ۇلتتىق كىتاپ كۇنىنە وراي، ا.پ.چەحوۆ اتىنداعى ورتالىق قالالىق كىتاپحانادا «كىتاپ – رۋحاني بايلىق باستاۋى» اتتى «دوڭگەلەك ۇستەل» وتىرىسى ءوتتى. القالى جيىندا قازاق كىتابىنىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى، كىتاپ وقۋدىڭ پايداسى، ەلەكتروندى كىتاپ پەن قاعاز كىتاپتىڭ بۇگىنگى تاڭداعى ارا سالماعى، ءوزارا ەرەكشەلىكتەرى تالقىلاندى.
جۋرناليست مۇرات مۇقاش جۇرگىزگەن بۇل شاراعا ق ر ۇلتتىق كىتاپ پالاتاسى بيبليوگرافيا ءبولىمىنىڭ باسشىسى جىبەك جاپسارباي قىزى، بەلگىلى اقىن، باسپاگەر اقبەرەن ەلگەزەك، جازۋشى، ماركەتولوگ ميراس كەسەبايەۆ، اۋدارماشى بايان حاسانوۆا، «بىلگىم كەلەدى» كلۋبىنىڭ مۇشەلەرى ساماراددين كەرىمباي، يمانعالي نۇپتەكە، جامبىل اتىنداعى قالالىق جاسوسپىرىمدەر كىتاپحاناسىنىڭ جەتەكشىسى ايان تەمىربەك ۇلى، سونداي-اق كىتاپ وقۋدى ناسيحاتتاپ جۇرگەن نازىم ساپار، اسەم احمات سياقتى جاستارمەن قاتار، №147 مەكتەپ-گيمنازيا وقۋشىلارى قاتىستى.
جاستاردىڭ كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، جالپى، قوعامدا كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ، سونىمەن قاتار جاپپاي كىتاپ وقيتىن ۇلتقا اينالۋدىڭ ارتىقشىلىعى ءسوز بولعان جيىننىڭ ءتۇيىندى تۇستارىن قاتىسۋشىلاردىڭ وي-پىكىرىمەن ساباقتاۋدى ءجون كوردىك.
جىبەك جاپسارباي قىزى، ق ر ۇلتتىق كىتاپ پالاتاسى بيبليوگرافيا ءبولىمىنىڭ باسشىسى:
ادەبيەتتى قولداۋ – مادەنيەتتى قولداۋ
قازاق كىتابىنىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيى ەلىمىزدىڭ مادەنيەتى مەن ءتىلىنىڭ دامۋى ءۇشىن ماڭىزدى. سوڭعى جىلدارى قازاق ادەبيەتىندە كوپتەگەن وزگەرىستەر ورىن الۋدا. ەلىمىزدە كىتاپ شىعارۋ سالاسى دامىپ كەلەدى. جاڭا اۆتورلار مەن شىعارمالار پايدا بولىپ، باسپالار قازاق تىلىندەگى ادەبيەتتى ناسيحاتتاۋدا بەلسەندىلىك تانىتۋدا. سونىمەن قاتار، كلاسسيكالىق ادەبيەتتى قايتا جاريالاۋ جۇمىستارى دا جۇرگىزىلۋدە. سيفرلاندىرۋ ءۇردىسى كىتاپتاردىڭ ەلەكتروندى فورماتتا شىعۋىنا ىقپال ەتۋدە. بۇل اسىرەسە جاستار اراسىندا كىتاپ وقۋدى قولداۋ ءۇشىن ءتيىمدى. مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا قازاق ادەبيەتى پاندەرى بويىنشا جاڭا باعدارلامالار ەنگىزىلۋدە. بۇل ستۋدەنتتەر مەن وقۋشىلاردىڭ كىتاپقا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرا تۇسكەنى انىق.
تاعى ءبىر قۇپتارلىق جايت، ەلىمىزدە ادەبي بايقاۋلار مەن فەستيۆالدەر وتكىزۋ ارقىلى تالانتتى اۆتورلاردى قولداۋ جانە ادەبيەتتى ناسيحاتتاۋ شارالارى جۇزەگە اسىرىلۋدا. وسى ورايدا، ق ر ۇلتتىق كىتاپ پالاتاسىنىڭ «ايبوز» ۇلتتىق ادەبي سىيلىعى قالامگەرلەر مەن باسپاگەرلەرگە مەملەكەت تاراپىنان كورسەتىلگەن ۇلكەن قولداۋ دەپ ايتۋعا بولادى. سىيلىق 6 نوميناسيا بويىنشا بەرىلەدى جانە وعان قازاقستاندىق اۆتورلاردىڭ بارلىعى قاتىسا الادى. ال «ۇزدىك كىتاپ ديزاينى» اتالىمىنا ەلىمىزدە تىركەلگەن باسپا مەكەمەلەرى سوڭعى 3 جىل كولەمىندە جارىق كورگەن كىتاپتارىن ۇسىنا الادى.
جاقىندا مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن جاس قالامگەرلەر ءۇشىن «ەرلىك پەن ەڭبەك داستانى» اتتى جاڭا بايقاۋ جاريالاندى. بۇل كاسىبي شەبەرلىگىمەن قاجىرلى قىزمەت ەتىپ، ەلىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋگە، دامىتۋعا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن جانداردى ۇلىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. «جۇمىسشى ماماندىقتار جىلىنا» وراي ۇيىمداستىرىلعان بۇل شارا كەنشىلەر، فەرمەرلەر، قۇرىلىسشىلار سياقتى باسقا دا ءتۇرلى ماماندىق يەلەرىنىڭ ەسەلى ەڭبەگىنە قۇرمەت ءبىلدىرۋ ماقساتىن كوزدەيتىنى ءمالىم.
جالپى، كىتاپ وقۋ ارقىلى ۇلتتىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى ساقتالىپ، جاڭعىرىپ وتىرادى. ءبىلىمدى، مادەنيەتتى قوعامدا ادامدار اراسىنداعى تۇسىنىستىك پەن ىنتىماقتاستىق ارتادى. جاپپاي كىتاپ وقيتىن ۇلت جان-جاقتى دامىعان، تۇراقتى قوعام بولىپ قالىپتاسادى.
اقبەرەن ەلگەزەك، «اباي» باسپاسىنىڭ ديرەكتورى، اقىن:
كىتاپ – ادام ساناسىن كەڭەيتەتىن ەڭ قۋاتتى قۇرال
قالاي بولعاندا دا، ءبىز قازىرگى زامانعا بەيىمدەلۋىمىز كەرەك. ويتكەنى كوز الدىمىزدا وزگەرىپ جاتقان شىنايى الەمگە ىلەسۋ – ەندى تاڭداۋ ەمەس، قاجەتتىلىك.
بۇرىن ءبىر جاڭالىقتىڭ، ءبىر يدەيانىڭ بىزگە جەتۋىنە ونداعان جىل كەتەتىن. مىسالى، 1960 جىلدارى امەريكادا جارىق كورگەن ءبىر كىتاپ الدىمەن ورىس تىلىنە اۋدارىلاتىن. سودان كەيىن ول كەڭەستىك ورتادا تارالىپ، تانىمال بولا باستايتىن. ودان كەيىن بارىپ، ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ستۋدەنتى نەمەسە اسكەردەن كەلگەن بىرەۋ ول تۋرالى ايتىپ، «وسىنداي كىتاپ بار ەكەن» دەپ قازاقستاندىق ورتادا ءسوز ەتە باستايتىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ ول كىتاپ بىزگە جەتكەنشە كەم دەگەندە 50-60 جىل وتەتىن. ءقازىر بۇل ۋاقىت قىسقاردى. ءبىراق دەگەنمەن دە، ءبىز ءالى دە ءبىر ترەندتى، ءبىر زاماناۋي يدەيانى 10 جىل كەشىگىپ قابىلداپ جاتىرمىز. الەمدە قانداي دا ءبىر جاڭا تەندەنسيا پايدا بولسا – ول مەيلى جاساندى ينتەللەكت بولسىن، مەيلى، فيلوسوفيالىق تۇجىرىمدار بولسىن، ءبىز ونى تولىق ءتۇسىنىپ، تالداپ، قاجەتىمىزگە جاراتامىز دەگەنشە، ول وزەكتىلىگىن جوعالتىپ، باسقا ءبىر جاڭالىقپەن اۋىسىپ ۇلگەرەدى. ءسويتىپ ءبىز تاعى ارتتا قالىپ قويامىز.
ەگەر زامان اعىمىنا بەيىمدەلمەسەك، دامىعان ەلدەرمەن اراداعى الشاقتىق كۇن سايىن ۇلعايا بەرەدى. ال بەيىمدەلۋدىڭ جولى – تەك سىرتقى تەحنولوگيانى مەڭگەرۋ ەمەس، ەڭ الدىمەن ويلاۋ جۇيەمىزدى جاڭارتۋ. سول ءۇشىن ءبىلىم، كلاسسيكالىق ادەبيەت، ءبارى دە ماڭىزدى. سەبەبى ىشكى رۋحاني دايىندىقسىز ەشقانداي جاڭالىقتى قابىلداي المايمىز.
ەينشتەيننىڭ ءبىر ءسوزى بار ەكەن: «ادامنىڭ ساناسى ءبىر كەڭەيسە، ول قايتا ورنىنا كەلمەيدى» دەگەن. ال كىتاپ – ادام ساناسىن كەڭەيتەتىن، جان دۇنيەسىن تەرەڭدەتەتىن ەڭ قۋاتتى قۇرال. كوپ جاعدايدا ءبىز كىتاپتىڭ اسەرىن بىردەن سەزبەي قالۋىمىز مۇمكىن. الايدا، ادام ءبىر شىعارمانى وقىپ شىققاننان كەيىن-اق ىشكى الەمىندە كورىنبەيتىن وزگەرىستەر باستالادى. شىن مانىندە، وقىلعان ءاربىر كىتاپ – نەيرونداردى بايلانىستىرىپ، مي جاسۋشالارىنىڭ جۇمىسىن وزگەرتەتىن مىقتى قوزعاۋشى كۇش. جاڭا تۇسىنىكتەر پايدا بولىپ، ويلاۋ قابىلەتى وزگەرەدى. ادامنىڭ رۋحاني تابيعاتى، كوزقاراسى جاڭارىپ، ول مۇلدە باسقا بولمىسقا اينالا باستايدى. سول ءۇشىن ىزدەنۋ، وقۋ، ويلانۋ – توقتاۋسىز جۇرەتىن ومىرلىك ۇدەرىس بولۋى كەرەك.
كىتاپ وقۋ – جاي حوببي ەمەس، بۇل – ءوزىڭدى ساقتاۋدىڭ، دامىتۋدىڭ، تەرەڭدەتۋدىڭ، تازارۋدىڭ جولى. ءوز باسىم 5-6 كىتاپتى قاتارىنان، ءبىر مەزگىلدە وقۋعا تىرىسامىن. سەبەبى بۇعان دەيىن ومىرىمدە بوس كەتكەن، زايا كەتكەن ۋاقىتتار كوپ بولدى. سول جوعالعان ۋاقىتتىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن ءقازىر كىتاپپەن ءومىر سۇرۋگە تىرىسامىن. ءقازىر كەشكە جاتاردا ءبىر كىتاپ، تاڭەرتەڭ ويانعاندا تاعى ءبىر كىتاپ وقيمىن. ءبىر جىلدىڭ وزىندە بىرنەشە كىتاپتى سىڭىرۋگە تىرىسامىن. ويتكەنى كىتاپسىز ءومىر ءسۇرۋ – ويسىز ءومىر سۇرۋمەن تەڭ.
بۇگىنگى جاستاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى مەن تانىم كوكجيەگى جوعارى. ەگەر ءوز-وزىمدى دامىتپاسام، 5 جىلدان كەيىن سولاردىڭ جانىندا ءوزىمدى جارامسىز سەزىنۋىم مۇمكىن. جاستار جاڭا ءداۋىردىڭ تىلىمەن سويلەيدى، ولاردىڭ ءسوز ساپتاۋى، تانىم كوكجيەگى باسقا. ءبىراق سوعان قاراماستان، كلاسسيكا، رۋحاني مازمۇن، ىشكى تەرەڭدىك ەشقاشان ءوز ماڭىزىن جوعالتپايدى. ەكى دۇنيە – جاڭا مەن ەسكى، تەحنولوگيا مەن رۋحانيات – قاتار جۇرۋگە ءتيىس. سول عانا ءبىزدى تولىققاندى تۇلعاعا اينالدىرادى.
كەيدە قاراپايىم اڭگىمەدەن ۇلكەن وي تۋادى. جاقىندا ءبىر تانىسىم: «بۇكىل الەم ەلەكتروندى كىتاپقا كوشىپ جاتىر»، – دەدى. ءيا، بۇل ەشكىمگە جاڭالىق ەمەس. كوپتەگەن ەلدەر، اسىرەسە دامىعان مەملەكەتتەر ەلەكتروندى كىتاپتاردى الدەقاشان نەگىزگى قۇرال رەتىندە قابىلداپ قويدى. بىزدە بۇل ءۇردىس ءالى دە جۇيەسىن تاپپاي كەلەدى. الايدا سول تانىسىمنىڭ اڭگىمەسىندەگى: «ەگەر الەم تولىقتاي ەلەكتروندى كىتاپقا وتسە، ءبىز ورمانداردى ساقتاپ قالامىز» دەگەن وي ماعان ماعان قاتتى اسەر ەتتى. بۇل – تەرەڭ وي. ويلاڭىزشى، جىل سايىن ميلليونداعان كىتاپ باسىپ شىعارامىز. ونىڭ ىشىندە قۇنسىزى قانشاما؟! كوبى – ماكۋلاتۋرا، ەشكىم وقىمايتىن، شاڭ باسىپ، سورەدە تۇراتىن كىتاپتار. ال ورمان شە؟ ءاربىر پاراق ءۇشىن ءبىر بۇتا، ءبىر اعاش كەسىلىپ جاتىر. «تابيعاتتى ساقتايىق!» دەپ ۇرانداتىپ ءجۇرىپ، ونى ءوزىمىز جويىپ جاتقان جوقپىز با؟ جاپىراق ءۇزىلىپ كەتسە، جۇرەگىم اۋىرادى. ال ميلليونداعان اعاش كەسىلىپ جاتسا شە؟ بۇل – جاي عانا ءوندىرىس ەمەس، تابيعاتقا قيانات.
سوندىقتان مەنىڭ ويىمشا، ءبىز قوعام بولىپ ءبىر ءتىزىم جاساپ، قانداي كىتاپتاردى قاعاز كۇيىندە قالدىرۋ قاجەت ەكەنىن بەلگىلەپ، قالعاندارىن ەلەكتروندى فورماتقا كوشىرۋىمىز كەرەك. راس، ەلەكتروندى كىتاپتىڭ وزىندىك قيىندىعى بار. وقىعانىڭ تەز ۇمىتىلادى. الايدا، ستۋدەنتتەر مەن ىزدەنۋشىلەردىڭ اراسىندا مۇنىڭ دا ءتيىمدى ءادىسىن تاۋىپ جاتقاندار بار. قۇرىلعىلارعا كوشىرىپ الىپ، قايتالاپ وقىپ، ماڭىزدى تۇستارىن بەلگىلەپ وتىرۋ – قازىرگى وقىرماننىڭ جاڭا ادەتى. جاڭا ۋاقىت، جاڭا امالدار.
ءقازىر الەم كۇن سايىن ەمەس، ساعات سايىن وزگەرىپ جاتىر. سوندىقتان ءبىز دە سوعان بەيىمدەلۋگە ءتيىسپىز. ءبىراق قاي فورماتتا وقىساق تا، ەڭ باستىسى، وقۋ، دامۋ، تەرەڭدەۋ كەرەك.
بايان حاسانوۆا، «Alqa publishing» باسپاسىنىڭ باس رەداكتورى:
زاماناۋي ادەبيەت – كلاسسيكاعا اپارار العاشقى باسپالداق
جاس وقىرمانعا اۋەلى ءوز زامانىنىڭ ادەبيەتىن ۇسىنعان ءجون
جاقىندا ءبىر عىلىمي ماقالا وقىعان ەدىم. ماعان وندا جۇرگىزىلگەن ساۋالناما ەرەكشە وي سالدى. قازىرگى جاستاردان: «قانداي كىتاپتاردى ۇناتاسىڭدار؟» دەپ سۇراعاندا، كوپشىلىگى بۇرىنعى كلاسسيكالىق ادەبيەتكە قىزىعۋشىلىق تانىتپايتىنى بەلگىلى بولعان. سەبەبى، جاستاردىڭ ايتۋىنشا، ول شىعارمالارداعى كەيىپكەرلەر – باياعىدا ومىردەن وتكەن، قازىرگى زامانمەن بايلانىسى جوق ادامدار. ياعني، ولاردىڭ ءومىرى بۇگىنگى جاستارعا قىزىقسىز. بۇل، ءبىر جاعىنان، زاڭدى دا. سەبەبى قازىرگى جاس وقىرمان وزىنە جاقىن، ءوز ورتاسىنان شىققان، زامانداس كەيىپكەرلەردى ىزدەيدى. ولار – بۇگىنگى كۇنمەن تىنىستايتىن، قازىرگى تىلدە سويلەيتىن وبرازدار.
مىسالى، جاستار اراسىندا سۋپەرقاھارماندار – «كاپيتان امەريكا»، «تەمىر ادام» سەكىلدى كەيىپكەرلەر وتە تانىمال. نەلىكتەن؟ سەبەبى ولار ءدال قازىرگى قوعامدا «ءومىر ءسۇرىپ» جاتىر. ولار ينتەرنەتتى پايدالانادى، جاڭا تەحنولوگيامەن جۇمىس ىستەيدى، بۇگىنگى پروبلەمامەن بەتپە-بەت كەلەدى. سوندىقتان دا كورەرمەن سولاردىڭ جانىنان ءوزىن كورەدى، سولارمەن بىرگە «تىنىستايدى».
بۇگىنگى تابىستى ادەبي جوبالاردىڭ كوبى دە – زاماناۋي ءومىردى بەينەلەيتىن شىعارمالار. مىسالى، يلون ماسك، دجەفف بەزوس، سۋكەربەرگ سىندى ميللياردەرلەر تۋرالى جازىلعان كىتاپتار. ويتكەنى ولار – قازىرگى جاستارعا ەتەنە تانىس، ناقتى ومىردە بار ادامدار، وسى عاسىردىڭ، وسى تەحنولوگيا ءداۋىرىنىڭ كەيىپكەرلەرى. ال XIX–XX عاسىر باسىنداعى كلاسسيكالىق كەيىپكەرلەر جاستارعا اڭىز سياقتى كورىنۋى مۇمكىن. ولار ءۇشىن بۇل – تىم الىستاعى الەم. سوندىقتان جاس وقىرمان ەڭ اۋەلى ءوز زامانىنىڭ ادەبيەتىن وقيدى، كەيىن اقىرىنداپ وتكەنگە ۇڭىلەدى. ءوز ۇلتىنىڭ تاريحىن، ادەبيەتىن، تۇلعالارىن بىرتىندەپ تانىپ، سول ارقىلى كلاسسيكاعا كەلەدى.
سول سەبەپتى جاستارعا: «نەگە اباي جولىن وقىمايسىڭ؟!» دەپ رەنجۋ ورىنسىز. كىتاپقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك بىردەن كەلمەيدى. ول – قالىپتاساتىن، ءوز ورنىمەن داميتىن قۇندىلىق. جاستار الدىمەن وزىنە ۇقسايتىن كەيىپكەرمەن بايلانىس ورناتۋى كەرەك. سودان سوڭ بارىپ ادەبيەتتىڭ تەرەڭىنە بويلايدى.
قىسقاسى، كىتاپتى ناسيحاتتاۋ ءۇشىن جاستاردى اۋەلى وزدەرى سياقتى كەيىپكەرلەرمەن «كەزدەستىرۋ» كەرەك. ولارعا تانىس ورتا، تانىس مىنەز، تانىس تۇيتكىل ارقىلى ادەبيەتكە جول اشۋعا بولادى. وسىنداي زاماناۋي كىتاپتاردان كەيىن، ۋاقىت وتە كەلە، جاستار وزدەرى-اق كۇردەلى، كلاسسيكالىق شىعارمالارعا بەت بۇرادى. وعان دەيىن كىتاپپەن دوس بولۋ كەرەك. اسىقپاي، قينالماي، قىزىعا وقي وتىرىپ، رۋحاني جەتىلۋگە قادام باسۋ قاجەت. ال ادەبيەت – ادامدى تەرەڭدىككە جەتەلەيتىن شەكسىز جول.
يمانعالي نۇپتەكە، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى:
كىتاپ – جان مەن جۇرەكتىڭ شىنايى ازىعى
شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى: «جاقسى ادام بولۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن جاقسىلىق ىستەۋگە ادەتتەنۋ كەرەك»، – دەيدى. ياعني ادام جاقسىلىقتى قايتالاپ، سونى ءومىرىنىڭ ءبىر داعدىسىنا اينالدىرعاندا عانا شىن مانىندە ىزگىلىك جولىنا تۇسەدى. ءدال وسى سەكىلدى، كىتاپ وقۋ دا – ادەتكە اينالۋعا ءتيىس قاسيەت. شاكارىم تاعى ءبىر ولەڭىندە:
«ويدان مارجان، مەرۋەرت توگىلگەندە،
كىم شىداپ وتىرا الار ونى تەرمەي؟
داعدى قىلساڭ داپ-دايىن ءىستىڭ ءبارى،
ادامزات تۇرا المايدى ادەتكە ەرمەي»، – دەيدى. ياعني، اقىن ويدى، ىزدەنىستى، بىلىمگە ۇمتىلىستى كۇندەلىكتى رۋحاني ادەتكە اينالدىرۋ كەرەك ەكەنىن ايتادى. شىنايى وقۋ – تەك اقپارات الۋ ءۇشىن ەمەس، جاندى تاربيەلەۋ ءۇشىن جاسالاتىن ارەكەت.
بۇگىندە بارلىعى كىتاپ وقيدى. ءبىراق كىتاپتى اركىم ءارتۇرلى وقيدى. بىرەۋلەر جاي بەت پاراقتاپ وتسە، ەندى بىرەۋلەر تەرەڭىنەن وي ءسۇزىپ، جۇرەكپەن قابىلدايدى. ال شىنايى وقۋ دەگەنىمىز – وقىعانىڭدى تالداۋ، وي ەلەگىنەن وتكىزۋ، ونى ومىرىڭە ەنگىزۋ. تەك كولەم ءۇشىن وقىلعان كىتاپ – جاتتالعان ءسوز عانا. ول كوكىرەكتە تۇنشىققان كۇيى ۇمىتىلادى. ال جۇرەكپەن تالداپ، ويمەن قورىتىپ وقىلعان كىتاپ – سانادا ساقتالىپ، رۋحاني ساپاعا اينالادى. جاي عانا كىتاپ وقىپ، ونى كوكىرەگىڭە ساقتاپ قويۋ جەتكىلىكسىز. كەرىسىنشە، سول العان رۋحاني ءناردى باسقالارمەن ءبولىسۋ، سول ارقىلى ىزگىلىك ءدانىن سەبۋ – ناعىز رۋحاني وقۋ ناتيجەسى.
ءبىز قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ستۋدەنتتەرمەن بىرگە «قادام» اتتى كىشىگىرىم كلۋب قۇردىق. بۇل جەردە كىتاپ وقۋ – جاتتاندى پروسەسس ەمەس، تالداۋ، پىكىرلەسۋ، ورتاق تۇسىنىككە كەلۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. سەبەبى ءار ادام – وزىنشە الەم. اركىم ءبىر كىتاپتان ءارتۇرلى ماعىنا تابادى. ال بىرگە تالداعاندا سول ماعىنالار بىرىگىپ، ورتاق اقيقاتقا اينالادى.
شۇكىرشىلىك دەگەنىمىز دە – تەك العان نىعمەتكە راقمەت ايتىپ، قول قۋسىرىپ وتىرۋ ەمەس. شىنايى شۇكىر – سول نىعمەتتى قايتادان جاراتۋشى جولىندا پايدالانۋ. مىسالى، ءسىز كىتاپ ارقىلى وي تۇيسەڭىز، رۋحاني قۋات الساڭىز – ونى ىشىڭىزدە تۇنشىقتىرماي، باسقالارمەن ءبولىسۋ، ادامزات يگىلىگىنە جاراتۋ – شىن شۇكىرلىكتىڭ كورىنىسى. سەبەبى كىتاپتان كەلگەن ىزگىلىك ءسىز ارقىلى وزگەگە دە بارۋعا ءتيىس.