ينستيتۋتتا 11 بازالىق يادرولىق، رادياسيالىق جانە ەلەكتروفيزيكالىق قوندىرعى جۇمىس ىستەيدى.
28 قىركۇيەكتە اتوم ونەركاسىبى قىزمەتكەرلەرى وزدەرىنىڭ كاسىبي مەرەكەسىن اتاپ وتەدى. ەڭ جاڭا تەحنولوگيالار قولدانىلاتىن جانە جوعارى بىلىكتى كادرلار جۇمىس ىستەيتىن بۇل ەكونوميكالىق سەكتوردا فلاگمانداردىڭ ءبىرى – يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتى.
ب ا ق ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان باسپا ءسوز تۋرى بارىسىندا يافي وكىلدەرى ينستيتۋتتا 11 بازالىق يادرولىق، رادياسيالىق جانە ەلەكتروفيزيكالىق قوندىرعى بار ەكەنىن ايتتى.
ەڭ ۇلكەن رەاكتور 1967 جىلى ىسكە قوسىلعان. ول بەلگىلى قازاقستاندىق عالىم، رەسپۋبليكا عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى قانىش ساتبايەۆتىڭ ءوتىنىشى بويىنشا ورناتىلدى، ول رەسپۋبليكادا يادرولىق رەاكتور قۇرۋ تۋرالى وتىنىشپەن كەڭەستىك يادرولىق جوبانىڭ نەگىزىن قالاۋشى ي.ۆ. كۋرچاتوۆقا جۇگىنگەن بولاتىن.
"نەگىزىندە باستى رەاكتور كوپفۋنكسيالى جانە اتوم ەلەكتر ستانسياسىنىڭ ميني-ماكەتى بولىپ تابىلادى. وندا ەڭ زاماناۋي تەحنولوگيالار قولدانىلادى"، – دەدى زەرتتەۋ رەاكتورىنىڭ باس ينجەنەرى جاقسىلىق تەزەكبايەۆ.
يافي ماماندارى باستى رەاكتور 6 مۆت قۋاتىندا قولدانىلاتىنىن (قوندىرعىنىڭ الەۋەتى 10 مۆت-قا دەيىن بولسا دا، وعان 100 پايىز جۇكتەمە بەرىلمەيدى) حابارلادى. وندا ەكى كونتۋرلى سالقىنداتۋ جۇيەسى قاراستىرىلعان جانە جىل سايىن رەاكتور پروفيلاكتيكالىق جۇمىستار ءۇشىن ەكى ايعا توقتاتىلادى. يافي عيماراتتارىنداعى جانە نىسان ماڭىنداعى، سونداي-اق سۋ مەن توپىراقتاعى رادياسيالىق فون ءقاۋىپتى ەمەس جانە قاجەتتى تالاپتارعا ساي كەلەدى.
تىكەلەي يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتى ءوز تاريحىن 1950-جىلداردىڭ سوڭىنان باستايدى، سول كەزدە قازاقستاندا يادرولىق فيزيكا سالاسىندا ىرگەلى جانە قولدانبالى عىلىمي زەرتتەۋلەردى جانە حالىق شارۋاشىلىعىندا اتوم ەنەرگياسىن پايدالانۋدى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۇسىنىلگەن.
يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتى – قازاقستانداعى اتوم ەنەرگياسىن بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋ سالاسىنداعى جالعىز عىلىمي-زەرتتەۋ ۇيىمى، مۇندا عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن تاجىريبەلىك-كونسترۋكتورلىق جۇمىستاردىڭ تولىق سيكلى جۇرگىزىلەدى، اتاپ ايتقاندا، ىرگەلى، قولدانبالى زەرتتەۋلەر، تەحنولوگيالاردى ازىرلەۋ جانە ءوندىرۋ. ينستيتۋت ماماندارى جاڭا بۋىن يادرولىق رەاكتورلارىنا جانە تەرمويادرولىق رەاكتورلارعا ارنالعان ماتەريالداردى سىناۋمەن اينالىسادى، سونداي-اق يادرولىق تەحنولوگيالاردى مەديسينادا، ونەركاسىپتە جانە عىلىمي زەرتتەۋلەردە قولدانادى.
بۇگىندە يافي قۇرامىنا: قاتتى دەنەنىڭ رادياسيالىق فيزيكاسى ءبولىمى، ۇدەتكىش تەحنولوگيالار عىلىمي-تەحنولوگيالىق بىرلەستىگى، زەرتتەۋ رەاكتورى كەشەنى، بىرنەشە وقۋ ورتالىعى مەن فيليالدار كىرەدى، وندا 600-دەن استام مامان ەڭبەك ەتەدى.
ينستيتۋتتىڭ قىزمەتى تەك يادرولىق فيزيكا سالاسىنداعى زەرتتەۋلەرگە، اتومشىلاردى وقىتۋ مەن قايتا دايارلاۋعا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار كوممەرسيالىق جانە قولدانبالى جۇمىستار جۇرگىزۋگە دە باعىتتالعان.
اتاپ ايتقاندا، رەسپۋبليكاداعى راديوفارمپرەپاراتتاردىڭ 85 پايىزدان استامى يافي-دە وندىرىلەدى – ولار ونكولوگيالىق، ەندوكرينولوگيالىق جانە باسقا دا اۋرۋلاردى ەمدەۋمەن اينالىساتىن جەتەكشى ورتالىقتارعا، سونداي-اق دياگنوستيكادا جەتكىزىلەدى.
ينستيتۋتتىڭ ۇدەتكىش جانە رادياسيالىق الاڭدارىندا زەرگەرلىك ونەركاسىپكە ارنالعان اسىل تاستاردى وڭدەۋ، مەديسينالىق بۇيىمدار مەن پرەپاراتتاردى سانيتارلىق تازالاۋ، اۋىلشارۋاشىلىق داقىلدارىنىڭ تۇقىمدارىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ، اگروونەركاسىپ كەشەنىندە باسقا دا جۇمىستار، ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنىڭ، جەڭىل ونەركاسىپ بۇيىمدارىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ، سونداي-اق مۇناي-گاز سالاسىنىڭ تەحنيكاسىن وڭدەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. مامانداردىڭ جۇرگىزەتىن زەرتتەۋلەرى مەن قولدانبالى جۇمىستارى ءتۇرلى ءتوزىمدى ماتەريالدار جاساۋعا، ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەردە، كوسمەتولوگيادا قولدانۋعا كومەكتەسەدى.
"يافي-دە الىناتىن تابيعي تاستاردى ءبىز قاجەتتى تۇسكە بويايمىز، سول ارقىلى ءتۇرلى زەرگەرلىك زاۋىتتاردىڭ، سونىڭ ىشىندە شەتەلدىك تاپسىرىستارىن ورىندايمىز"، – دەدى تەحنولوگيالىق جۇيە تەحنيگى ناتاليا ەروفەيەۆا كوممەرسيالىق ناتيجەلەر تۋرالى.
يافي قازاقستاننىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىمەن جانە شەتەلدىك ورتالىقتارمەن ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمدەرگە قول قويعان. مۇندا بولاشاق يادرو-فيزيكتەر دە، تاجىريبەسى بار ماماندار دا تاجىريبەلىك وقۋدان جانە قايتا دايارلاۋدان وتە الادى. ءارتۇرلى زەرتتەۋلەر، ءتۇرلى جاعدايلاردى مودەلدەۋ كريتيكالىق ستەندتە – نولدىك قۋاتتى يادرولىق رەاكتوردا جۇرگىزىلەدى.
2024 جىلدان باستاپ ينستيتۋت قىرعىزستانعا ماگاتە كەلىسىمى اياسىندا موليبدەن-99/تەحنەسيي-99 گەنەراتورلارىن جەتكىزىپ كەلەدى. ولار قاتەرلى ىسىكتى دياگنوستيكالاۋ مەن ەمدەۋدە قولدانىلادى. بۇدان بولەك، يافي راديواكتيۆتى كوبالت-57 يزوتوپىن رەسەيگە، گەرمانياعا، اقش پەن فرانسياعا جەتكىزەدى، تۇركياعا جەتكىزۋ جوسپارلانعان.
2019 جىلدان باستاپ، راديوفارماسيەۆتيكالىق پرەپاراتتار ءوندىرىسى ىسكە قوسىلعان كەزدەن باستاپ، ينستيتۋت 60 مىڭنان استام پاسيەنتتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا تىكەلەي ىقپال ەتتى.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، يافي بازاسىندا اەس ءۇشىن ماماندار دايارلاۋعا قاجەتتى بارلىق ينفراقۇرىلىم بار (زەرتتەۋ ستاسيونارلىق رەاكتورى، كريتيكالىق ستەند، ءتۇرلى تيپتەگى ۇدەتكىشتەر، ماگاتە قولداۋىمەن ءۇش وقۋ ورتالىعى).