام مەن ازاماتتىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن حالىقارالىق ستاندارتتار دەڭگەيىندە ءتيىمدى قورعاۋعا كەپىلدىك بەرەتىنىن اتاپ ءوتتى.
دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسۋشىلاردىڭ باياندامالارى مەن سويلەگەن سوزدەرىندە حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىن ودان ءارى يمپلەمەنتاسيالاۋدىڭ ماڭىزىنا توقتالدى. سونداي-اق جيىن بارىسىندا ادام قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ حالىقارالىق جانە ۇلتتىق تەتىكتەرىن جەتىلدىرۋدىڭ وزەكتى پروبلەمالارى قوزعالدى.
جالپى العاندا، فورۋمعا قاتىسۋشىلار ۇسىنىلعان ساياسي جانە قۇقىقتىق رەفورمالاردى قولدادى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارىن اعىمداعى جىلعى 5 ماۋسىمداعى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمعا بەلسەندى قاتىسۋعا شاقىردى.
دوڭگەلەك ۇستەل جۇمىسىنا مەملەكەتتىك ورگاندار مەن YEۇ، ب ا ق، حالىقارالىق ۇيىمدار، جوعارى وقۋ ورىندارى مەن قازاقستاننىڭ عىلىمي قوعامداستىعىنىڭ وكىلدەرى دە قاتىستى.