باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ «توبىر – ارميا ەمەس، ارميا دا – توبىر ەمەس» دەگەن تەرەڭ تاعىلىمدى ءسوزى بار. راسىندا دا، مىقتى ارميا – ءتارتىپ پەن بىلىمگە، كاسىبي دايارلىق پەن بىرلىككە نەگىزدەلەدى. ءبىزدىڭ ارميانىڭ الەۋەتى قانداي؟ قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ ەڭ ءىرى ءارى كوپسالالى بولىگى – قۇرلىق اسكەرلەرى. قاۋىپسىزدىكتىڭ بەرىك قالقانى سانالاتىن بۇل اسكەر ءتۇرى ەل اۋماعىنداعى بەيبىتشىلىك پەن تۇراقتىلىقتى ساقتاۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قازىرگى تاڭدا قۇرلىق اسكەرلەرى زامان تالابىنا ساي جاڭارىپ، جاۋىنگەرلىك دايىندىق دەڭگەيىن ارتتىرۋ باعىتىندا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىپ كەلەدى.
ەلىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىك ساياساتىنىڭ باسىم باعىتى – كاسىبي اسكەري كادرلار دايارلاۋ جانە جاۋىنگەرلىك قابىلەتى جوعارى وفيسەرلەردى قالىپتاستىرۋ. وسى ماقساتتا ساعادات نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى قۇرلىق اسكەرلەرى اسكەري ينستيتۋتىندا جىل سايىن وقۋ-جاتتىعۋلار، دالالىق جاعدايدا تاكتيكالىق مارشتار مەن كومانديرلىك ماشىقتى دامىتۋعا ارنالعان ارنايى جاتتىعۋلار ۇيىمداستىرىلىپ تۇرادى. سولاردىڭ ەڭ بىرەگەيى ءارى ماڭىزى، بولاشاق وفيسەرلەردىڭ شەبەرلىگى سىنالاتىن – 100 شاقىرىمدىق مارش. وسى جولى قۇرلىق اسكەرلەرىنىڭ دايىندىق بارىسىن ءوز كوزىمىزبەن كورۋ ءۇشىن «ءالي» پوليگونىنا ارنايى بارىپ، دالالىق شەرۋگە كۋا بولدىق. ءبىز دە جاۋىنگەرلىك ۇرىس كولىگىنە ءمىنىپ، جاياۋ اسكەردىڭ قاتارىندا جۇردىك. ولاردىڭ ءار قادامى مەن اسكەري ءومىردىڭ شىنايى تىنىسىن بىرگە سەزىندىك.
كاسىبي دايىندىق سىنالدى
الماتى ماڭىنداعى «ءالي» وقۋ ورتالىعىنىڭ اۋماعىندا وتكەن مارشقا 6 ماماندىق بويىنشا 120-دان استام كۋرسانت قاتىستى. ولار الدىمەن نۇسقاۋشىلاردان تاپسىرما الىپ، باعىتتارىن ناقتىلاپ الدى. سودان كەيىن ءتۇرلى كەدەرگىلەردەن تۇراتىن 100 شاقىرىمدىق دالالىق شەرۋ باستالدى. جاتتىعۋ بارىسىندا كۋرسانتتار 20-دان استام اسكەري تەحنيكانى مەڭگەرىپ، ونىڭ ىشىندە تانكتەر، جاياۋ اسكەردىڭ جاۋىنگەرلىك كولىكتەرى (بمپ) جانە برونەترانسپورتەرلەردى (بتر) باسقارۋداعى شەبەرلىگىن كورسەتتى. ءار كۋرسانت مەحانيك-جۇرگىزۋشى مەن ەكيپاج كومانديرى رولىندە تاجىريبە جيناپ، كۇردەلى جاعدايدا مانيەۆرلەۋ مەن ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋداعى داعدىلارىن شىڭدادى.
برونەتەحنيكاداعى 100 شاقىرىمدىق مارش – ءجاي عانا جاتتىعۋ ەمەس، كۋرسانتتاردىڭ ءتورت جىل بويى العان ءبىلىمىنىڭ قورىتىندىسى ىسپەتتى. ءدال وسى سىناق ولاردىڭ كاسىبي دايارلىعىنىڭ ەڭ جوعارى باعاسى سانالادى.
مارشتىڭ باستى ماقساتى – تاكتيكالىق، ارنايى جانە تەحنيكالىق دايىندىق ەلەمەنتتەرىن تاجىريبە جۇزىندە پىسىقتاۋ، بولاشاق وفيسەرلەردىڭ كاسىبي شەبەرلىگىن ارتتىرۋ جانە بولىمشەلەردى قوزعالىس كەزىندە باسقارۋ ماشىعىن جەتىلدىرۋ. تەوريادا العان ءبىلىمىن تاجىريبەدە سىناپ كورەتىن سىناق الاڭىندا ءار كۋرسانت كومانديردىڭ رولىنە ەنەدى. سىن ساعاتىندا جەدەل شەشىم قابىلداپ، تاكتيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن ايقىندايدى. 100 شاقىرىمدىق جولداعى ءتۇرلى كەدەرگىلەردەن ءوتىپ، مارشتى ءساتتى ۇيىمداستىرۋ جانە بايلانىس پەن باسقارۋدى ۇزدىكسىز قامتاماسىز ەتۋ مىندەتتەرىن ورىندايدى.
اسكەردىڭ قۋاتى – تاجىريبەدە
مۇنداي تاجىريبەلىك وقۋ-جاتتىعۋلار بولاشاق وفيسەرلەردىڭ جاۋىنگەرلىك رۋحىن، تاباندىلىعىن جانە توزىمدىلىگىن شىڭدايدى. دالا جاعدايىندا ءوتۋى كۋرسانتتارعا ناعىز جاۋىنگەرلىك ورتاعا بەيىمدەلۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. وقۋ بارىسىندا ولار اتىس، تاكتيكالىق جانە ادىستەمەلىك ماشىقتارىن جەتىلدىرىپ، ۇرىستى ۇيىمداستىرۋ مەن جۇرگىزۋدەگى قابىلەتتەرىن ارتتىردى. جاتتىعۋ ءساتتى اياقتالعان سوڭ 100 شاقىرىمدىق مارشتى ەڭسەرگەن كۋرسانتتارعا 3-ساناتتاعى مەحانيك-جۇرگىزۋشى كۋالىگى تابىستالادى.
كۋرسانتتار اسكەري تەحنيكانى مەڭگەرىپ قانا قويماي، توتەنشە جاعدايدا ناقتى ءارى دۇرىس شەشىم قابىلداۋ بويىنشا دا تاجىريبە جيناقتادى. ينستيتۋت وقىتۋشىلارى كۋرسانتتاردىڭ قارۋلاس دوستارىمەن جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ ارەكەت ەتۋىنە دە ەرەكشە ءمان بەردى. بۇل وقۋ-جاتتىعۋ – بولاشاق وفيسەرلەردىڭ ءتورت جىلدىق ەڭبەگىنىڭ قورىتىندىسى، ولاردىڭ ومىرلىك جولىنداعى ماڭىزدى بەلەس.
«ەڭ باستىسى – توننىڭ ىشكى باۋىنداي بىرگە بولۋ»
– بۇگىن ءبىز ءۇشىن تاريحي كۇن بولدى، – دەيدى 4-كۋرس كۋرسانتى دىنمۇحامەد تالعات ۇلى، – مەن تانك بولىمشەلەرىن باسقارۋ بولىمىندە وقيمىن، ياعني تانكىشىمىن. بۇل مارشتا ءبىز ءتورت جىل بويى العان تەوريالىق ءبىلىمىمىزدى تاجىريبە جۇزىندە سىنادىق. دايىندىعىمىز جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى. ويتكەنى، مارش – تەك فيزيكالىق ءتوزىمدى ەمەس، تاكتيكالىق ويلاۋ مەن تەحنيكاعا دەگەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەتىن ماڭىزدى سىناق. مارش كەزىندە بىزگە ءتۇرلى تاپسىرمالار بەرىلدى. ماسەلەن، تەحنيكامەن مانيەۆر جاساۋ، كەدەرگىلەردەن ءوتۋ، قارسى جاقتان بولاتىن شارتتى شابۋىلدارعا تويتارىس بەرۋ سياقتى جاتتىعۋلار. ءارقايسىمىز وزىمىزگە بەكىتىلگەن اسكەري تەحنيكانى باسقارىپ، تاپسىرمالاردى ۋاقىتىندا ورىنداۋعا تىرىستىق. تانك كومانديرى بولۋ ۇرىس كەزىندە ءايلا-تاسىلدى عانا ەمەس، سىن ساعاتتا جەدەل قيمىلداۋدى تالاپ ەتەدى. دەگەنمەن، جاۋىنگەرلەر ءۇشىن ەڭ باستىسى – توننىڭ ىشكى باۋىنداي بىرگە بولۋ»، – دەيدى دەدى كۋرسانت.
بۇل – اسكەري قىزمەتتىڭ ەڭ جاۋاپتى ءارى كۇردەلى باعىتتارىنىڭ ءبىرى. تانك تەحنيكاسى جوعارى دالدىك پەن شەبەرلىكتى تالاپ ەتەدى. كۋرسانتتىڭ ايتۋىنشا، تانك – قۋاتتى برونمەن قورعالعان، كەز كەلگەن جەر بەدەرىندە ەركىن قوزعالا الاتىن سەنىمدى تەحنيكا.
«ءالي» پوليگونىندا وتكەن 100 شاقىرىمدىق مارش كەزىندە كۋرسانتتاردىڭ قايسارلىعىنا، تەمىردەي ءتوزىمى مەن رۋحىنا كۋا بولدىق. شاڭ مەن ءتۇتىن استىندا، بالشىق پەن تاۋ-تاستاعى اسەرلى ساتتەردە مىندەتىن ابىرويمەن ورىنداۋعا دەگەن جىگەرى ەرەكشە بايقالدى. اسكەردەگى ءاربىر ءسات – قاتاڭ ءتارتىپتىڭ مەكتەبى ەكەنىن ايقىن سەزىندىك. سوندىقتان بولاشاق وفيسەرلەردىڭ دالالىق ماشىقتارىن جەتىلدىرۋ مەن كاسىبي دايىندىقتارىن ارتتىرۋ – مەملەكەتتىڭ قورعانىس ساياساتىنىڭ باستى باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرمەك. ال ەلدىڭ تىنىشتىعىن بارىنەن بيىك قوياتىن جاۋىنگەرلەر ءۇشىن باستىسى – انتقا ادالدى
جانىبەك سۇلتان ۇلى، س.نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى قۇرلىق اسكەرلەرى اسكەري ينستيتۋتى باستىعىنىڭ وقۋ جانە عىلىمي جۇمىس جونىندەگى ءبىرىنشى ورىنباسارى، پولكوۆنيك:
وفيسەرلىك جول وسىدان باستالادى
بۇگىنگى مارش بارىسىندا كۋرسانتتار بەلگىلەنگەن باعىت بويىنشا 100 شاقىرىمدى ارتقا تاستادى. مارشقا ءتورتىنشى كۋرس كۋرسانتتارىنىڭ التى اسكەري ماماندىعى قاتىستى. ولار: موتواتقىش بولىمشەلەرىن باسقارۋ، تانك بولىمشەلەرىن باسقارۋ، بارلاۋ بولىمشەلەرىن باسقارۋ، دەسانتتىق-شابۋىلداۋشى بولىمشەلەردى باسقارۋ، تاربيە جۇمىسىنىڭ ۇيىمداستىرىلۋى؛ تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋ ماماندىقتارى. مارشتى ورىنداۋ كەزىندەگى بارلىق نەگىزگى ەلەمەنتتەر قاراستىرىلدى. مينالى-جارىلعىش بوگەتتەردەن، ءقاۋىپتى ايماقتاردان ءوتىپ، ديۆەرسيالىق-بارلاۋ توپتارىنىڭ ارەكەتتەرىنە جانە ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارىنىڭ ىقتيمالدى شابۋىلدارىنا قارسى ءىس-قيمىل جاساۋدى تاجىريبە جۇزىندە مەڭگەرەدى. سونداي-اق، دالالىق جاعدايدا جانارماي قۇيۋ، ازىق-تۇلىكپەن قامتۋ جانە بولىمشەلەردىڭ مارش كەزىندەگى وزگە دە ۇيىمداستىرۋ شارالارى تىس قالعان جوق. ياعني اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ مارش جاساۋ بارىسىنداعى بارلىق اسپەكتىسى تولىق قامتىلدى.
جالپى، مۇنداي پراكتيكالىق ساباقتار ينستيتۋتتىڭ ءار كۋرسىندا وتكىزىلەدى. ءبىراق 100 شاقىرىمدىق مارش – تەك ءتورتىنشى كۋرس كۋرسانتتارىنىڭ وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگەن تاجىريبەلىك دايىندىق ءتۇرى. باسقا كۋرستاردا دا ءتۇرلى پراكتيكالىق جاتتىعۋلار بار: اتىس دايىندىعى، جاۋىنگەرلىك ماشينالاردان وق اتۋ، تاكتيكالىق ءىس-قيمىلدار ورىنداۋ جانە ت.ب. سوڭعى جىلدارى كۋرسانتتار تانكىدەن شتاتتىق اتىستاردى دا ورىندايدى. بۇل تاجىريبە ەكىنشى كۋرستان باستاپ ءتورتىنشى كۋرسقا دەيىن جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلەدى. ءاربىر كۋرسانت وقۋ باعدارلاماسىنا سايكەس كولوننا قۇرامىندا 100 شاقىرىمدىق مارشتى ءوز كۇشىمەن ەڭسەرۋى ءتيىس. ال اسكەري تەحنيكالاردىڭ ءوزى ءجۇرىپ وتە الاتىن قاشىقتىق تۇرىنە قاراي وزگەرەدى.
مەيىرجان باقتىبەك ۇلى، س.نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى قۇرلىق اسكەرلەرى اسكەري ينستيتۋتىنىڭ جۇرگىزۋ كافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، پولكوۆنيك:
جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋدى ۇيرەنەدى
مارش كەزىندە كۋرسانتتار ت-72 تانكتەرىن، بمپ-2 جاياۋ اسكەر ۇرىس ماشينالارىن، بتر-60 ساۋىتتى ترانسپورتەرلەرىن جانە باسقا دا اسكەري تەحنيكالاردى باسقاردى. سونىمەن قاتار، تىلدىق جانە تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋ بولىمشەلەرى دە ءوز مىندەتتەرىن اتقارىپ جاتىر.
قۇرلىق اسكەرىندەگى نەگىزگى تەحنيكا – جاۋىنگەرلىك ۇرىس ماشيناسى. تەحنيكاعا جانارماي قۇيۋ، دالالىق جاعدايدا ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ، تەحنيكا اقاۋلارىن جوندەۋ جۇمىستارى كورسەتىلەدى. بۇل دا كۋرسانتتاردىڭ تاجىريبەلىك دايىندىقتارىنىڭ ماڭىزدى بولىگى. ەگەر تەحنيكا بۇزىلسا، ارنايى تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋ بولىمشەلەرى ونى جوندەپ، قايتا ساپقا قوسادى. مارش بارىسى بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى. الدىمەن، كولوننا بەلگىلەنگەن باعىت بويىنشا قوزعالىستى باستايدى. ءار تورت-بەس ساعات سايىن «پريۆال» – ياعني دەمالىس پەن تەحنيكالىق تەكسەرىس ۋاقىتى بەلگىلەنەدى. سول كەزدە كۋرسانتتار تەحنيكانىڭ جاعدايىن تەكسەرىپ وتىرادى.
نەگىزگى نازار جاياۋ ۇرىس بولىمشەلەرىنە، موتاتقىشتارعا، تانكىشىلەرگە، دەسانتشىلار مەن بارلاۋشىلارعا اۋدارىلادى. دەسەك تە، ماماندىقتاردى ءبولىپ-جارمايمىز، ءارقايسىسىنىڭ ءوز ورنى بار. سونداي-اق، پسيحولوگتار مەن تاربيەشىلەردىڭ دە اسكەري وقۋ پروسەسىندەگى ءرولى ەرەكشە.
ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز – كۋرسانتتاردىڭ كاسىبي جانە فيزيكالىق دايىندىعىن ارتتىرۋ، اسكەري ۆزۆود ىشىندەگى ءوزارا ۇيلەسىمدىلىكتى قالىپتاستىرۋ جانە كەز كەلگەن جاعدايدا ناقتى شەشىم قابىلداي بىلۋگە ۇيرەتۋ. وسىنداي وقۋ-جاتتىعۋلار كۋرسانتتارعا تاجىريبە جيناقتاپ، بولاشاق وفيسەر رەتىندە جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.