قازان ايى – قارا كۇزدىڭ باسى

 كۇزەم مەن كۇيەك ناۋقانى قاتار جۇرەتىن قاربالاسى كوپ، قاھارلى قارا جەلى بار اي. اسپاندى كۇزدىڭ بوزعىلت بۇلتى بۇركەپ، بوزقىراۋ كورىنىس بەرەدى...

وتكەن جولى الماتىدا شۋاقتى كۇندەردىڭ ءالى ءبىرازعا سوزىلاتىنىن جازعانبىز. سۇمبىلە مەن تارازى جۇلدىز­دارىنىڭ تۋعانىنا قاراماس­تان، سولاي بولىپ تا تۇر. ەندى اۋا رايىنىڭ وزگەرۋى، شۋاقتى كۇندەردىڭ ازايۋى ابدەن مۇمكىن. قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، قىركۇ­يەكتىڭى 27-سىنە جاڭا اي تۋادى. مىنە، قارا كۇزدىڭ باسى وسى – قازان ايى.

قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا دا، اي كۇنتىزبەسى بويىنشا بۇل اپتا ءولىارا شاققا ءدوپ كەلىپ تۇر: ەسكى اي ءبىتىپ، جاڭا اي تۋىپ جاتىر. ايدىڭ باسى مەن سوڭى وزگەرىسسىز بولمايدى. سول سە­بەپتى، جاۋىن-شاشىن بولۋى، كۇننىڭ كۇرت سالقىنداۋى عاجاپ ەمەس. سۋ سۋىي­تىن كەز وسى. قىركۇيەكتىڭ سوڭى مەن قازان ايىنىڭ باسىنا ءدوپ كەلدى. اۋا رايىن ايعا، كۇنگە، جۇلدىزدارعا قاراپ-اق بولجاپ وتىرعان بابالارىمىز ءار ايعا ات قويىپ، ايدار تاققان. مىسالى، ءبىردىڭ ايىن (ناۋرىز ايى) – ءبىر ىشەك ايى، ءسۇرىنىڭ ايى، قاسقىردىڭ جەرىك ايى؛ كوكەك ايىن (ءساۋىر) – كوك ىشەك ايى، شوپەك ايى، جۋاننىڭ جىڭىشكەرىپ، جىڭىشكەنىڭ ۇزىلەر ايى، ەلدىڭ قىستاۋ­دان كوشەتىن ايى، مامىر ايىن – ماي ىشەك، تولدەم ايى؛ ماۋسىم ايىن – ماي پىسپەك ايى؛ شىلدە ايىن – ۇركەردىڭ جەرگە تۇسكەن ايى؛ ميزام ايىن – قىر­كۇيەك، كۇيەك بايلايتىن، ورما ماساق ايى؛ قازان ايىن – كۇزەم ايى؛ قاراشا ايىن – جاماۋ-جاسقاۋ ايى؛ جەلدى ايىن (جەلتوقسان) – توقتى تويماس، ءشومىش كەپپەس ايى؛ قاڭتار ايىن – سوعان (سو­عىم) ايى؛ اقپان ايىن – (ءۇشتىڭ ايى) كۇشتىڭ ايى، قاسقىردىڭ ۇيىق ايى دە­گەن سياقتى سيپاتتارمەن بەينەلەگەن.

قويلاردىڭ كۇزەم ءجۇنىن الاتىن قازان ايى ەسىك قاعىپ تۇر. بۇل جەلى كوپ، ىزعارى مول اي. وسى ايدا باقشا ءونىم­دەرى، دالا شوپتەرى دەر كەزىندە جينا­لىپ الىنباسا، قازان ۇرىپ، قارايىپ، جارامسىز بولىپ قالادى. وسىلاردان ساق بولعان ابزال.

ەرتەڭ قازان ايى كىرەدى. بۇل ايدى بوزقىراۋ، كۇزەم ايى دەپ تە اتايدى. ول وسى ايداعى اۋا رايى مەن اتقارىلاتىن شارۋاعا قاتىستى بولسا كەرەك. قۇستار جىلى جاققا، مەكەنىنە ورالسا، مالشى­لار قويدان كۇزەم الۋدى، كۇزەككە كو­ءشۋدى باستايدى. بيە اعىتىلىپ، كۇزدىك سويىلادى. جاۋىن كوپ بولۋى سالدارى­نان كۇن سالقىن تارتادى. قار ۇشقىنى ءبىلىنىپ، سۋعا مۇز قاتادى، بوزقىراۋ ءتۇ­سەدى. بۇلت قويۋلانادى.

قازان ايىندا كىشى قازان، ۇلكەن قازان اتالاتىن امالدار بار. كىشى قا­زان – 28 قىركۇيەكتەن كەيىن، 4-5 كۇن شاماسىندا وتەدى. كۇن سۋىتىپ، العاش­قى سالقىندىق بولادى. جينالماعان ەگىنگە ءقاۋىپ تونەتىنى وسى شاق، جاڭبىر جاۋادى. تۇششى شوپتەردىڭ بوياۋى وڭىپ قۋرايدى. ال اششىلى شوپتەر: شاعىر، سوراڭ، قارا جۋسان، الابوتا، ت.ب. پىسەدى، تۇشيدى. قازاق بۇل قۇبىلىستى «ءشوپتى قازاننىڭ قاعۋى» دەيدى. جوعارىدا اتالعان اششىلى شوپتەردى «قازان قاق­پاي مال جەمەيدى. مال وسىرەتىن ەل بۇل شوپتەردى «قازان قاقپاي» شاپپايدى. قازان قاقپاي شابىلعان اششىلى ءشوپ مالدىڭ ءىشىن بۇزادى، اس بولمايدى.

بۇگىن گريگوريانشا ايدىڭ سوڭعى اپتاسى (29)، قازاقشا (ەسكى ەسەپ بويىن­شا) ايدىڭ جارتىسى (14)، اي ەسەبى بو­يىنشا، جاڭا ايدىڭ باسى (3). اپتا اي­دىڭ ورتاسى مەن سوڭىنا ءدوپ كەلىپ تۇر. كۇن قۇبىلۋى، جاڭبىر جاۋۋى، سالقىن­دىق ورىن الۋى ىقتيمال.