مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ "بىرلىك. جاسامپازدىق. ورلەۋ" اتتى ءحححىىى سەسسياسىندا سويلەگەن ءسوزىنىڭ تولىق ءماتىنى.
ءقادىرلى وتانداستار!
قۇرمەتتى اسسامبلەيا مۇشەلەرى!
بارشاڭىز كۋا بولىپ وتىرسىزدار، ءقازىر الەمدە ءتۇرلى تابيعات اپاتى كوبەيىپ بارادى. شىن مانىندە، اپات دەگەن ايتىپ كەلمەيدى ەكەن. قازاقستان دا ۇلكەن قاتەرگە تاپ بولدى. ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن ايماقتارىندا الاپات سۋ تاسقىنى بولىپ جاتىر. ءبىز ءۇشىن ەڭ باستى ماقسات – ازاماتتاردىڭ اماندىعى. سوعان ساي ۇكىمەت بارلىق قاجەتتى ىس-ارەكەتتەردى جاساپ جاتىر، ءتيىستى قاراجات ءبولىندى، ءىرى كومپانيالار مەن بيزنەس وكىلدەرى قول ۇشىن بەرۋدە.
وسىعان دەيىن دە ايتتىم، جويقىن سۋ تاسقىنىنان بۇزىلعان ۇيلەردى قالپىنا كەلتىرۋ، زارداپ شەككەن تۇرعىنداردىڭ قالىپتى ومىرگە قايتا ورالۋىن قامتاماسىز ەتۋ – ءدال ءقازىر پرەزيدەنت رەتىندە مەنىڭ الدىمدا تۇرعان اسا ماڭىزدى مىندەت. سوندىقتان مەن ەلىمىزدە بۇرىن جوسپارلانعان حالىقارالىق ءىس-شارالاردى قىسقارتۋ تۋرالى ناقتى تاپسىرما بەردىم.
بيىل استانا حالىقارالىق فورۋمىن وتكىزبەيتىن بولدىق. ارينە، بۇل – ەلىمىزگە قاجەت، وتە ماڭىزدى جيىن. دەگەنمەن ونى كەيىنگە قالدىرا تۇرۋعا بولادى. ال كەزەك كۇتتىرمەيتىن كەزدەسۋلەر مەن ءىس-شارالاردىڭ ءجونى بولەك. بۇل ەل يگىلىگى ءۇشىن كەرەك.
- اسسامبلەيا سەسسياسى جىل سايىن بىرلىك كۇنى قارساڭىندا وتەدى. ال بيىلعى باسقوسۋ مەملەكەتىمىز ءۇشىن كۇردەلى كەزەڭگە تۇسپا-تۇس كەلدى. شىن مانىندە، بۇل سەسسيانى ءدال وسى كەزدە وتكىزۋدىڭ ءمانى زور. بىرلىك پەن ىنتىماق – ەشقاشان ەسكىرمەيتىن قۇندىلىقتار. بۇعان وسى كۇندەردە كوزىمىز جەتتى دەۋگە بولادى.
- حالقىمىز وتە اۋىر سىناققا تاپ بولدى. قازاقستان اۋماعىنىڭ جارتىسىن تاسقىن سۋ باسىپ قالدى. ەلىمىزدىڭ مىزعىماس بىرلىگى وسى قيىن كۇندەردە ايقىن كورىندى.
قۇتقارۋشىلار، ۆولونتەرلەر، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر، ساربازدار، ءتارتىپ ساقشىلارى، قوعام بەلسەندىلەرى، بيزنەس وكىلدەرى جانە جاستار – ءبارى بىرگە ءجۇر. ورتاق ىستەن ەشكىم شەت قالعان جوق. بۇكىل ايماقتا قوعامنىڭ بارلىق وكىلدەرى ءبىر كىسىدەي جۇمىلدى. وتانداستارىمىز زارداپ شەككەن جاندارعا جاپپاي قول ۇشىن سوزدى. بىر-بىرىنە شىنايى جاناشىر بولدى. مەن قارعىن سۋمەن كۇرەسۋگە زور ۇلەس قوسقان ناعىز وتانشىل ازاماتتارعا شەكسىز ريزامىن.
- ءبىز سىن ساعاتتا جۇرت بولىپ جۇمىلدىق. ۇكىمەت، مەملەكەتتىك ورگاندار، قۇزىرلى مەكەمەلەر جانە ەرىكتىلەر بىرلەسە جۇمىس ىستەدى. سونىڭ ارقاسىندا 119 مىڭنان استام ادام دەر كەزىندە ءقاۋىپسىز جەرگە كوشىرىلدى. ونىڭ 45 مىڭعا جۋىعى – بالالار. ەڭ باستىسى، ءبىز ادام ءومىرىن بارىنشا ساقتاپ قالدىق.
- كەزىندە ءبىر عانا بوگەننىڭ بۇزىلۋى ۇلكەن قايعىلى وقيعاعا اكەپ سوقتىرعانىن بىلەسىزدەر.
مەن جاعدايدى باقىلاۋدا ۇستاۋ ءۇشىن ءبىرقاتار ايماقتا بولدىم. تۇرعىندارمەن ارنايى كەزدەستىم. ورتالىق جانە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندار اپات سالدارىن جويۋعا بار كۇشىن جۇمساپ جاتىر. جاعدايدىڭ ودان ءارى ۋشىعىپ كەتپەۋى – باستى نازاردا. قۇتقارۋشىلار كۇندىز-تۇنى جۇمىس ىستەپ ءجۇر. ۇلتتىق ۇلان، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى، قارۋلى كۇشتەر، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، مەملەكەتتىك كۇزەت قىزمەتىنىڭ جەكە قۇرامى دا بەلسەنە اتسالىسىپ جاتىر.
مەنىڭ تاپسىرماممەن مەملەكەتتىك ماتەريالدىق رەزەرۆتى پايدالانۋعا رۇقسات بەرىلدى. رەسپۋبليكالىق جانە وبلىستىق جەدەل شتابتار جۇمىس ىستەپ جاتىر. قوعام بەلسەندىلەرى جانە ۆولونتەرلەر گۋمانيتارلىق كومەك جيناۋدى قولعا الدى. حالقىمىزدىڭ ىنتىماعى مەن جوعارى ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىگى وسى كەزدە ايقىن كورىندى. ءبىرقاتار ايماقتار ينفراقۇرىلىمدى جانە بۇلىنگەن ۇيلەردى قالپىنا كەلتىرۋگە كىرىسىپ كەتتى. بۇل شارۋاعا ءىرى بيزنەس وكىلدەرى قوسىلدى. قوعام بەلسەندىلەرى دە زور ۇلەس قوسۋدا. ەلىمىزدەگى كومپانيالار، جەكە كاسىپكەرلەر ءتۇرلى كومەك قورلارىنا قوماقتى قارجى اۋداردى. قاراجات كۇن سايىن ءتۇسىپ جاتىر، كومەك قورى ۇلعايادى دەپ سەنەمىن. كاسىپكەرلەرگە زور العىس ايتامىن. بولاشاقتا دا حالقىمىزدىڭ يگىلىگى ءۇشىن بىرگە جۇمىس ىستەيمىز دەپ سەنەمىن.
جينالعان قاراجات ەلدى مەكەندەردى قالپىنا كەلتىرۋگە جۇمسالادى. سونداي-اق اپاتتىڭ كەسىرىنەن قيىن جاعدايعا تاپ بولعان ازاماتتارعا كومەك رەتىندە بەرىلەدى. ەشكىم ەلەۋسىز قالمايدى. مەملەكەت شىعىندى تۇگەل وتەيدى. تاسقىننىڭ زاردابىن جويۋ ءۇشىن بيۋدجەت شىعىستارى قىسقارتىلاتىن بولدى. مەملەكەت قارجىسىن قاتاڭ ۇنەمدەۋ رەجيمى ەنگىزىلەدى. ارينە، ماڭداي تەرمەن تىرنەكتەپ تاپقان دۇنيە-مۇلىكتى ءبىر ساتتە جوعالتۋ وڭاي ەمەس. مەن مۇنى تۇسىنەمىن. زارداپ شەككەن ازاماتتارعا تاعى دا ايتامىن: بۇكىل حالىق – سىزدەرمەن بىرگە. كوپ ۇزاماي بارشاڭىز قالىپتى ومىرگە قايتا ورالاسىزدار. ول ءۇشىن مەملەكەت ءبارىن جاسايدى.
قۇرمەتتى اسسامبلەيا مۇشەلەرى!
تاسقىن باستالعاننان بەرى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى بەلسەندى ءارى ۇيلەسىمدى جۇمىس ىستەپ جاتىر. وعان بۇكىل ەل كۋا.
جۇرتقا جان-جاقتى كومەك بەرۋ ءۇشىن دەرەۋ اسسامبلەيانىڭ رەسپۋبليكالىق جانە ايماقتىق شتابتارى قۇرىلدى. «جۇرەكتەن جۇرەككە» دەگەن اۋقىمدى اكسيا جۇرگىزىلىپ جاتىر. اپات ايماقتارىنا 1500 توننادان استام ازىق-تۇلىك جانە ەڭ قاجەتتى تاۋارلار جولداندى. ونىڭ جالپى سوماسى شامامەن 770 ميلليون تەڭگە بولدى.
سۋ تاسقىنىمەن كۇرەسكە ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ 12 مىڭعا جۋىق وكىلى قوسىلدى. ولار قايىرىمدىلىق جانە گۋمانيتارلىق كومەك جيناۋعا جۇمىلدى. سونداي-اق جۇرتتى قاتەردەن حاباردار ەتۋگە جانە ءقاۋىپسىز جەرگە كوشىرۋگە اتسالىستى. مۇنىڭ ءبارى – ءوزارا جاناشىر جانە تىلەۋلەس بولۋدىڭ ايقىن كورىنىسى.
مەن باتىس قازاقستان، سولتۇستىك قازاقستان، قوستاناي وبلىستارىنا ارنايى باردىم. كەزدەسۋ كەزىندە جۇرتشىلىق اسسامبلەيا مۇشەلەرىنە زور ريزاشىلىق ءبىلدىردى.
اسسامبلەيا – كەيبىر ادامدار ايتىپ جۇرگەندەي، جاساندى ۇيىم ەمەس. اسسامبلەيا – ەل بىرلىگىن ءىس جۇزىندە ورنىقتىرا تۇسەتىن ءتيىمدى قۇرىلىم. بۇگىندە بۇل – كونستيتۋسيالىق مارتەبەسى بار ماڭىزدى قوعامدىق ورگان. اسسامبلەيا وتە اۋقىمدى قايىرىمدىلىق شارالارىن دەر كەزىندە جانە جەدەل ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى كوپ جىلدىق جۇيەلى جۇمىستىڭ ناتيجەسى ەكەنى ءسوزسىز.
اسسامبلەيا مۇشەلەرى «قايىرىمدىلىق كەرۋەنى» جوباسى ارقىلى مۇقتاج جاندارعا ۇنەمى قولداۋ كورسەتىپ ءجۇر. بىلتىردىڭ وزىندە قۇنى 1،7 ميلليارد تەڭگەدەن اساتىن كومەك بەرىلدى. بىرلىگى مىقتى حالىقتىڭ كۇش-قۋاتى ازاماتتاردىڭ بىر-بىرىنە دەگەن وسىنداي قامقورلىعىنان ايقىن كورىنەدى.
قىمباتتى دوستار!
ءتۇرلى سىن-قاتەرگە قاراماستان، ءبىز ستراتەگيالىق ماقسات-مىندەتتەرىمىزدەن اينىمايمىز. از ۋاقىت ىشىندە جۇيەلى ساياسي رەفورمالار جاسادىق، ەكونوميكانى جاڭعىرتاتىن جانە قوعامدىق ەتيكانى جاڭارتاتىن اۋقىمدى شارالاردى قولعا الدىق. ساياسي وزگەرىستەر ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا الدەن-اق تىڭ سەرپىن بەرىپ ۇلگەردى. وتانداستارىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ماڭىزى بار شەشىم قابىلداۋ ۇدەرىسىنە قاتىسۋ مۇمكىندىگى ەداۋىر ارتتى.
بيلىكتىڭ بارلىق تارماعى ادامنىڭ زاڭدى مۇددەسىن، قۇقىعى مەن ەركىندىگىن قورعاۋعا جانە ونى ىلگەرىلەتۋگە نەگىزدەلگەن جاڭا جۇيە بويىنشا جۇمىس ىستەي باستادى. ءبىز ادىلدىك، ينكليۋزيۆتىلىك، پراگماتيزم قاعيدالارىنا نەگىزدەلگەن جانە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋدى كوزدەيتىن جاڭا ەكونوميكا ۇلگىسىنە كوشىپ جاتىرمىز. وسىلايشا، ءار ازاماتتىڭ باقۋاتتى ءومىر سۇرۋىنە بارلىق جاعداي جاسالىپ، تەڭ مۇمكىندىكتەر بەرىلەتىن مەملەكەت قۇرامىز. قازاقستاندا بۇرىن-سوڭدى مۇنداي اۋقىمدى رەفورما جاسالماعان. ءبىراق بۇعان توقمەيىلسىپ وتىرۋعا بولمايدى، رەفورمانى ساپالى جۇزەگە اسىرا بەرۋىمىز كەرەك.
ەلىمىز قارقىندى دامۋى ءۇشىن ونداعان جىل بويى قوردالاعان كوپتەگەن ماسەلەنى شەشۋىمىز قاجەت. ءبىز كۇش-جىگەرىمىزدى بىرىكتىرۋ ارقىلى عانا بولاشاق جەتىستىكتەردىڭ بەرىك تۇعىرىن قالاپ، ساياساتتا، ەكونوميكادا، مادەنيەتتە جانە الەۋمەتتىك سالادا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر جاساي الامىز. ءدال سول سەبەپتى اسسامبلەيانىڭ بۇگىنگى سەسسياسى «بىرلىك. جاسامپازدىق. ورلەۋ» دەپ اتالدى. سىزدەر مۇنىڭ وزەكتى ەكەنىن تۇسىنەسىزدەر دەپ ويلايمىن. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ عانا ەمەس، بارشا حالقىمىزدىڭ ستراتەگيالىق باعدارىنىڭ تۇپكى ءمانىن وسى ءۇش ۇعىم ءدال ءارى ناقتى بىلدىرەدى. باستى ميسسيامىز – جاساۋ، قۇرۋ، جۇزەگە اسىرۋ. بىرلىك پەن ىنتىماق باستى قۇندىلىعىمىز ءارى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ بۇلجىماس باعدارى بولىپ قالا بەرەدى. تابىسقا جەتۋ ءۇشىن مىناداي وزەكتى مىندەتتەردى ورىنداۋعا باسا ءمان بەرۋ قاجەت.
ءبىرىنشى. اسسامبلەيا جۇمىسىن ەلىمىزدىڭ جاڭا گۋمانيتارلىق يدەولوگيالىق دوكتريناسىمەن ۇيلەستىرۋ قاجەت. ءبىز قۇرىلتايدىڭ اتىراۋداعى وتىرىسىندا نەگىزگى يدەولوگيالىق تۇجىرىمداردى جيناقتاپ، جۇيەلەپ الدىق. جالپىعا ورتاق قۇندىلىقتاردى ايقىندادىق. بۇل – ەڭ الدىمەن، تاۋەلسىزدىك جانە وتانشىلدىق. ودان كەيىن – بىرلىك جانە ىنتىماق. كەلەسى – ادىلدىك پەن جاۋاپكەرشىلىك. سونداي-اق – زاڭ جانە ءتارتىپ. بۇدان سوڭ – ەڭبەكقورلىق پەن كاسىبيلىك. جانە – جاسامپازدىق پەن جاڭاشىلدىق. بۇل – ءبىزدىڭ ساياسات پەن ەكونوميكادان باستاپ، ءبىلىم مەن مادەنيەتكە دەيىنگى بارلىق سالاداعى باعىت-باعدارىمىز. مۇنىڭ ءبارى حالقىمىزدىڭ ازاماتتىق بىرەگەيلىگىن نىعايتادى. سونداي-اق ەلىمىزدىڭ بولاشاق كەلبەتىن قالىپتاستىرادى. اسسامبلەيا جۇمىسىنا ارقاۋ بولىپ وتىرعان قاعيدالار وسى قۇندىلىقتارمەن تولىق ۇندەسەدى.
مەن ۇلتتىق قۇرىلتايدان سوڭ ونىڭ قورىتىندىسى تۋرالى قوعامدىق تالقىلاۋدى ءجىتى باقىلاپ وتىردىم. ساراپشىلاردىڭ جانە ەل ىسىنە بەي-جاي قارامايتىن ازاماتتاردىڭ پىكىرىن، ۇسىنىستارى مەن تىلەكتەرىن وقىدىم. مەنىڭشە، وي-پىكىردىڭ كوپشىلىگى اتىراۋداعى قۇرىلتاي، شىن مانىندە، ۇلتىمىزدىڭ دامۋىنا قاتىستى جاڭا فيلوسوفيا مەن يدەولوگيانىڭ باستاۋىنا اينالدى دەگەن پايىمعا كەلىپ توعىسادى. دەگەنمەن قۇرىلتايدا ايتىلعان جالپىۇلتتىق دوكترينا، ياعني تۇعىرناما جەتەكشى قوعامدىق ينستيتۋتتاردىڭ بارلىعى قولداسا عانا تولىق جۇمىس ىستەي الاتىنىن ۇعىنعان ءجون. سىزدەردىڭ، قوعامنىڭ قولداۋى بولماسا، بۇل دوكترينا قاعاز جۇزىندە قالادى. مۇنى مىندەتتى تۇردە جۇزەگە اسىرۋىمىز كەرەك. ونداعى نەگىزگى قاعيداتتاردى ورنىقتىرۋ ىسىندە اسسامبلەيا باستى ءرول اتقارۋعا ءتيىس.
- ازاماتتاردى الەۋمەتتىك ورتاعا كىرىكتىرۋ جۇيەسى وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، پاتريوتيزم يدەالدارىن ناسيحاتتاۋعا جانە حالقىمىزدىڭ مادەنيەتىن، ادەت-عۇرپى مەن ءسالت-داستۇرىن قۇرمەتتەۋگە نەگىزدەلۋى كەرەك دەپ سانايمىن.
- ەلگە قاجەتتى قۇندىلىقتار، كوزقاراستار مەن تۇسىنىكتەر قالىپتاستىرۋ جانە قوعامداعى تاتۋلىق پەن كەلىسىمدى نىعايتا ءتۇسۋ – اسا ماڭىزدى مىندەت. بۇل ماسەلەنى باقىلاۋسىز قالدىرۋعا بولمايدى. ونىڭ ءبارىن اسسامبلەيا دا، ورتالىق جانە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندار دا ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستاۋعا ءتيىس.
بالالاردى ىرگەلى قۇندىلىقتارعا سۇيەنە وتىرىپ تاربيەلەۋگە باسا ءمان بەرۋ كەرەك. وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ دۇنيەتانىمى تاريحقا قاتىستى وكپە-رەنىشتەن، دوگماتيزمنەن جانە مادەني ستەرەوتيپتەردەن ادا بولۋعا ءتيىس. جاستارىمىز ءاردايىم العا ۇمتىلۋى قاجەت. ولاردىڭ دۇنيەتانىمى وتكەندى، بۇگىندى جانە بولاشاقتى ءبىرتۇتاس ۇلتىمىزدىڭ ەش بولىنبەيتىن ورتاق مۇراسى رەتىندە ەموسياسىز، ساياسي استارسىز شىنايى قابىلداۋعا نەگىزدەلۋى وتە ماڭىزدى.
ءبىز، قازاقستان حالقى، وزگەلەردىڭ تەرىس ىقپالىنا تۇسپەيتىن ءوز يدەولوگيامىزعا سۇيەنۋىمىز كەرەك. ءبىزدىڭ يدەولوگيامىزدىڭ تىرەگى – مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى. ەڭ باستىسى – دۇرىس سويلەپ، جاقسى نيەت ءبىلدىرۋ عانا ەمەس، ناقتى جۇمىس ىستەپ، يگىلىكتى ىسكە كۇن سايىن كۇش جۇمساۋ. بىزگە بوس ءسوز ەمەس، ناقتى ءىس كەرەك. وقىتۋ-تاربيەلەۋ ۇدەرىسىندە «ءبىز ءارتۇرلىمىز، ءبىراق ءبارىمىز تەڭبىز»، «قازاقستاننىڭ حالقى ءبىرتۇتاس» دەگەن قاعيداتتار كورىنىس تابۋعا ءتيىس. بۇل – مىزعىماس ءارى بەرىك قاعيداتتار. مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باستى وزەگى جانە جالپىۇلتتىق بىرەگەيلىكتى نىعايتاتىن نەگىزگى فاكتور – بىرلىك.
ورتاق وتانىمىزدىڭ تاعدىرىنا جاناشىرلىعىمىز ءبىزدىڭ ازاماتتىق سانا-سەزىمىمىزدىڭ وزەگى بولىپ قالا بەرەدى. ال، ۇلتتىق تولەرانتتىق، وتكەن زاماننىڭ داستۇرلەرىنە جانە ءتۇرلى مادەنيەتكە دەگەن قۇرمەت، مەملەكەتتىك ءتىلدى جانە باسقا دا تىلدەردى ءبىلۋ – قازاقستان ازاماتتارىنا ءتان قاسيەتتەر.
بۇدان بولەك، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اسپان تۇستەس ءتولقۇجاتى ەلىمىزدىڭ جالپىۇلتتىق بىرەگەيلىگىنىڭ ەڭ قاراپايىم ءارى تۇسىنىكتى بەلگىسى ەكەنىن ۇنەمى ايتىپ ءجۇرمىن. كوك پاسپورتى بار ءاربىر ادام ۇلتىنا، كوزقاراسى مەن نانىم-سەنىمىنە قاراماستان، قازاقستان ازاماتىنىڭ بارلىق قۇقىعىن يەلەنەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەز كەلگەن ازاماتى الەمنىڭ قاي تۇكپىرىندە جۇرسە دە ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ قورعاۋىندا بولادى. ءبىز ەشقاشان ءوز ازاماتتارىمىزدى تاعدىر تالكەگىندە قالدىرمايمىز.
ەستەرىڭىزدە بولسا، جەر ءجۇزىن كوروناۆيرۋس ىندەتى جايلاپ، كوپتەگەن ەل شەكاراسىن تارس جاپقاندا قازاقستان دەرەۋ ءوز ازاماتتارىن جەر شارىنىڭ ءار قيىرىنان ەلگە اكەلۋدى ۇيىمداستىردى. سونداي-اق ءبىز 2021 جىلى اۋعانستانداعى، 2023 جىلى گازا سەكتورىنداعى احۋال، ءتىپتى ۋكرايناداعى جاعداي كۇرت شيەلەنىسكەندە ازاماتتارىمىزدى ول جاقتان شۇعىل شىعارىپ الدىق. ءار جولى، قانداي دا ءبىر ەلدە ازاماتتارىمىزعا ءقاۋىپ تونسە، ءبىز ولاردىڭ وتانىنا تەزىرەك ورالۋى ءۇشىن جەدەل شارالار قابىلدايمىز.
- ءبىزدىڭ كوك پاسپورتىمىزعا ەلىمىزدىڭ تۇعىرى سانالاتىن باستى قۇندىلىقتاردىڭ ءبارى سىيىپ تۇر. ونى بۇكىل الەم زاماناۋي وزىق مەملەكەتتىڭ قۇجاتى رەتىندە تانيدى. قازاقستان ازاماتتارى ونداعان مەملەكەتكە ۆيزاسىز بارا الادى جانە ءبىزدىڭ تاباندى جۇمىسىمىزدىڭ ارقاسىندا مۇنداي ەلدەردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلەدى.
- ءقازىر قازاقستان الەم ءتولقۇجاتتارى يندەكسىندە 66-ورىندا تۇر. بۇل – جامان كورسەتكىش ەمەس. ءبىراق بۇل يندەكستى جاقسارتۋ جۇمىستارىن جالعاستىرا بەرەمىز.
بۇدان بولەك، سوڭعى جىلدارى قازاقستان ازاماتتىعىنان باس تارتقان ادامداردىڭ سانى ايتارلىقتاي ازايدى. كەرىسىنشە، قازاقستان ازاماتتىعىن العىسى كەلەدى. وسىنىڭ ءبارى ەلىمىزدىڭ تۇراقتى دامىپ كەلە جاتقانىن، ءبىزدىڭ ەلگە قىزىعۋشىلىقتىڭ ارتا تۇسكەنىن جانە مەملەكەتىمىزدىڭ حالىقارالىق بەدەلى جوعارى ەكەنىن كورسەتەدى.
اسسامبلەيا جاستاردىڭ يدەولوگيالىق تاربيەسىن ايرىقشا نازاردا ۇستايدى. بۇل – بولاشاقتا نە بولارىن بولجاپ ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس، قازىرگىدەي الماعايىپ الەمدە اسا ماڭىزدى ماسەلە. اسسامبلەيا ەتنوسارالىق كوممۋنيكاسيا ورتالىقتارىن دامىتۋمەن جانە وسىنداي جاڭا ورتالىقتار اشۋمەن اينالىسادى. سونداي-اق الەۋمەتتىك ماڭىزى بار جوبالاردى قولداپ، ەرىكتىلەردى جانە جەرگىلىكتى بىرلەستىكتەردى ىنتالاندىرۋمەن شۇعىلدانادى.
مەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا ءقازىر ەلگە ءقاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعان بەس كەسەلگە توقتالدىم. اسسامبلەيا ناشاقورلىق، قۇمارپازدىق (لۋدومانيا)، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، ۆانداليزم جانە ىسىراپشىلدىق سياقتى الەۋمەتتىك كەسەلدەرمەن كۇرەسۋ ىسىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ءقاۋىپسىز ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن وسىنداي قاتەرلى قۇبىلىستاردان ءبىرجولا ارىلۋىمىز كەرەك. بۇل – اسىرەسە، ۇرپاقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى. ءبىز بالالار مەن جاستاردى بارىنشا قورعاپ، دۇرىس تاربيەلەۋىمىز قاجەت. قوعامدىق كەسەلدەردى تۇبىرىمەن جويامىز دەسەك، ورتاق ىسكە بۇكىل ەل بولىپ جۇمىلعان ءجون. ۇلتىنا، دىنىنە، الەۋمەتتىك جاعدايىنا قاراماستان، وعان بارلىعى اتسالىسۋى كەرەك.
«ۇلى ىستەر شاعىن ارەكەتتەردەن باستالادى». سول سياقتى كىشىگىرىم قادامدار اۋقىمدى وزگەرىستەرگە جول اشادى. ءار ادامنىڭ وي-ساناسى جانە مىنەز-قۇلقى جاقسارسا، تۇتاس قوعام جاقسارادى. ماقسات-مۇراتى بيىك بولسا، ەلدىڭ رۋحى دا بيىك بولادى. «ادال ازامات» بولۋ اسا ماڭىزدى. ءبىر سوزبەن ايتساق، كەلەڭسىز ۇردىستەردەن جاي عانا جيرەنۋ جەتكىلىكسىز. ونى جويۋعا دا بەلسەنە اتسالىسۋ كەرەك.
ەكىنشى. ءبىز جاھاندىق كاتاكليزم بەلەڭ الىپ، ءتۇرلى مەملەكەتتەر اراسىندا اسكەري-ساياسي، ساۋدا-ەكونوميكالىق تەكەتىرەس، ءتىپتى مادەني-گۋمانيتارلىق تارتىس كۇشەيىپ بارا جاتقانىنا كۋا بولىپ وتىرمىز. راديكالدى يدەولوگيانى دارىپتەۋ جانە كسەنوفوبيا وتىن تۇتاتۋ ءۇشىن حالىقارالىق تۇراقسىزدىقتى پايدالانىپ قالعىسى كەلەتىندەردىڭ ارەكەتى انىق كورىنۋدە.
كەيبىر مەملەكەتتەردىڭ گەوستراتەگيالىق امبيسياسىنان ەتنودىني استار ىزدەۋگە تىرىساتىنداردىڭ، ءتىپتى، ونى وركەنيەتارالىق قاقتىعىس رەتىندە كورسەتكىسى كەلەتىندەردىڭ ءۇنى قاتتى شىعا باستادى. سونىڭ سالدارىنان ءقازىر الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە ءتۇرلى ەكسترەميستىك كۇشتەردىڭ بەلسەندىلىگى ارتىپ كەلە جاتقانى بايقالىپ وتىر.
لاڭكەستىك قاۋىپ-قاتەرلەر تاعى دا العى شەپكە شىقتى. تاياۋدا ماسكەۋ ىرگەسىندە جۇرتتى قانعا بوكتىرگەن لاڭكەستىك وقيعا جۇرەگىمىزگە وتە اۋىر ءتيدى. كوپتەگەن ازاماتتار قايعىلى وقيعانىڭ قۇرباندارىنا جاناشىرلىق، تىلەۋلەستىك تانىتىپ، رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى مەن كونسۋلدىعى عيماراتتارىنىڭ الدىنا گۇل شوقتارىن قويدى. الەمنىڭ بارلىق دەرلىك ەلدەرى وسىنداي كورىنىسكە كۋا بولدى.
قازاقستان حالىقارالىق قۇقىقتى جانە گۋمانيستىك يدەالداردى بەرىك ۇستاناتىن ەل رەتىندە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەردى بەيبىت حالىققا جاسالعان سۇمدىق قاتىگەز ارەكەتتى ايىپتاۋعا شاقىردى.
- بارشا ادامزات ءوزارا ديالوگ ورناتىپ، كۇش بىرىكتىرۋ ارقىلى عانا حالىقارالىق قاتىناس سالاسىنداعى كۇيرەۋ مەن ىدىراۋ ۇردىسىنە توتەپ بەرەدى، بەرەكەسىزدىك پەن سەنىمسىزدىكتى ەڭسەرە الادى.
- جەر جۇزىندە ءبارىمىزدى الاڭداتىن ءتۇرلى وقيعالار بولىپ جاتىر. ءبىرتۇتاس ۇلت رەتىندە ءدال وسى كەزدە ءبىزدىڭ ماقساتىمىز دا، نيەتىمىز دە ءبىر بولۋعا ءتيىس.
- قوعامدا ۇلتىنا قاراي ەرەكشەلەنۋگە، وقشاۋلانۋعا ۇمتىلعان كەز كەلگەن ارەكەتكە، اسىرەسە، ازاماتتاردى تىلىنە، ۇلتىنا، دىنىنە نەمەسە مادەنيەتىنە بولا ارانداتۋعا، يا بولماسا كەمسىتۋگە مۇلدە جول بەرمەيتىن ورتا قالىپتاستىرۋ ماڭىزدى.
ءتىل – كوپتەگەن مەملەكەت ءۇشىن وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى. وسى ماسەلەنىڭ دۇرىس شەشىلۋى كەز كەلگەن ەلدەگى قوعامدىق-ساياسي احۋالدىڭ تۇراقتىلىعىنا ەداۋىر ىقپال ەتەتىنىن تاريحتىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىر. قازاقستاندا دا سولاي. ءبىز وسى اسا شەتىن ماسەلەگە كەلگەندە سىرتقى-ىشكى فاكتورلاردى ەسكەرە وتىرىپ، ستراتەگيالىق ۇستامدىلىق جانە تولەرانتتىق تانىتۋىمىز قاجەت. ءبىراق بۇل ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى جان-جاقتى دامىتۋعا باسا نازار اۋداراتىنىمىزدى جوققا شىعارمايدى. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا ايرىقشا نازار اۋدارۋعا ىقپال ەتەدى.
مەن قازاق ءتىلى ۋاقىت وتە كەلە ەتنوسارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىنىنا سەنىمدىمىن. ءبىز بىرتىندەپ وسىعان كەلە جاتىرمىز. بۇگىن ءبىز ءوز بەتىنشە قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرىپ، ونى قوعامدا كەڭىنەن ناسيحاتتاپ جۇرگەن ازاماتتاردى ماراپاتتايمىز. بۇل وتە پايدالى ءارى ساياسي تۇرعىدان ماڭىزدى جۇمىس دەپ ويلايمىن. مەملەكەت ولاردىڭ ءتۇرلى جەتىستىكتەرىنە، سونىڭ ىشىندە ساياسي سيپاتتاعى تابىستارىنا دا نازار اۋدارادى جانە ولاردى بارىنشا قولدايدى.
قازاقستان – قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل سانالاتىن كوپ ءتىلدى ەل، بولاشاقتا دا سولاي بولا بەرەدى. بۇل – ءبىز ءۇشىن وراسان زور باسىمدىق.
- رەسەيمەن شەكارامىز – الەم بويىنشا ەڭ ۇزىن شەكارا. ورىس ءتىلى ەۋرازيا كەڭىستىگىندە جانە حالىقارالىق قوعامداستىقتا سۇرانىسقا يە. وسىنىڭ بارلىعىن ەسكەرسەك، بارىمىزگە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنداعى رەسمي تىلدەردىڭ ءبىرى سانالاتىن ورىس ءتىلى قاجەت ەكەنى ءسوزسىز.
- بيلىك ەلدىڭ تىنىشتىعى مەن قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءتيىستى شارا قولداناتىن بولادى. كىم ايتسا دا، مۇنداي باعىتتاعى ءتۇرلى قيتۇرقىلىق پەن پالەقورلىقتى قوعام قاتاڭ سىنعا الادى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى دا سوعان سايكەس ارەكەت جاسايدى.
- قوعامدا الاۋىزدىق تۋدىراتىن كەز كەلگەن ارەكەتكە قاتاڭ توسقاۋىل قويۋ قاجەت. ازاماتتارىمىزدىڭ بىزگە قاتىسى جوق اقپارات مايدانىنا ارالاسىپ، وشپەندىلىكتى ناسيحاتتاۋى ەلىمىزدەگى تۇراقتىلىققا جانە قوعامدىق كەلىسىمگە زور قاتەر توندىرەدى.
ءارقايسىمىز ازاماتتاردىڭ قۇقىعى تەڭ جانە ەركىن بولۋىن قامتاماسىز ەتەتىن اتا زاڭىمىزدىڭ ءاربىر ءسوزىن بۇلجىتپاي ۇستانۋىمىز قاجەت. زاڭ مەن ءتارتىپتىڭ ءاردايىم جانە بارلىق جەردە ساقتالۋى، زاڭ ۇستەمدىگىنىڭ سوزبەن دە، ىسپەن دە ورنىعۋى ماڭىزدى.
ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – قوعامدا ءوزارا قۇرمەت پەن سەنىمدى نىعايتا ءتۇسۋ. سونداي-اق ءدىني، ايماقتىق نەمەسە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق الشاقتىقتى بولدىرماۋ ءۇشىن بارشاعا ورتاق جاڭا قاعيداتتار مەن ۇستانىمدار ويلاستىرۋ. اسسامبلەيانىڭ وسى كۇردەلى ماسەلەگە بايلانىستى اتقارىپ جاتقان قىزمەتى ايرىقشا ماڭىزدى.
ءۇشىنشى. اسسامبلەيانىڭ ينستيتۋسيونالدىق الەۋەتىن نىعايتۋ قاجەت. ونىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارمەن، پارلامەنتپەن جانە ماسليحاتتارمەن قارىم-قاتىناسىن جاقسارتا ءتۇسۋ كەرەك.
- سوڭعى جىلدارى اسسامبلەيانىڭ قىزمەتى ايتارلىقتاي وزگەردى. بۇل قۇرىلىم قوعامداعى اسا ماڭىزدى ينستيتۋتقا جانە ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ باس شتابىنا اينالدى.
- اسسامبلەيا بارلىق دەڭگەيدەگى مەكەمەلەرمەن ءتۇرلى باعىتتا سەرىكتەستىك ورناتىپ، باسقالارعا ۇلگى بولۋعا ءتيىس. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن جانە ماسليحاتتارمەن جۇمىس جۇرگىزۋ ءۇشىن ءتيىمدى تاسىلدەر تابۋعا باسا ءمان بەرگەن ءجون.
- اكىمدەر كۇندەلىكتى تۋىندايتىن كوپتەگەن ماسەلەمەن اينالىسادى. ولاردىڭ جۇمىسى وتە كوپ، بۇل – تۇسىنىكتى جاعداي. ءبىراق ەل بىرلىگىن نىعايتۋ – ايرىقشا ماڭىزدى مىندەتتىڭ ءبىرى. ونى ەشقاشان نازاردان تىس قالدىرماۋ كەرەك.
مەنىڭ تاپسىرماممەن ايماق باسشىلارى كەمىندە ەكى ايدا ءبىر رەت اسسامبلەيا وكىلدەرىمەن بىرگە ەتنوسارالىق احۋالعا قاتىستى جينالىس وتكىزەدى. اسسامبلەيانىڭ نەگىزگى ءىس-شارالارىنا وبلىس جانە رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالا اكىمدەرى تىكەلەي وزدەرى قاتىسۋعا ءتيىس. مەن مۇنى ورىنباسارعا ىسىرا سالۋعا بولمايتىنىن ناقتى ەسكەرتتىم. وزگەلەردىڭ، اسىرەسە، پارلامەنتتىڭ جانە بارلىق دەڭگەيدەگى ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ ءدال وسىلاي جاساعانى ابزال.
اسسامبلەيا مەملەكەتتىك شەشىم قابىلداۋ ۇدەرىسىنە جانە رەفورمالاردى ىلگەرىلەتۋ ىسىنە بەلسەنە قاتىسۋى كەرەك. سوندىقتان ونىڭ عىلىمي-ساراپتامالىق الەۋەتىن دامىتۋ قاجەت. ەتنو-الەۋمەتتىك شيەلەنىس وشاقتارىن انىقتاۋعا جانە ونداي وقيعالاردىڭ الدىن الۋعا باسا ءمان بەرىلۋگە ءتيىس.
الماتى، جامبىل جانە تۇركىستان وبلىستارىنىڭ ماماندارى ەتنومەدياسياعا قاتىستى جۇمىستى قولعا الدى. ونىڭ اۋقىمىن كەڭەيتىپ، بۇل تاجىريبەنى اسسامبلەيانىڭ بارلىق ۇيىمدارىنا تاراتۋ قاجەت.
اسسامبلەيانى الەۋمەتتىك تۇتاستىق پەن وتانشىلدىقتى دارىپتەيتىن ينستيتۋت رەتىندە نىعايتۋ كەرەك. ەڭ الدىمەن، اقساقالدار كەڭەسى جانە انالار كەڭەسى سياقتى ءتيىمدى قۇرىلىمداردى دامىتا تۇسكەن ابزال. مينيسترلىكتەر جانە اكىمدىكتەر ولاردىڭ قىزمەتىنە قولداۋ كورسەتۋى قاجەت. ارنايى گرانتتار ءبولىپ، مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىستار بەرۋى كەرەك.
جاستار اسسامبلەيا قىزمەتىنە تىڭ سەرپىن اكەلەدى. سوندىقتان اسسامبلەيا قۇرىلىمدارى مەن ەتنومادەني بىرلەستىك باسشىلارىنىڭ ءبىر ورىنباسارىن جاستاردان تاعايىنداۋدى ۇسىنامىن. ورتالىق جانە جەرگىلىكتى ورگاندار اسسامبلەيانىڭ جاستارعا، اسىرەسە، ۆولونتەرلەرگە قاتىستى جوبالارىنا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتۋى كەرەك. مۇنداي جوبالاردىڭ ءتىزىمىن جاساعان ءجون.