مۇنداي مالىمەت شۆەيساريالىق IQAir مونيتورينگتىك توبى جۇرگىزگەن رەيتينگتە كورسەتىلدى. كومپانيانىڭ بىلتىرعى ەسەبىندە ەلىمىز اۋا لاستانۋىنىڭ الەمدىك كورسەتكىشى جاعىنان 23-ورىندا ورنالاسقانى بەلگىلى بولدى.
ءبىرىنشى ورىندا - بانگلادەش، ەكىنشى ورىندا - چاد، ءۇشىنشى ورىندا - پاكىستان. العاشقى وندىققا تاجىكستان، ءۇندىستان، ومان، قىرعىزستان، باحرەين، يراك جانە نەپال كىردى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، اۋا ساپاسىنىڭ تازالىعى جاعىنان جاڭا كالەدونيا ارالى، سونداي-اق ۆيرگين ارالدارى جانە پۋەرتو-ريكو الدا كەلەدى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz Egemen.kz باسىلىمىنىڭ سايتىنا سىلتەمە جاساپ.
ال اۋا تازالىعى تومەن استانالار رەيتينگىسىندە نۇر-سۇلتان 35ء-شى ورىندا. بۇل ءتىزىمدە كوشتى نيۋ-دەلي (ءۇندىستان)، داككا (بانگلادەش) جانە ندجامەنا (چاد) باستاپ تۇر. كورشىلەس رەسەي 80ء-شى ورىندا، ال ونىڭ باس شاھارى ماسكەۋ 73ء-شى ورىندا جايعاسىپ وتىر.
مامانداردىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، ازيا مەن افريكاداعى ەلدىڭ بارلىعى بىردەي تولىققاندى مونيتورينگ دەرەكتەرىن بەرە الماعان. رەيتينگتە بارلىعى 117 مەملەكەت قامتىلعان.
بۇل ورايدا مەملەكەت باسشىسى حالىققا ارناعان جولداۋىندا ەلىمىزدەگى ەكولوگيالىق پروبلەمالارعا ەرەكشە نازار اۋدارۋدى تاپسىرعانىن ايتا كەتكەن ورىندى. وسىعان بايلانىستى 17 جول كارتاسى بەكىتىلىپ، 485 ارنايى شارانى ورىنداۋ كوزدەلگەن. ونىڭ ىشىندە اتموسفەرالىق اۋانىڭ جاي-كۇيىن جاقسارتۋ جانە ستيحيالىق ۇيىندىلەردى جويۋ جونىندەگى جۇمىستار قامتىلعان.
ەكولوگيالىق مونيتورينگ ناتيجەلەرىنە سايكەس، 10 قالادا اتموسفەرالىق اۋانىڭ لاستانۋى ەڭ جوعارى دەڭگەيدە. ولاردىڭ قاتارىندا تەمىرتاۋ، نۇر-سۇلتان، الماتى، اقتوبە، اتىراۋ، وسكەمەن، قاراعاندى، بالقاش، جەزقازعان جانە شىمكەنت قالالارى بار.
«سوندىقتان ورتا مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا اۋاسى لاس 10 قالانى گازداندىرىپ، بالاما ەنەرگيا كوزدەرىنە كوشىرۋ، سونداي-اق كولىك سەكتورىنا ەكولوگيالاندىرۋدى جۇرگىزۋ قاجەت»، - دەگەن ەدى ەكولوگيالىق رەتتەۋ جانە باقىلاۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى زۇلفۇحار جولداسوۆ.
وسى ارقىلى جوعارىدا اتالعان وڭىرلەردە ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتۋعا بايلانىستى ءتيىستى شەشىمدەر قابىلدانادى. اتاپ ايتقاندا، الماتى قالاسىندا 2-3 جەو-نى جاڭعىرتىپ، گازعا اۋىستىرۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇل زياندى زاتتاردى 83%-عا (37 مىڭ توننادان 6 مىڭعا دەيىن) قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن قاتار ديزەل وتىنىمەن جۇرەتىن جولاۋشىلار كولىگىن ساتىپ الۋعا تىيىم سالىندى.
ەلوردادا 1-جەو مەن 2-جەو-نىڭ سۋ جىلىتۋ قازاندىقتارى گازعا اۋىستىرىلدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە اتموسفەرانىڭ لاستانۋ يندەكسى 25 %-عا (4،95 بىرلىكتەن 3،8 بىرلىككە دەيىن) تومەندەيدى. سونىمەن بىرگە گازداندىرۋ اتموسفەراعا لاستاۋشى زاتتاردىڭ كولەمىن جىلىنا 40 مىڭ تونناعا (175-تەن 135 مىڭ تونناعا دەيىن) ازايتۋعا جول اشادى.
قاراعاندى وبلىسىندا «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» ءوندىرىستى جاڭعىرتىپ، سونداي-اق جاڭا تازارتۋ قۇرىلىستارىن ورناتۋدى كوزدەيتىن دامۋ ستراتەگياسىن ازىرلەدى. وسى سەبەپتى كوميتەت ەميسسياعا 2022 جىلعا عانا رۇقسات بەرىپ، جاڭا رۇقسات بەرۋ نۇسقاۋلىعىنا سايكەس جوعارىدا كورسەتىلگەن ستراتەگيانى ىسكە اسىرۋ ەسكەرىلەتىن بولادى.
اقتوبە قالاسىندا «قازحروم» كاسىپورنى ەلەكتر سۇزگىلەرىن جاڭعىرتىپ، بۇل لاستاۋشى زاتتاردى 30%-عا ازايتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. فەرروقورىتپا زاۋىتىندا سەحتاردى قايتا قۇرۋ بويىنشا جوبانى ىسكە اسىرۋ باستالدى. ناتيجەسىندە، 2022 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي شىعارىندى كولەمى 30%-عا تومەندەيدى.
اتىراۋداعى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىندا مۇناي شلامدارىن سۋسىزداندىرۋ قوندىرعىسى ورناتىلدى. قالانىڭ سول جاعالاۋىنداعى كتق-نى جاڭعىرتۋ اياقتالدى. بىلتىردان باستاپ ءاموز-داعى بۋلانۋ توعانىن رەكۋلتيۆاسيالاي وتىرىپ، «تازالىق» جوباسى ىسكە اسىرىلا باستادى. زاۋىتقا 300 ملن تەڭگە بولىنگەنىن ايتا كەتكەن ءجون.
بۇدان باسقا «جاسىل قازاقستان» ۇلتتىق جوباسى بويىنشا رەسپۋبليكانىڭ 16 ءىرى ونەركاسىپتىك وبەكتىسى ەميسسيالاردى 20-دان 30%-عا دەيىن تومەندەتۋ بويىنشا مىندەتتەمەلەر الدى. وسى ماقساتتا وزىق قولجەتىمدى تەحنولوگيالار ەنگىزىلەدى. ءقازىر 4 كاسىپورىنعا ۇلتتىق جوسپارعا سايكەس نورماتيۆ بويىنشا قورشاعان ورتاعا ەميسسياعا رۇقسات بەرىلدى. مىسالى، «قازاقمىس» كومپانياسى كاسىپورىنداردىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ جونىندەگى ءىس-شارالاردى ورىنداۋ ەسەبىنەن زياندى زاتتاردى ازايتۋدى جوسپارلاپ وتىر. ال بالقاش مىس قورىتۋ زاۋىتى كۇكىرت قىشقىلى سەحىنىڭ ەكىنشى جەلىسىن سالۋدى كوزدەپ، بۇل كۇكىرت ديوكسيدىنىڭ كولەمىن 2،3 ەسەگە، 61 مىڭ توننادان 26 تونناعا دەيىن تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ەندى قاتتى تۇرمىستىق قالدىقتى جيناپ، شىعارۋمەن، سونداي-اق كادەگە جاراتىپ، قايتا وڭدەۋمەن جانە كومۋمەن ليسەنزياسى بار ۇيىمدار عانا اينالىسادى. بۇگىندە 80-نەن استام ليسەنزيا بەرىلدى. شارتتاردىڭ ءبىرى – جۇك كولىكتەرىنە GPS قوزعالىس سەنسورلارىن ورناتۋ.
«بۇل قوقىس شىعارۋدى باقىلاۋعا جانە زاڭسىز قوقىس ورىندارىنىڭ پايدا بولۋىنىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەدى»، - دەدى كوميتەت ءتوراعاسى.
عارىش مونيتورينگى ارقىلى ەلىمىزدە 7 300-دەن استام زاڭسىز قوقىس ورىندارى انىقتالىپ، ولاردىڭ 90%-ى جويىلدى.