ءىس-شاراعا 21 ەلدىڭ ەلشىلەرى قاتىستى
اقىن عالىم جايلىبايدىڭ قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارناعان «قارا ورامال» كىتابىنىڭ تۇساۋ كەسەرى ءوتتى. «تاريحتان تاعلىم-وتكەنگە تاعزىم» رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسياسى اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان شاراعا 21 ەلدىڭ ەلشىلەرى مەن ەلىمىزگە تانىمال اقىن-جازۋشىلار كەلدى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz Baq.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
جيىن قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن 1 مينۋت ۇنسىزدىكپەن ەسكە الۋدان باستالدى. ەلىمىزدىڭ قاسىرەتتى جىلدارى جازىلعان كىتاپتىڭ تۇساۋ كەسەرى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەربول شىمكەنتباي ۇلىنىڭ العىسوزىنەن باستالدى.
«ەلىمىزدىڭ تاريحىنداعى قايعىلى كەزەڭ ساياسي رەپرەسسيا مەن اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە ارنالعان رەسپۋبليكالىق عىلىمي تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا- بابالار اماناتىنا دەگەن قۇرمەت، مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن ارمان ەتكەن ارىستارىمىز بەن حالقىمىزدىڭ زيالى قاۋىم وكىلدەرىنە رۋحاني تاعزىم ەتۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلىپ وتىر. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ سوزىندە: «ءتول شەجىرەمىزدەگى قايعىلى كەزەڭدەردى ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىزدەن بولە-جارۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ءبىز ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىنا تاعزىم ەتىپ، ەسىمدەرىن ماڭگى ەستە ساقتايمىز جانە تاريحتان تاعلىم الىپ، مۇنداي تاۋقىمەت ەندى ەشقاشان قايتالانباۋى ءۇشىن ءبارىن جاسايتىن بولامىز!» دەگەن ەدى. وسى مىندەتتى جۇزەگە اسىرۋ ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ پارىزى! تاريحىمىزدى بىلگەن جاستارىمىز وتكەنگە باس ءيىپ، تاعزىم ەتىپ، جاڭا قازاقستاننىڭ بولاشاعىن جارقىن، تاۋەلسىزدىگىن بەكەم ەتەتىنىنە كامىل سەنەمىن!»،- دەدى ول.
قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى، ەلىمىزدىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى عالىم جايلىبايدىڭ «عاسىردىڭ قايعىسى، ادامزاتتىڭ ازا جىرى- «قارا ورامال» پوەما-رەكۆيەمى الەمنىڭ 16 تىلىنە اۋدارىلعان. كىتاپتا- پوەما اۋدارما نۇسقالارىمەن توپتاستىرىلعان. جيناققا ەنگىزىلگەن تاريحي سۋرەتتەر مەن كوركەم تۋىندىلاردىڭ اۆتورلارى: «اتوم» حالىقارالىق انتيادرولىق قوزعالىسىنىڭ مۇشەسى، قىلقالام شەبەرى- كارىپبەك كۇيىكوۆ پەن ەسىمى ەۋروپاعا تانىمال سۋرەتشىمىز-الماگۇل مەڭدىبايەۆا.
كىتاپتىڭ تۇساۋ كەسۋ ءراسىمىن زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،پروفەسسور- نۇرلان دۋلاتبەكوۆ پەن كىتاپ اۆتورى- عالىم جايلىباي كەستى. اقىن كەلۋشىلەرگە ارناپ ءسوز سويلەپ، كىتاپتىڭ شىعۋىنا اتسالىسقان جاندارعا العىسىن ءبىلدىردى.
«قازاق ەلى شاڭىراق كوتەرىپ، ۋىعىن شانشىپ جاتقان ەل. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ حح- عاسىرداعى ستاليندىك ساياسي قۋعىن-سۇرگىننىڭ باعاسىن بەرۋدى كۇن تارتىبىنە قويدى. سونداي زۇلماتتىڭ ءبىر كورنىسى- ءبىزدىڭ قاراعاندى جەرىندە قۇرىلعان- كارلاگ لاگەرى. وسى جىلدار ىشىندە 1،5 ميلليون ادامزاتتىڭ اسىلدارى، انالار مەن بالالار ۇلتىنا، ۇلىسىنا قاراماي وسى كارلاگتىڭ قاھارلى ازابىن باستان كەشىردى.اۋدارىلىپ، جارىققا شىعىپ وتىرعان «قارا ورامال» پوەما-رەكۆيەمى-بۇل ازا جىرى، كوز جاسى مەن قاسىرەتتىڭ تولعاۋى» دەدى اقىن.
جيىن بارىسىندا اقىن «قارا ورامال» كىتابىنان ۇزىندىلەر وقىدى. «ماموچكينا مولاسى» ولەڭى وسى رەكۆيەمنىڭ شىعۋىنا سەبەپكەر بولعان ەدى. بۇل مولادا كارلاگ تۇتقىندارى-ايەلدەر مەن بالالاردىڭ مۇردەلەرى جەرلەنگەن. زيرات- قاراعاندى وبلىسى، اباي اۋدانىنداعى جارتاس كەنتىنىڭ اۋماعىندا ورنالاسقان. كارلاگتا ەرەسەكتەرمەن بىرگە حالىق جاۋلارىنىڭ بالالارى دا مەرزىمدەرىن وتەدى. جاڭا تۋعان بالالاردى انالارىنان تارتىپ الىپ، بالالار كومبيناتىنا تاپسىرادى، ونىڭ دا ۆاحتاسى بار، قاقپاسى بار. باراكتارى جانە تىكەنەك سىمدارى كادىمگى تۇرمەدەن ەش ايىرماشىلىعى جوق. كارلاگتا وسىنداي 7 مەكەمە بولعان. مۇراعات دەرەكتەرى بويىنشا مۇنداي ۇيلەردە بالالار ءولىمى وتە جوعارى ەدى. ماسەلەن 1941-44 جىلدارى 924 بالا، 1950-52 جىلدارى 1130 ءسابي وپات بولعان.
وسىلاي ستاليندىك جۇيەنىڭ زورلىعى، قورلاۋى، وتكەن عاسىردىڭ قاسىرەتتى كەزەڭى بەينەلەنگەن «قارا ورامال» شىعارماسى وقىرمانىنا جول تارتتى. تۇساۋ كەسەر راسىمىنەن سوڭ كورەرمەنگە «قارا ورامال» پوەما-رەكۆيەمىنىڭ جەلىسىمەن دايىندالعان تەاترلاندىرىلعان قويىلىم كورسەتىلدى.