ءبىزدىڭ ەلدە ۆەيپتەر مەن باسقا دا شىلىمسىز تەمەكى ونىمدەرىن ساتۋعا تىيىم سالىنعان، دەگەنمەن زاڭدى اينالىپ ءوتىپ، ينتەرنەتتە «تىيىم سالىنعان» ونىمدەردى ساتۋ تۋرالى حابارلاندىرۋلاردى كەزدەستىرۋگە بولادى. 2023 جىلدىڭ شىلدە ايىندا «جاستاردى ۆەيپتەردەن قورعاۋ» اتتى قازاقستاندىق الەۋمەتتىك جوبا اياسىندا ينتەرنەت پلاتفورمالاردا وسى زاڭسىز ونىمدەردى ساتۋ زەرتتەلدى. زەرتتەۋ ناتيجەلەرىمەن «قازاقستاننىڭ بالالار قورى» قوعامدىق قورى ءبولىستى، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz
«ءبىز زاڭ مەن تارتىپكە، ءبىلىم مەن پراگماتيزمگە نەگىزدەلگەن قوعام قۇرۋىمىز كەرەك. ۇلتتىڭ تابىسىنىڭ كەپىلى مادەنيەتتىلىك، ىنتىماقتاستىق جانە جاسامپازدىققا نەگىزدەلگەن ازاماتتاردىڭ، اسىرەسە جاستاردىڭ بىرلىگىنە بايلانىستى... وسى ۋاقىت ىشىندە بەلگىلى ءبىر جۇمىستار اتقارىلدى. ۆانداليزم مەن قۇمار ويىندارعا قارسى كۇرەسۋگە باعىتتالعان زاڭدار قابىلداندى، سونداي-اق ۆەيپتەرگە تىيىم سالىندى»، - دەپ اتاپ ءوتتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ 2 قىركۇيەكتە قازاقستان حالقىنا ارناعان «ادىلەتتى قازاقستان: زاڭ جانە ءتارتىپ، ەكونوميكالىق ءوسۋ، قوعامدىق وپتيميزم» اتتى جولداۋىندا.
«قازاقستاننىڭ بالالار قورى» قوعامدىق قورىنىڭ ديرەكتورى جانە حالىقارالىق بالالار قورلارى قاۋىمداستىعىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى ەلۆيرا ۆاتلينانىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا جاستار اراسىندا نيكوتين ونىمدەرىنىڭ تارالۋىنا قارسى بەلسەندى ءىس-شارالار جۇرگىزىلۋدە. ول بيىل ماڭىزدى قادام جاسالعانىن ەسكە سالدى – 2023 جىلدىڭ 19 ساۋىرىندە شىلىمسىز تەمەكى ونىمدەرىن، ۆەيپتەردى، اروماتيزاتورلاردى جانە ولاردىڭ سۇيىقتىقتارىن ساتۋعا تىيىم سالاتىن زاڭ قابىلداندى. ونىڭ ايتۋىنشا، وسى ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ بالالار قورى 2023 جىلى «جاستاردى ۆەيپتەردەن قورعاۋ» اتتى الەۋمەتتىك جوبانى ىسكە قوستى، بۇل جوبا ۆەيپتەردى جاستار اراسىندا قولدانۋدى بولدىرماۋعا جانە شەكتەۋگە باعىتتالعان. جازدا ينتەرنەت پلاتفورمالاردا زاڭسىز ونىمدەردى ساتۋدىڭ جولدارىن ءتۇسىنۋ ماقساتىندا زەرتتەۋ جۇرگىزىلدى.
ۆەيپتەر (اعىلشىن تىلىنەن «Vape» – بۋلانۋ) نەمەسە ەلەكتروندى تەمەكىلەر – بۇل شىلىم سۇيىقتىقتارىن بۋلاندىراتىن قۇرىلعىلار، ولار قىزدىرۋ كەزىندە تەمەكى ءتۇتىنى ەمەس، بۋ شىعارادى. ۆەيپتەر از زياندى دەپ سانالادى، الايدا ولاردى تۇراقتى پايدالانۋ نيكوتينگە تاۋەلدىلىككە جانە باسقا دا جاعىمسىز سالدارعا اكەلۋى مۇمكىن. كەيبىر مالىمەتتەرگە سايكەس، شىلىم سۇيىقتىقتارى، اروماتيزاتورلار جۇرەك پەن قان تامىرلارىنىڭ جۇمىسىن بۇزىپ، تىنىس الۋ جولدارىنىڭ قابىنۋىنا، كەي جاعدايلاردا ونكولوگيالىق اۋرۋلارعا اكەلۋى مۇمكىن.
زەرتتەۋ ناتيجەسىندە انىقتالعانداي، قازاقستاندا ۆەيپتەر OLX ساۋدا پلاتفورماسىندا، سونداي-اق Telegram جانە Instagram سياقتى الەۋمەتتىك جەلىلەردە ساتىلادى. بۇل تىزىمدە ءبىرىنشى ورىندا OLX پلاتفورماسى تۇر، مۇندا ۆەيپتەردى ساتۋ تۋرالى 14 بەلسەندى حابارلاندىرۋ تابىلدى. ۆەيپتەر مۇندا 2020 جىلدان بەرى جارنامالانىپ كەلەدى. اتالعان قۇرىلعىلاردى ساتۋ تۋرالى حابارلاندىرۋلاردى جاريالايتىن اككاۋنتتاردىڭ كوپشىلىگى 2024 جىلدىڭ ماۋسىم-شىلدە ايلارىندا تىركەلگەن. ءاربىر اككاۋنت ورتاشا ەسەپپەن ەكى حابارلاندىرۋ ورنالاستىرادى.
كوپتەگەن حابارلاندىرۋلاردا ۆەيپتەردىڭ ناقتى سۋرەتتەرى بەرىلگەن، نەگىزىنەن «ودنورازكي»، «ەلەكترونكي» سياقتى سوزدەر جانە «Waka»، «ElfBar»، «LostMary» سياقتى تانىمال برەندتەردىڭ اتاۋلارى قولدانىلادى.
ايتا كەتۋ كەرەك، پلاتفورما ۆەيپتەردىڭ زاڭسىز ساتىلۋىنا قارسى شارالار قابىلداپ، حابارلاندىرۋلار ادەتتە ءبىر كۇن ىشىندە جوعالادى. ءبىراق كەيىنىرەك ولار OLX پلاتفورماسىندا قايتا پايدا بولادى، «مودا»، «حوببي، دەمالىس، سپورت» جانە ءتىپتى «بالالار اياق كيىمى» سياقتى بولىمدەردە.
Telegram-دا زەرتتەۋ كەزەڭىندە ۆەيپتەردى ساتۋ تۋرالى 8 بەلسەندى حابارلاندىرۋ انىقتالدى. «بۇل پلاتفورما ۆەيپتەردى ساتۋ تۋرالى حابارلاندىرۋلاردى ورنالاستىرۋدا ەڭ كەڭ قامتۋعا يە. مۇندا زاڭسىز ساۋدا جاساۋ وتە ىڭعايلى، ويتكەنى ساتۋشىلار ءوز بيزنەسىنە ارنالعان ارنا نەمەسە توپتى تەز قۇرىپ، ۆەيپتەر، باعالار جانە اكسيالار تۋرالى اقپاراتتى جاريالاۋدى باستاي الادى. سونىمەن قاتار، Telegram قۇپيالىلىقتى قامتاماسىز ەتەدى، ساتۋشىلار كليەنتتەرمەن شيفرلانعان حابارلامالار ارقىلى سويلەسە الادى، بۇل تىيىم سالىنعان تاۋارلاردى ساتۋ كەزىندە وتە ىڭعايلى. سونداي-اق مەسسەندجەر تاپسىرىستاردى اۆتوماتتى تۇردە وڭدەۋ، حابارلامالار جىبەرۋ جانە ءجيى قويىلاتىن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن بوتتاردى پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ساتۋشىلاردىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتىپ، زاڭسىز بيزنەستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرادى»، - دەيدى زەرتتەۋ اۆتورلارى.
Instagram تۋرالى ايتاتىن بولساق، مۇندا ۆەيپتەردى ساتۋ تۋرالى 3 بەلسەندى حابارلاندىرۋ انىقتالدى. بارلىق حابارلاندىرۋلاردىڭ ىشىنەن تەك 1 دۇكەن تاپسىرىستاردى تىكەلەي Instagram-دا قابىلدايدى جانە وڭدەيدى، قالعاندارى Telegram-عا سىلتەمەلەر بەرەدى.
«Instagram جارناما تۇرعىسىنان تارتىمدى، سەبەبى ول بەلگىلى ءبىر اۋديتورياعا ارنالعان جارنامانى رەتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. زەرتتەۋ بارىسىندا ساۋداگەرلەردىڭ 18-دەن 30 جاسقا دەيىنگى ەر ادامدارعا ارنالعان ۆەيپتەردىڭ جارناماسىن باپتايتىنى انىقتالدى. ورنالاسقان جەر كونتەكستىندە بارلىق قازاقستان قولدانىلىپ، ناقتى ايماقتار كورسەتىلمەگەن. زەرتتەۋ سونىمەن قاتار شىلىم قۇرىلعىلارىن جەتكىزۋ بويىنشا قىزىقتى فاكتىنى انىقتادى. ۆەيپ ساتۋشىلار جەتكىزۋ قىزمەتتەرىن پايدالانۋدى نەمەسە تىيىم سالىنعان تاۋاردى تۇتىنۋشىلارعا جەتكىزۋ ءۇشىن ءوز كۋرەرلەرىن جالداۋدى ءجون كورەدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ارتۋر الحاستوۆ، استانا قالاسىنداعى «جاستاردى ۆەيپتەردەن قورعاۋ» جوباسىنىڭ اۆتورى جانە ۇيلەستىرۋشىسى. «ءبىز زەرتتەۋ ناتيجەلەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ۆەيپتەردىڭ زاڭسىز ساۋداسىمەن كۇرەسۋگە جانە بۇل ۋلى قۇرىلعىنىڭ جاس ۇرپاق اراسىندا تارالۋىنا جول بەرمەۋگە كومەكتەسەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز»، - دەپ قوستى ول.
ەسكە سالايىق، «جاستاردى ۆەيپتەردەن قورعاۋ» الەۋمەتتىك جوباسى – بۇل «قازاقستاننىڭ بالالار قورى» قوعامدىق قورىنىڭ ۇكىمەتتىك ەمەس قايىرىمدىلىق ۇيىمىنىڭ باستاماسى. جوبا 2023 جىلدىڭ مامىر ايىندا استانا، الماتى، وسكەمەن قالالارىندا باستالدى. بۇگىندە ول 5 ايماقتا جۇمىس ىستەيدى، اتالعان قالالارعا شىمكەنت پەن قاراعاندى قوسىلدى.
جوبا ق ر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى، ق ر وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىنىڭ بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتى تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، مەديسينالىق ساراپشىلاردىڭ ماقۇلداۋىنا يە بولدى.