قازاقستاندا اۆتوكولىك سالىعىن وزگەرتۋ ماسەلەسى قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. بۇل وزگەرىستەر، اسىرەسە، ەسكى كولىكتەردىڭ يەلەرىنە ۇلكەن تيىمدىلىك اكەلۋى مۇمكىن دەپ كۇتىلۋدە. الايدا، ەكولوگيا ماماندارى بۇل باستامانىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرى جايىندا الاڭداۋشىلىق بىلدىرۋدە، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz
جاڭا سالىق كودەكسى جوباسىنا سايكەس، اۆتوكولىك سالىعىنا قاتىستى وزگەرىستەر كولىكتىڭ جاسىنا بايلانىستى تومەندەتىلگەن كوەففيسيەنت ەنگىزۋدى قاراستىرادى. مۇنداي وزگەرىستەر ەسكى كولىكتەردى پايدالانۋ مەرزىمىن ۇزارتۋعا ىقپال ەتۋى مۇمكىن، ءبىراق ول ەكولوگياعا قانداي اسەر ەتەتىنىن ساراپشىلار تولىق باعالاۋعا تىرىسىپ جاتىر.
نە وزگەرۋى مۇمكىن؟
جاڭا سالىق كودەكسى جوباسىنا سايكەس، كولىك سالىعى كولىكتىڭ جاسىنا قاراي تومەندەتىلگەن كوەففيسيەنتتەرمەن ەسەپتەلەدى. بۇل وزگەرىس نەگىزىنەن كولىكتەردىڭ جاسىنا بايلانىستى بولادى. اتاپ ايتقاندا:
10-20 جىل ارالىعىنداعى كولىكتەر – سالىق 30%-عا تومەندەۋى مۇمكىن. بۇل جەڭىلدىك كولىگىن ۇزاق ۋاقىت بويى پايدالاناتىن ازاماتتارعا قولايلى جاعداي جاساپ، ولاردىڭ قارجىلىق جۇكتەمەسىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
20 جىلدان اسقان كولىكتەر – سالىق 50%-عا قىسقارۋى مۇمكىن. بۇل اسىرەسە ەسكى كولىكتەردىڭ يەلەرىنە وتە ءتيىمدى بولماق، ويتكەنى ولار كولىكتى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن قوسىمشا قارجىلىق اۋىرتپالىققا ۇشىرايدى.
بۇل وزگەرىس كوپتەگەن ادامدارعا وزدەرىنىڭ كولىكتەرىن ۇزاق ۋاقىت بويى پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، سونىمەن قاتار ەسكى كولىكتەردى ساقتاپ قالۋعا قارجىلىق ىنتالاندىرۋ بەرەدى. ءبىراق، بۇل وزگەرىس تەك قارجىلىق جاعىنان عانا ەمەس، ەكولوگيالىق تۇرعىدان دا تالقىلانىپ جاتىر.
ەكولوگتار نەگە الاڭداپ وتىر؟
ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى بۇل وزگەرىستىڭ ەكولوگياعا تەرىس اسەرى بولۋى مۇمكىن ەكەنىنە الاڭداپ وتىر. ولاردىڭ پىكىرىنشە، ەسكى كولىكتەر كوبىرەك زياندى قالدىقتار شىعارادى جانە اتموسفەراعا كوپ زياندى گازداردى بولەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە قورشاعان ورتاعا زياندى اسەر ەتەتىنىن، ياعني اۋانىڭ لاستانۋىن كۇشەيتەتىنىن ەسكەرتەدى.
سونىمەن قاتار، ەسكى كولىكتەردىڭ كوبەيۋى تەك اۋاعا عانا ەمەس، سونداي-اق قالدىقتاردىڭ كوبەيۋىنە دە اسەر ەتۋى مۇمكىن. ەكولوگتار بۇعان قارسى بولىپ، كولىك سالاسىندا ەكولوگيالىق ستاندارتتاردى قاتاڭداتۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتۋدە. ولار جاڭا كولىكتەردىڭ ەكولوگيالىق تالاپتارعا ساي بولۋى كەرەك دەپ سانايدى.
ەكونوميستەردىڭ پىكىرىنشە، وزگەرىس ءتيىمدى بولار ەدى
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى بۇل وزگەرىستىڭ ەكونوميكالىق تۇرعىدان دۇرىس شەشىم ەكەنىن اتاپ وتۋدە. ولاردىڭ ايتۋىنشا، حالىق وسى سالىقتىق جەڭىلدىكتەردى ۇزاق ۋاقىت بويى سۇراعان بولاتىن. كوپتەگەن قازاقستاندىقتار ءۇشىن جاڭا كولىك ساتىپ الۋ قارجىلىق تۇرعىدان قيىندىق تۋعىزادى. سوندىقتان سالىقتىڭ تومەندەۋى كولىكتەرىن ۇزاق ۋاقىت بويى پايدالاناتىن ادامدارعا قولايلى جاعداي تۋعىزادى. بۇل شارا ۇزاق مەرزىمدى كولىك يەلەرىن ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ماڭىزدى.
ەلىمىزدەگى اۆتوموبيلدەر نارىعى ءۇشىن بۇل وزگەرىس ۇلكەن ماڭىزعا يە بولادى. سالىقتىڭ تومەندەۋى جاڭا كولىكتەردى ساتىپ الۋ مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتار ءۇشىن جاقسى مۇمكىندىك تۋعىزادى. سونىمەن قاتار، ەسكى كولىكتەردى ساقتاۋ جانە ولارعا كۇتىم جاساۋ ءۇشىن ەكونوميكالىق جاعداي جاساۋ ارقىلى، حالىقتىڭ قارجىلىق جاعدايىنا وڭ اسەر ەتۋى مۇمكىن.
سالىق تومەندەسە، باسقا تولەمدەر وزگەرە مە؟
كولىك سالىعىنداعى جەڭىلدىكتەر ەنگىزىلگەنمەن، باسقا سالىقتىق تولەمدەر مەن الىمدار وزگەرىسسىز قالۋى جوسپارلانىپ وتىر. بۇلار مىنالاردى قامتيدى:
كەدەندىك باج سالىعى – سىرتتان اكەلىنەتىن كولىكتەرگە سالىقتىڭ كولەمى وزگەرمەيدى.
ققس (قوسىلعان قۇن سالىعى) – كولىك ساتۋ نەمەسە ساتىپ الۋ كەزىندە بۇل سالىق ساقتالادى.
اكسيزدەر – كولىك وندىرۋشىلەر مەن يمپورتتاۋشىلارعا قاتىستى سالىعى وزگەرمەيدى.
ۋتيليزاسيالىق الىم – بۇل الىم كولىك يەلەرى ءۇشىن مىندەتتى بولىپ قالماق.
العاشقى تىركەۋ الىمى – جاڭا كولىكتەر ءۇشىن العاشقى تىركەۋ كەزىندە الىناتىن تولەم وزگەرتۋسىز قالادى.
بۇل تولەمدەر كولىكتىڭ جاسىنا نەمەسە تەحنيكالىق جاعدايىنا بايلانىستى ەسەپتەلەتىن بولادى. ياعني، سالىقتىڭ تومەندەۋى اۆتوكولىكتىڭ باسقا تولەمدەرىنە اسەر ەتپەيدى.
بۇل وزگەرىستەر نەگە اسەر ەتەدى؟
قولدانىلعان كولىك نارىعى جاندانادى – ەسكى كولىكتەردى ساتىپ الۋ حالىق ءۇشىن قولجەتىمدى بولار ەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە كولىك نارىعىنا جاڭا سەرپىن بەرىپ، كولىك ساتىپ الۋشىلارعا جەڭىلدىك تۋعىزۋى مۇمكىن.
جاڭا كولىكتەرگە سۇرانىس تومەندەۋى مۇمكىن – سالىقتىڭ تومەندەۋى جاڭا كولىكتەرگە سۇرانىستىڭ تومەندەۋىنە اكەلۋى ىقتيمال. رەسمي اۆتوديلەرلەر مەن جاڭا كولىك ساتۋشىلار بۇل وزگەرىسكە اسەر ەتۋى مۇمكىن.
شەتەلدەن ەسكى كولىكتەر كوپتەپ اكەلىنۋى مۇمكىن – ەگەر كولىك سالىعى تومەندەسە، قىرعىزستان، ارمەنيا، رەسەي جانە وڭتۇستىك كورەيا سياقتى ەلدەردەن ەسكى كولىكتەردىڭ يمپورتى ارتاتىن بولادى. بۇل قازاقستاننىڭ ىشكى نارىعىنداعى قولدانىلعان كولىكتەردىڭ سانىن كوبەيتەدى.
باسقا ەلدەردە قالاي؟
الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە كولىك سالىعى ەكولوگياعا اسەرىنە قاراي ەسەپتەلەدى. وسىلايشا، ەكولوگيالىق تازا كولىكتەرگە جەڭىلدىكتەر بەرىلەدى، ال لاستايتىن كولىكتەرگە قوسىمشا سالىق سالىنادى. مىسالى:
گەرمانيا – سالىق كولىكتىڭ قوزعالتقىش كولەمىنە جانە كومىرقىشقىل گازىنىڭ (CO₂) شىعارىندىلارىنا بايلانىستى ەسەپتەلەدى.
فرانسيا – ەكولوگيالىق تازا كولىكتەرگە جەڭىلدىكتەر بەرىلەدى، ال لاستايتىن كولىكتەرگە قوسىمشا سالىق سالىنادى.
نيدەرلاندى – ەكولوگياعا زياندى كولىكتەرگە ۇلكەن سالىق سالىنادى.
اقش – كەيبىر شتاتتاردا كولىك سالىعى جوق، ءبىراق جۇرىلگەن قاشىقتىققا قاراي سالىق تولەنەدى.
قازاقستان ءۇشىن قانداي شەشىم ءتيىمدى؟
قازاقستان ءۇشىن سالىق تومەندەگەنىمەن، ەكولوگيالىق تازا كولىكتەردى ساتىپ الۋدى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن قوسىمشا شارالار ەنگىزۋ ماڭىزدى بولار ەدى. بۇل ەكولوگياعا زياندى اسەردى ازايتۋعا جانە حالىقتىڭ قارجىلىق جاعدايىن ەسكەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونداي-اق، سالىقتىق جەڭىلدىكتەر مەن ەكولوگيالىق نورمالار اراسىنداعى تەپە-تەڭدىك تابۋ قازاقستان ءۇشىن ءتيىمدى شەشىم بولۋى مۇمكىن.