قازاقستاندا ايەلدەر سانى بۇكىل وڭىردە باسىم.
اlmaty-akshamy.kz قازاقپاراتقا سىلتەمە جاساپ حالىقارالىق ايەلدەرى كۇنى مەرەكەسىنە وراي قولدانبالى ەتنوساياسي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى دىنمۇحاممەد ءعاليدىڭ «نازىك جاندىلاردىڭ» ەل دەموگورافياسىنداعى ۇلەسى تۋرالى ساراپتاماسىن ۇسىنىپ وتىر.
2009-2021 جىلدارداعى ساناقارالىق كەزەڭدە حالىقتىڭ جىنىستىق جانە ەتنيكالىق اسپەكتىلەرىندە ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولدى. اتالمىش كەزەڭدە حالىق سانى 3 ملن 401 مىڭعا نەمەسە 33،7% ءوستى. 2021 جىلى ايەل سانىنىڭ ءوسىمى 2009 جىلمەن سالىستىرعاندا (1،563 مىڭ ادامعا نەمەسە 18،8%) تومەندەۋ بولدى.
2021 جىلعى ساناق دەرەكتەرى بويىنشا، قازاقستاندا ايەلدەردىڭ (51،4%) ۇلەس سالماعى ەرلەرگە (48،6%) قاراعاندا باسىم. دەسەك تە، 2009 جىلعى ساناقپەن سالىستىرعاندا ايەلدەردىڭ ۇلەسى ءسال (51،8%) تومەندەدى. ال ەرلەر (48،2%) سايكەسىنشە 0،4% تارماققا وسكەن.
وڭىرلەردىڭ جاعدايىنا كەلسەك، ايەلدەر سانى بۇكىل وڭىردە باسىم. تەك تۇركىستان (50،7%) مەن قىزىلوردا وبلىستارىندا (50،2%) ەرلەردىڭ سانى ءسال كوپتەۋ. ايەلدەر سانى ەڭ كوپ قونىستانعان وڭىرلەر: الماتى (54%)، استانا (53%) جانە شىمكەنت (52،9%) قالالارى، شىعىس جانە سولتۇستىك قازاقستان (51،7%) وبلىستارى.
ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى نەگىزىنەن قالالاردا قونىستانۋعا تىرىسادى. ولاردىڭ اۋىلداعى ۇلەسى 49،4% بولسا، قالاداعى ۇلەسى – 52،7%. اۋىلداردا ايەلدەر تاپشىلىعى قىزىلوردا (48،8%)، اقتوبە (48،9%)، قاراعاندى جانە تۇركىستان (49،1%) وبلىستارىندا بايقالادى.
19 جاسقا دەيىنگى ايەلدەردىڭ قالاداعى ۇلەس سالماعى 50%-عا جەتپەيدى. ال 20-24 جاستاعى ەر مەن ايەلدىڭ سانى تەڭەسىپ تۇر. 25 جاستان اسقان قالا تۇرعاندارىنىڭ اراسىندا ايەلدەردىڭ ۇلەسى باسىم. جاس ەگدەلەنگەن سايىن ايەلدەردىڭ ۇلەسى ارتا بەرەدى. مىسالى، 40-44 جاس ارالىعىنداعى 1000 ايەلگە 905 ەر ادام، 45-49 جاستا 1000 ايەلگە 847 ەر كەلەدى.
اۋىلدارداعى احۋال بۇدان وزگەشە. مۇندا ايەلدەردىڭ ۇلەسى تەك 55 جاستان كەيىن ارتادى. 20-34 جاس ارالىعىنداعى تۇرعىنداردىڭ اراسىندا ەر ادامداردىڭ سانى ايەلدەردەن ارتىق. 1000 ايەلگە 1155 ەر ادامنان كەلەدى.
جالپى، ايەلدەردىڭ كوشى-قون بەلسەندىلىگى ەر ادامدارمەن سالىستىرعاندا ارتىق.
ەتنيكالىق توپتاردىڭ گەندەرلىك اراقاتىناسى اركەلكى. مىسالى، ەلدەگى قىرعىزدار اراسىندا ەر ادامداردىڭ تاپشىلىعى ايتارلىقتاي بايقالادى. ناقتىراق ايتساق، ءار 1000 ايەلگە 703 ەر كەلەدى. ۋكراينداردا ءار 1000 ايەلگە 827 ەر، تاتارلاردا 1000 ايەلگە 834 ەر، بەلارۋستاردا 1000 ايەلگە 838 ەر ادام، ورىستاردا 1000 ايەلگە 845 ەر ادام كەلەدى.
ال ايەلدەر «تاپشىلىعى» تاجىكتەر مەن شەشەندەر اراسىندا (1000 ايەل ادامعا 1144 ەر)، تۇرىكتەردە (1000-عا سايكەسىنشە 1115)، ءازىربايجانداردا (1000-عا 1074)، كۇردتەردە (1000-عا 1024) جانە دۇنگەندەردە (1000-عا 1006) بايقالادى.
كىشى جاس توپتارىندا (15 جاسقا دەيىن) ەرلەردىڭ (51%) سانى ايەلدەردەن (49%) كوپ بولاتىنى بايقالادى. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ رەسمي دەرەگى بويىنشا، 2021 جىلى رەسپۋبليكادا جاڭا تۋعان ءاربىر 1000 قىز بالاعا 1083 ۇل بالا تىركەلگەن.
15 جاستان كەيىن ەرلەردىڭ ءولىم-جىتىم كورسەتكىشى جوعارى بولعاندىقتان تارازى باسى كەرى تەڭسەلەدى. 15-65 جاس اراسىنداعى ايەلدەردىڭ ۇلەسى – 51%، ەرلەردىڭ ۇلەسى – 49%.
65 جاستان اسقان قازاقستاندىقتاردىڭ 73%-ى ايەلدەر. 2021 جىلعى دەرەك بويىنشا ەلدەگى ەر ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 66،33 جاس بولسا، ايەلدەردە 74،03 جاس بولعان . ياعني، 7-8 جاس ايىرماشىلىق بار.