«قاندى قىرعىن» ساباعى: جاڭا قازاقستانعا بەتبۇرىس
كيەلى تاۋەلسىزدىگىمىز بەن ۇلتتىق تۇتاستىعىمىزعا تۇتقيىلدان تونگەن بۇل قاتەرلى ءقاۋىپ كىم-كىمدى دە الاڭداتىپ، ءبىراز ابىرجىتكەنى راس.
الدىمەن توتەنشە جاعداي جاريالانىپ، ارتىنشا ءجۇرىس-تۇرىس شەكتەلىپ، عالامتور بۇعاتتالعاندىقتان، تىلسىم الەمگە تۇسكەندەي، بەيبىت ءومىر مەن تىنىشتىقتىڭ ءقادىرىن شىن تۇسىنگەندەي بولدىق. تەك اقپاراتتىق «اشتىقتان» الاسۇردىق. ءتورت قابىرعادا قامالىپ، قاپاس كۇيدە ارا-تۇرا قولعا تۇسكەن حابارلامالاردى زەردەلەپ، ورىن العان وقيعالاردىڭ سەبەپ-سالدارىن توپشىلاۋعا تىرىستىق.
سول ءسات مۇحتار اقىننىڭ ايگىلى داستانىنداعى «التى اي بويى ەرلiك سالتقا ءتورiن بەرگەن، التى اي بويعى الاپاتتا جeڭiلمeگەن، التى-اق كۇندە جەرمەن-جەكسەن قيراعان وتىراردىڭ» تاعدىرى ويعا ورالدى.
وتىز جىل بويى الەم ەلدەرى ءۇشىن تاتۋلىق پەن كەلىسىمنىڭ وتانى، بەيبىت ءومىردىڭ ونەگەسى بولىپ كەلگەن قازاق ەلى ەكى-اق كۇندە بۇلىكشىلەردىڭ قۇرساۋىندا قالدى. نەگە؟
وسى ساۋال كۇنى بۇگىنگىگە دەيىن كوكەيدە تۇر.
قاتەر مەن قاسىرەت
2022 جىلعى قاڭتار ايىنىڭ العاشقى اپتاسى تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىنداعى ەڭ قاتەرلى دە قاسىرەتتى كەزەڭ بولىپ تاڭبالانارى ءسوزسىز.
بەيبەرەكەت الاساپىران دۇربەلەڭدە الاڭسىز بەيبىت شەرۋگە شىققان، كوشەدە جولاۋشىلاپ جۇرگەن، وتان الدىنداعى ازاماتتىق پارىزىن وتەۋگە بۇيرىق العان جاسى بار، جاسامىسى بار قانشاما ازاماتتارىمىز وققا ۇشىپ، قابىرعامىز قايىستى. سول ءبىر قاسىرەتتى كۇندەرى قۇربان بولعان مارقۇمداردىڭ وتباسىنا، جاقىندارىنا تاعى دا كوڭىل ايتامىز. كۇنى كەشە عانا ەلىمىزدىڭ بارلىق مەشىتتەرىندە، ۇلتىم دەگەن ءار شاڭىراقتا قاڭتار وقيعاسى كەزىندە قايتىس بولعان ازاماتتاردىڭ رۋحىنا ارنايى قۇران باعىشتالدى. قابىل بولسىن دەيىك. ەلورداداعى حازىرەت سۇلتان مەشىتىندەگى راسىمگە قاتىسقان پرەزيدەنت «مەملەكەت قارالى شاڭىراقتاردى قاراۋسىز قالدىرمايتىنىن، قايتىس بولعان ازاماتتاردىڭ وتباسىلارىنا قارجىلاي كومەك كورسەتۋدى تاپسىرعانىن» ايتتى.
ءيا، سۇرقاي سەيسەنبى مەن سۇراپىل سارسەنبىدەگى قاندى قىرعىنعا نازالى وي سانانى قامشىلاپ، كوڭىلدى نەبىر ۋىتتى ساۋالدار مازالايدى.
باتىس الەمىنىڭ سۇرقيا ساياساتكەرلەرى ءۇشىن بۇل – دەموكراتيا.
ءبىراق دەموكراتيا دەگەنىمىز «قاسىرەتتى قاڭتارداعىداي» شەكتەن شىققان جۇگەنسىزدىك ەمەس!
ءبىز ءۇشىن بۇل – ۇلت تراگەدياسى، ناعىز قاسىرەت.
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ۇستانىمى – دامۋدىڭ دەموكراتيالىق مودەلى بولعاندىقتان، ول بيلىككە كەلگەندە، قوعامدى ءبىر سەرپىلتكەنى راس. جاڭا پرەزيدەنت بىردەن ميتينگتەر تۋرالى زاڭنامانى جەتىلدىرۋ قاجەتتىگىن العا تارتتى. قازاقستان حالقىنا العاشقى جولداۋىندا-اق اتا زاڭعا سايكەس ازاماتتارىمىزدىڭ ءوز ويىن ەركىن ايتۋعا قۇقىعى بار ەكەنىن، ەگەر بەيبىت اكسيالار زاڭنىڭ شەڭبەرىنەن شىقپايتىن بولسا جانە ازاماتتارىمىزدىڭ تىنىشتىعىن بۇزبايتىن بولسا، بۇعان تۇسىنىستىكپەن قاراپ، جيىنداردى وتكىزۋ ءۇشىن ارنايى ورىن ءبولۋ قاجەتتىگىن، وندا دا مۇنداي ورىندار قالانىڭ شەتىندە بولماۋى كەرەكتىگىن شەگەلەپ ايتتى. دەموكراتيا دەگەن جەلەۋمەن قوعامعا ىرىتكى سالاتىن ارەكەتكە جول بەرىلمەيتىنىن دە نەگىزدەپ بەرگەن سوندا.
سوندىقتان ءاربىر ازامات ءسوز بوستاندىعى مەن دەموكراتيانىڭ ءمان-ماعىناسىن دۇرىس تۇسىنگەنى ابزال.
جۇگەنسىزدىكتەر ورىن العان جاعدايدا ينتەرنەتتىڭ بۇعاتتالۋى زاڭدىلىق، مۇنى قاراپايىم ادامداردى فەيكتىك اقپارلارمەن ارانداتۋدان قورعايتىن قاجەتتىلىك دەپ تۇسىندىك.
وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا جۇرگەن ارىپتەستەرىمىزدىڭ تەلەارنالار ارقىلى بەرىلگەن رەسمي اقپاراتتارىنان، سمارتفوننان كۋاگەرلەردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى بەينەجازبالارىنان سودىرلاردىڭ سويقان سوتقارلىقتارىن، باسبۇزارلاردىڭ نەبىر قانىشەرلىك ارەكەتتەرى مەن زۇلىمدىقتارىن كورىپ، جاعا ۇستادىق.
ءجاسوسپىرىم جاۋىنگەرلەردى توپتاسىپ تەپكىلەپ جاتقان لاڭكەستەرگە لاعنەت ايتتىق.
عيماراتتاردى ورتەپ، مۇقتاجدارعا كومەككە ۇمتىلعان ءورت ءسوندىرۋ مەن "جەدەل جاردەم" ماشينالارىنا شابۋىل جاساپ، كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان جەكەمەنشىك كولىكتەردى توقتاتىپ، جۇرگىزۋشىلەرىن سىرتقا شىعارىپ الىپ، اياۋسىز ساباپ جاتقان بۇزاقىلاردى ىشتەن تىنا سىبادىق.
جوق، بۇلاردى بەيبىت شەرۋشىلەر دەۋگە قيسىن كەلمەيدى...
قاۋىپسىزدىك – بارىنەن جوعارى
وكىنىشتىسى سول، مەملەكەتكە ءقاۋىپ توندىرەتىن سىن-قاتەردىڭ كەز كەلگەن قيىندىعىنا توتەپ بەرۋ مىندەتتەلگەن ەلدىڭ كەيبىر كۇشتىك قۇرىلىمدارى مۇنداي زۇلىمدىق ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋعا، وعان قارسى تۇرۋعا دايىن بولماعانى ەكىۇشتى ويعا جەتەلەيدى. بۇل بيلىككە سابوتاج با الدە ساتقىندىق پا؟
پرەزيدەنت ايتقانداي، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى قۇزىرلى ورگان رەتىندە مەملەكەتكە تونگەن بۇل ءقاۋىپتىڭ الدىن الماعانى بىلاي تۇرسىن، ءبىرقاتار قالادا ءتىپتى ۇقك دەپارتامەنتىنىڭ باسشىلارى جەتكىلىكتى اسكەري ارسەنال بولعانىنا قاراماستان، قىزمەتتىك عيماراتتاردى ونداعى قارۋ مەن قۇپيا قۇجاتتارمەن بىرگە سوعىسسىز تاستاپ كەتكەنىن قالاي تۇسىنەمىز؟
«جاعداي ۋشىققان ساتتە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اسكەرلەرىنىڭ ءبىرىڭعاي ءىس-قيمىل جوسپارى بولعان جوق. بارىندە ابدىراۋ، جاڭىلىسۋ بولدى. ولار جاۋاپكەرشىلىكتى مويىنىنا الۋعا قورىقتى. ويتكەنى جاڭاوزەندەگى وقيعادان سوڭ مۇنداي جاعدايلاردا ءتارتىپ ساقشىلارىن بۇعاۋلاعان زاڭدار قابىلدانعان بولاتىن. مەن جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىما الدىم. ءيا، جۇرت قورقىپ كەتتى. الايدا مەن ءۇشىن مەملەكەت پەن ازاماتتارىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىك مۇددەسى بارىنەن جوعارى»، – دەدى پرەزيدەنت.
اقيقاتىن ايتايىق، تاۋەلسىزدىك ءداۋىرىنىڭ 30 جىلى ىشىندە ەلىمىزدە قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىمىز اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي. ولار جونىندە كوپ ايتىلىپ، مول جازىلعاندىقتان اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ، تىزبەكتەپ جاتۋدىڭ قاجەتى بولماس.
دەگەنمەن، جاسامپازدىق جىلدار دەپ اتالعان وسى كەزەڭدە قوعامدا، اسىرەسە، الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق سالادا ەل تاۋەلسىزدىك العالى بەرى شەشىمىن تولىق تاپپاعان تۇيتكىلدەر مەن قوردالانىپ قالعان وزەكتى ماسەلەلەر قاتارى دا تىم جەتەرلىك ەدى.
وتىز جىل بويى قازاقستاندى باسقارعان نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءوز وكىلەتتىگىن توقتاتقاننان كەيىن، اتا زاڭعا سايكەس ەل تىزگىنىن قولىنا العان قاسىم-جومارت توقايەۆ سايلاۋالدى باعدارلاماسىنا قازاق قوعامىن الاڭداتقان سول ماسەلەلەردى ارقاۋ ەتكەنى جۇرەكتى تولقىتتى، كوڭىلگە ءۇمىت ۇيالاتتى. ول رەفورماتور رەتىندە ساياسي ترانسفورماسياسىز قازاقستاننىڭ تابىسقا جەتە المايتىنىن جاقسى ءبىلدى. ءوزى The Wall Street Journal باسىلىمىنا بەرگەن سۇحباتىندا تۇجىرىمداعانداي، «ساياسي رەفورمالارسىز ەكونوميكالىق رەفورمالار ىلگەرىلەمەيدى».
جاسىراتىنى جوق، قوعامدا كۇنى بۇگىنگە دەيىن شەشىمىن حالىق كوپتەن كۇتىپ جۇرگەن قاراپايىم ماسەلەلەر از ەمەس ەدى. پرەزيدەنتتىڭ ادىلەتتى قوعام قۇرۋعا، ازاماتتاردىڭ تابىسىن ارتتىرۋعا، تۇرمىسىن جاقسارتۋعا، جەمقورلىقتى تۇبىرىمەن جويۋعا، جاستاردى مەملەكەتتىك باسقارۋعا ارالاستىرۋعا، جۇمىسسىزداردى جۇمىسپەن قامتۋعا، وڭىرلەردى دامىتۋعا، مەملەكەتتىڭ بايلىعىن بۇكىل حالىقتىڭ يگىلىگىنە جاراتۋعا باعدار الدى، ولاردى كەزەڭ-كەزەڭمەن شەشۋگە ۋادە بەردى. ناتيجە كوپ كۇتتىرمەسى انىق.
«تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىن جاقسارتا تۇسپەسەك، ەلىمىزدىڭ جەتىستىكتەرى مەن حالىقارالىق تابىستارىن ماقتان ەتۋ ارتىق. ازاماتتارىمىز ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ يگىلىگىن سەزىنە الماسا، ودان ەش قايىر جوق. مەن ءاربىر شەشىمدى قابىلدار ساتتە وسى ۇستانىمدى باسشىلىققا الامىن»، – دەدى پرەزيدەنت.
سولاي بولدى دا.
ۇلتتىق مۇددەنى ۇلىقتاۋ
مەملەكەت باسشىسىنىڭ جانىنان ەلدەگى بارلىق ساياسي كۇشتەردى توپتاستىرعان ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسى قۇرىلدى. كەڭەس بيلىك پەن حالىق ۇندەستىگىنىڭ وزەگىنە اينالدى. ءۇش جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە بيلىك قوعامدىق ورتادا پىكىرتالاسقا ءتۇسىپ، كوپتەن شەشىمىن تاپپاي جۇرگەن ءبىرقاتار وزەكتى ماسەلەلەردىڭ نۇكتەسىن قويدى. ۇلتتىق مۇددەلەر ۇلىقتالدى. ماسەلەن:
- قازاقتىڭ جەرى شەتەلدىكتەرگە ساتىلمايدى. تالاي جىلدان بەرى قازاق حالقىنىڭ «باس اۋرۋىنا» اينالعان جەر داۋى ءبىرجولا شەشىلدى. پرەزيدەنت شەتەلدىكتەرگە قازاقستاندا اۋىل شارۋاشىلىعىنا ارنالعان جەرلەردى ساتۋ نەمەسە جالعا الۋعا تىيىم سالدى. «حالقىمىز ءۇشىن جەر ماسەلەسى قاشاندا اسا ماڭىزدى. بۇل – مەملەكەتتىگىمىزدىڭ بەرىك نەگىزى جانە قاسيەتتى سيمۆولى. قازاقتىڭ جەرى شەتەلدىكتەرگە ساتىلمايدى دەپ بىرنەشە رەت ايتتىم. بۇل ماسەلەگە قاتىستى قاۋەسەتتەردى توقتاتۋ قاجەت»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
- بۇدان بولەك، قوس ازاماتتىق الۋعا تىيىم سالىندى.
- الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان وتباسىلارعا، سونداي-اق كوپ بالالى انالارعا بەرىلەتىن جاردەماقى مەن ەڭ تومەنگى جالاقى كولەمى ءوستى. دارىگەرلەر مەن ۇستازدار ەڭبەگى دە ۇلىقتالدى، قۇرمەتتەلدى.
- ءبىرقاتار الەۋمەتتىك ساناتتاعى ازاماتتاردىڭ (كوپ بالالى، مۇگەدەك بالاسى بار، اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان وتباسىلار، اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋشىلار جانە جەتىم بالالار) قارىز جۇكتەمەسىن جەڭىلدەتۋ قاراستىرىلدى. شارت بويىنشا نەسيەنىڭ كولەمى 300 مىڭ تەڭگەگە دەيىنگى قوردالانعان نەگىزگى قارىزى مەن سوعان ەسەپتەلگەن سىياقىسىن مەملەكەت ءوز موينىنا الدى. مۇقتاج ادامدار قامقورلىققا بولەنىپ، ولارعا جان-جاقتى كومەك، قولداۋ كورسەتىلدى.
- پرەزيدەنت ۇكىمەتكە «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداتى بويىنشا جۇمىس ىستەۋدى اماناتتادى.
قوسارلى بيلىك – حالىققا قيانات
بۇل جەردە كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە ابدەن «قاتتالعان» مىنا ءبىر ماسەلەنى ايتپاي كەتپەۋگە بولماس. 2019 جىلعى بيلىك ترانزيتىنەن كەيىن كەشەگى «قاڭتاردىڭ قاسىرەتتى كۇندەرىنە» دەيىن ەلىمىزدە ەكى ينستيتۋت – ەلباسى جانە پرەزيدەنت بيلىگى قاتار ءومىر ءسۇرىپ كەلدى. بالكىم سودان دا بولار، ساياسي كەڭىستىكتە كوپكە دەيىن قايشىلىققا تولى دولبارلار ايتىلىپ ءجۇردى. قوسارلى بيلىك – حالىققا قيانات. ول بويكۇيەزدىكتى، جالتاقتىقتى، كۇدىك پەن كۇماندى قالىپتاستىراتىنى بەلگىلى. سونىڭ سالدارىنان مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارى ۇكىمەت تاراپىنان ۋاقىتىلى ورىندالمادى، ناقتىلى شەشىمدەردىڭ قابىلدانۋى دا كەشەۋىلدەي بەردى. ءماميننىڭ ۇكىمەتى پرەزيدەنت اماناتىنا قيانات جاساعانى ايان. شىندىعى سول، سەنىم ۇدەسىنەن شىعا الماي كاسىبي بىلىكسىزدىك تانىتتى. بۇنىڭ ءبىر دالەلى جانە مامين ۇكىمەتىنىڭ باستى قاتەلىگى – ەلىمىزدىڭ باتىس وڭىرىندە سۇيىلتىلعان گاز باعاسىنىڭ كەنەتتەن قىمباتتاۋىنا جول بەرىپ الدى. ۇشقىننان جالىن لاۋلاعان تۇس وسى بولدى.
ءبارى دە گاز قىمباتشىلىعىنا نارازىلىق تانىتىپ، نەگىزسىز وسكەن باعانى تومەندەتۋدى تالاپ ەتكەن قاراشا حالىقتىڭ 2 قاڭتارداعى بەيبىت شەرۋىنەن باستالدى. ماتەريالدىق جاعدايى ناشارلاعان حالىق نارازىلىق ءبىلدىرىپ، تالاپ-تىلەكتەرىن ۇكىمەتكە جەتكىزۋ ءۇشىن بەيبىت ميتينگكە شىقتى. الەۋمەتتىك سيپاتتاعى تالاپتاردىڭ سوڭعى جىلدارى ابدەن جيناقتالىپ قالعانىن ەشكىم جوققا شىعارا الماس. بۇل كوڭىلى ونسىز دا جارىمجان جۇرگەن حالىقتىڭ نارازىلىعىن كۇشەيتتى. ۇكىمەتتەن كوكەيتەستى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروبلەمالارىن شەشۋدى تالاپ ەتىپ، ميتينگكە شىققان ماڭعىستاۋلىقتاردىڭ ۇندەۋىن ەل كولەمىندە قولداۋشىلار قاراسى ساعات سايىن وسە ءتۇستى.
ۇكىمەتتىڭ شاراسىزدىعىن باعامداعان مەملەكەت باسشىسى تورەلىككە تىكەلەي ءوزى ارالاستى، ميتينگكە شىققان ازاماتتاردىڭ گاز باعاسىنا، ازىق-تۇلىككە، كوممۋنالدىق تولەمدەرگە قاتىستى تالاپ-تىلەكتەرىن وڭ شەشۋدى مىندەتتەدى. الايدا، دۇرىس شەشىم قابىلداي الماعان جالتاق ۇكىمەتتىڭ سالعىرتتىعىنان جاعداي ودان ءارى ۋشىعىپ، مۇنىڭ سوڭى قاڭتار قاسىرەتىنە الىپ كەلدى. وكىنىشكە وراي، بۇل كەزدە لاڭكەستەر مەن ارانداتۋشىلاردىڭ ايتاقتاۋىمەن الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق تالاپتارعا نەگىزدەلگەن شەرۋلەر ەلىمىزدىڭ باسقا دا اۋماقتارىن شارپىپ ۇلگەرگەن ەدى...
الاساپىران اپات الاڭى
4-5 قاڭتاردا ءبىر مەزگىلدە ءبىرقاتار ايماقتاردا بەيبىت ميتينگكە شىعۋشىلار اراسىنا قارۋلانعان بەلگىسىز سودىرلار، لاڭكەستەر مەن بۇزاقى توپتار قوسىلىپ، دۇنيە اپ-ساتتە استان-كەستەن بولعانىن كوز كوردى، قۇلاق ەستىدى.
كۇنى كەشە عانا تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويىنىڭ ءسان-سالتاناتىنا بولەنىپ، اجارلانىپ تۇرعان الىپ شاھار – الماتى ەكى-اق كۇندە الاساپىران اپات الاڭىنا، قانتوگىس اۋماعىنا اينالعانى جانعا باتتى. تۇپتەپ كەلگەندە، بۇل كيەلى قۇندىلىعىمىز – تاۋەلسىزدىگىمىزگە جاسالعان قاستاندىق!
مەملەكەت باسشىسى اتاپ وتكەندەي، بۇل ەلىمىزدىڭ كونستيتۋسيالىق قۇرىلىسىنا نۇقسان كەلتىرىپ، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋ ماقساتىمەن قازاقستانعا شابۋىل جاساعان حالىقارالىق لاڭكەستەر مەن بۇزاقىلاردىڭ مۇقيات دايىنداعان وپەراسياسى ەدى.
«وكىنىشكە قاراي، بۇگىندە حالىق اراسىندا وسى وقيعاعا بايلانىستى ءتۇرلى قاراما-قايشى، شىندىققا جاناسپايتىن جالعان اقپاراتتار تاراپ كەتكەنىن كورىپ وتىرمىز. مۇنىڭ، ارينە، بىرنەشە سەبەپتەرى بار: كەيبىر ازاماتتارىمىز احۋالدى ەگجەي-تەگجەي بىلمەي تۇرىپ، قاتە پىكىردە بولسا، كەيبىرى ادەيى اقپاراتتى بۇرمالاپ، جاعدايدى ودان بەتەر ۋشىقتىرادى. ءبىراق، بىزگە كەرەگى – تەك اقيقات قانا.سول سەبەپتى، وقيعالاردى مۇقيات زەرتتەي وتىرىپ، ايتارىم: جىل باسىنان بەرى ورىن العان بارلىق جاعدايلار – ءبىر تىزبەكتىڭ تارماقتارى دەۋگە تولىق نەگىز بار. اشىعىن ايتساق، بۇل بىرنەشە جىل بويى الدىن الا ويلاستىرىلعان زۇلىمدىقتىڭ كورىنىسى. ولاردىڭ كوزدەگەنى – وزدەرىنىڭ قاتىگەز پيعىلدارىن ىسكە اسىرۋ بولعانى ايدان انىق»،– دەدى پرەزيدەنت.
جاس تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ بۇگىنگى جەتىستىكتەرىن كورە الماي، سىرتتان كوز الارتىپ جۇرگەن سۇعاناقتار مەن شەتتەگى كۇشتەر مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساپ، ەلدى بولشەكتەۋدى كوزدەگەنى انىق. وسى رەتتە كەيبىر ساراپشىلاردىڭ «بۇل ناعىز ۇلتتىق ساتقىندىقتىڭ، ۇلتقا وپاسىزدىقتىڭ كورىنىسى» دەگەن تۇجىرىمى دا شىندىققا ساياتىنداي. ەگەر بىزدە سوناۋ ءبىر جىلداردا كورشىلەس قىرعىز ەلىندەگى اقايەۆ سەنارييى قايتالانسا، ەلدە ناعىز حاوس ورنار ەدى. جۇگەنسىزدىك پەن وپاسىزدىق قامىتىن كيگەندەر قاراپايىم تۇرعىنداردىڭ بەيبىت شەرۋىن ءوز ماقساتتارى ءۇشىن پايدالانباق بولدى. ميتينگكە شىققان تۇرعىندار اراسىنا سىناپشا ەنگەن ارانداتۋشىلار مەن لاڭكەستەردىڭ، تەررورلىق ارەكەتتىڭ ءايلا-تاسىلىن شەبەر مەڭگەرگەن سودىرلاردىڭ بۇكىل ەل بويىنشا جاپپاي تارتىپسىزدىكتەر ۇيىمداستىرىپ، بيلىكتى باسىپ الۋدى الدىن الا ويلاستىرعانىن ولاردىڭ زۇلىمدىق ارەكەتتەرى ايعاقتاپ تۇر.
قاڭتار وقيعاسىن وي-سۇزگىدەن وتكىزىپ، كۋاگەرلەردىڭ اڭگىمەسىنە زەر سالساق، اگرەسسيانى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ الدىن الا دايىندىقتان وتكەندىگىن پايىمدايمىز، ولاردا قارۋ دا، بىر-بىرىمەن قاشىقتان بايلانىس ۇستاۋعا ارنالعان راسيا-قۇرىلعىلار دا بولعان، ءاربىر ءىس-قيمىلدارىن مەجەلەپ، كەڭەسىپ وتىرعان. سودىرلارعا ءتۇرلى اعاش، تەمىر-تەرسەكپەن قارۋلانعان بۇزاقى توپتار دا قوسىلعان. لاڭكەستەر جولىنداعىنىڭ ءبارىن قيراتىپ، ورتەپ، قوعامدىق ءتارتىپ ساقشىلىعىندا تۇرعان، جاستارى نەبارى 18-19-عا تولعان ورىمدەي جاپ-جاس، قارۋسىز كۋرسانتتاردى جانە وزدەرىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋدان باس تارتقان بەيبىت شەرۋشىلەردى اياۋسىز ۇرىپ-سوققان. مەملەكەتتىك مەكەمەلەرگە، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ عيماراتتارىنا، جول بويىنداعى بيزنەس نىساندارىنا، جەكە جانە قوعامدىق كولىكتەرگە شابۋىل جاساپ، قاراقشىلىق جاساعان.
بەس انىق
مىنە، ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا ەلدىڭ وڭتۇستىك ءتورىن بۇلىكشىلەر بيلەپ-توستەپ، وسىنداي الاپات ويران بەلەڭ العاندا، بارلىق وڭىرلەردى دۇرلىكتىرگەن دۇربەلەڭدە مەملەكەت باسشىسى بۇكىل بيلىك تىزگىنى مەن جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن تولىققاندى ءوز موينىنا الىپ، دۇرىس شەشىمدەر قابىلداي بىلگەنىن ايتقان ءجون.
بىرىنشىدەن، سودىرلاردىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىن قاتاڭ ايىپتاپ، بيلىكتىڭ قۇلامايتىنىن، سىن ساعاتتا حالىقپەن بىرگە بولاتىنىن مالىمدەدى. قاسىرەتتى كۇندەردە كۇنى-تۇنى رەزيدەنسياسىندا بولىپ، ەلدەگى جاعدايدى باقىلاپ، شۇعىل شارالار ۇيىمداستىردى. جاعداي ۋشىعىپ بارا جاتقاننان كەيىن توتەنشە جاعداي ەنگىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.
ەكىنشىدەن، حالىققا ارناعان ۇندەۋىندە مەملەكەتىمىزدەگى ەڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعا جانە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى رەتىندە دەربەس شەشىم قابىلدايتىنىن مالىمدەدى. «بۇزاقى توپتاردىڭ ارەكەتتەرى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلعانىن كورىپ وتىرمىز. بۇل قارجىلاندىرىلعان بۇلىكشىلەردىڭ جان-جاقتى ويلاستىرىلعان جوسپارى ەكەنىن دالەلدەيدى. بۇل – قاسكويلەردىڭ قيتۇرقى ارەكەتى. سوندىقتان مەملەكەت باسشىسى جانە بۇگىننەن باستاپ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى رەتىندە بارىنشا قاتاڭ ارەكەت ەتەمىن. بۇل – ءومىرىن قورعاپ قالۋعا ءوتىنىش بىلدىرگەن كوپتەگەن ازاماتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى ماسەلە. بۇل – مەملەكەتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي قاتىستى. حالىق مەنى قولدايتىنىنا سەنىمدىمىن. قانداي جاعداي بولسا دا، مەن ەلوردادا بولامىن. حالىقپەن بىرگە بولۋ – مەنىڭ كونستيتۋسيالىق مىندەتىم»، - دەپ قاداپ ايتتى. وسى ءسوزى ارقىلى ەلدى جايلاي باستاعان حاوستىق دۇربەلەڭنىڭ جولىن كەستى، بۇقارالىق ۇرەيگە جول بەرمەدى. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن قايتا قۇرۋ جانە نىعايتۋ شارالارىن قاراستىرىپ، حالىقتىڭ، قوعام مەن مەملەكەتتىڭ قورعالۋ دەڭگەيىن ارتتىرۋعا كۇش سالدى. ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جۇيەسىن رەفورمالاۋعا باعىتتالعان ناقتى شەشىمدەر قابىلدادى.
ۇشىنشىدەن، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارتقا سۇيەنە وتىرىپ، ۇقشۇ مەملەكەتتەرىنىڭ بىتىمگەرلىك كۇشتەرىن قازاقستانعا كومەككە شاقىرۋى – دەر كەزىندە دۇرىس قابىلدانعان ۇتقىر شەشىم. بۇدان ءسال كەشىككەندە قازاقستان اۋماعىندا ەلدەگى جاعدايدى تاعاتسىزدانا ءجىتى باقىلاپ وتىرعان اۋعان سودىرلارى دا بوي كورسەتەر ەدى دەگەن بولجام ايتادى ساراپشىلار.
وسى ماسەلەگە قاتىستى باستاپقىدا ءتۇرلى جاڭساق پىكىر بولعانى راس. ۇقشۇ كونتينگەنتىنىڭ ەل اۋماعىنا كەلۋى تاۋەلسىزدىكتەن ايىرىلۋدىڭ باسى دەگەن پىكىرلەر دە بولدى. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، قازاقستان – بۇل ۇيىمنىڭ تولىققاندى قۇرىلتايشىسىنىڭ ءبىرى. سوندىقتان ەلدەگى قيىن جاعدايعا بايلانىستى ۇيىمنىڭ بارلىق مۇشەلەرىنەن جاساقتالعان بىتىمگەرشىلىك كونتينگەنتى قازاقستانعا ۋاقىتشا مەرزىمگە عانا كەلىپ، ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىمەن اينالىستى. بىتىمگەرلىك كۇشتەردىڭ نەگىزگى ميسسياسى – قازاقستانداعى ستراتەگيالىق نىسانداردى كۇزەتۋ جانە اقىل-كەڭەس بەرىپ، قولداۋ كورسەتۋ. ال، ەلىمىزدەگى ستراتەگيالىق نىسانداردى ۇقشۇ اسكەريلەرى قورعاعاندىقتان، قارۋلى كۇشتەرىمىز تىكەلەي لاڭكەستىك توپتار كوپ شوعىرلانعان نۇكتەلەردەگى قىلمىسكەرلەردىڭ كوزىن جويۋعا مۇمكىندىك الدى. ال، جاعداي تۇراقتالعان بويدا ۇقشۇ ميسسياسى اياقتالىپ، كونتينگەنت اسكەرلەرى ەلدەرىنە قايتقانى بەلگىلى.
تورتىنشىدەن، پرەزيدەنتتىڭ حالىق ۇنىنە قۇلاق اسىپ، ۇكىمەتتى بىردەن دوعارىسقا (وتستاۆكاعا) جىبەرۋى – سوڭعى وتىز جىلدىق تاريحتا بولماعان تەڭدەسسىز جاعداي. بيلىك حالىققا بۇرىلدى. ادامي كاپيتالعا، ەكونوميكالىق سەكتورعا، الەۋمەتتىك سالاعا باسىمدىق بەرىلدى. پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن جاڭا ۇكىمەت تالاي قازاقستاندىقتاردى الاڭداتقان ۋتيلدىك الىم جيناۋدى رەتكە كەلتىرەتىن بولدى. «وپەراتور روپ» جەكە كومپانياسىنىڭ قىزمەتى توقتاتىلدى. سالىقتىق تەكەتىرەستىڭ تاعى ەكى وشاعى – قورعاس كەدەنى مەن «التىن وردا» بازارى قاتاڭ باقىلاۋعا الىنىپ، تەكسەرىس جۇرگىزىلۋدە. «جەكە تۇلعالاردىڭ بانكروتتىعى تۋرالى زاڭ» قابىلدانباق. بۇل زاڭ قابىلدانسا، نەسيە الۋشىلاردىڭ جالعىز باسپاناسىنان ايىرىلۋىنا، بالا-شاعاسىمەن دالادا قالۋىنا جول بەرىلمەيدى. مەملەكەت ىشىندەگى مەملەكەتكە اينالعان «سامۇرىق-قازىنا» ءال-اۋقات قورىن رەفورمالاۋ دا كۇن تارتىبىندە تۇر. كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور تۇبەگەيلى وزگەرەدى دەگەن ءۇمىت بار. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا سۋبسيديانىڭ ءادىل ءارى اشىق تۇردە بەرىلۋ ەرەجەلەرى قارالماق. ول قولجەتىمدى بولۋى كەرەك. كۇزگە قاراي ساياسي رەفورمالار باستالماق. ەكى ايدىڭ ىشىندە ۇكىمەت حالىقتىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋ باعدارلاماسىن قابىلداۋى ءتيىس.
قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «قازاقستان حالقىنا» قوعامدىق الەۋمەتتىك قورى قۇرىلدى. بۇل جوبانىڭ ەشبىر مەملەكەتتىك ورگانعا قارامايتىن، دەربەس، ناعىز حالىقتىق سيپاتتا بولاتىنى قۇپتارلىق. قوردىڭ قىزمەتى مەن بيۋدجەتى حالىق ءۇشىن اشىق بولادى. «قازاقستان حالقىنا» قورىنا ەلىمىزدەگى ءىرى بيزنەس نىساندارى، اۋقىمدى كومپانيالار مەن اۋقاتتى تۇلعالار جۇيەلى تۇردە اۋدارىم جاساپ تۇرۋى ءتيىس. پرەزيدەنت ايتقانداي، حالىقتىڭ وزىنە تيەسىلى ۇلەسىن الاتىن كەزى جەتتى.
قوردىڭ مىندەتى: دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ جانە الەۋمەتتىك قولداۋ، مادەنيەت جانە سپورت سالالارىندا مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنان تىس قوسىمشا قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ەل حالقىنا قايىرىمدىلىق كومەك كورسەتۋ؛ توتەنشە جاعدايلار كەزىندە جانە توتەنشە جاعداي رەجيمىن ەنگىزۋ كەزىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زارداپ شەككەن حالقىنا كومەك كورسەتۋ؛ حالىقتىڭ الەۋمەتتىك وسال توپتارى جانە وسال توپ بالالارىنا سپورتتىق ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋى جانە قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ بويىنشا جاردەمدەسۋ؛قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعى مەن قاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ كەزىندە قازا تاپقان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى، ارنايى ورگاندار قىزمەتكەرلەرىنىڭ، اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ وتباسىلارىنا جانە باسقا دا كومەككە مۇقتاج جاندارعا قول ۇشىن سوزۋ، قولداۋ؛ قور قىزمەتىنىڭ باسقا باعىتتارى بويىنشا قايىرىمدىلىق كومەك كورسەتۋ.
وتاندىق ءىرى بيزنەس وكىلدەرىمەن كەزدەسۋدە پرەزيدەنت حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزىپ جۇرگەن ءبىرقاتار وزەكتى ماسەلەلەردى ءدوپ باستى. از عانا ەليتالىق توپتار ىقپالىنىڭ ارتۋى جانە حالىقتىڭ باسىم بولىگىنىڭ تابىسىنىڭ ازايۋى قاۋىپسىزدىككە ايتارلىقتاي قاتەر توندىرگەنىن اتاپ ءوتتى. بۇل قوعامنىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، سودان كەيىن ساياسي بولىنۋىنە اكەپ سوقتىرۋى مۇمكىندىگىن ەسكەرتتى. جيىندا ۇلتتىق تابىستىڭ ءادىل ءبولىنۋى بويىنشا تەڭگەرىمسىزدىك پەن پروبلەمانىڭ بار ەكەنى ايتىلدى. پرەزيدەنتتىڭ پايىمداۋىنشا، بۇكىل قوعامدىق تىنىس-تىرشىلىكتى تۇبەگەيلى ترانسفورماسيالاۋ مىندەتى تۇر. قازاقستان بايلىعىنىڭ جارتىسى 162 ادامنىڭ عانا قولىندا ەكەنىن، حالىقتىڭ جارتىسىنىڭ ايلىق تابىسى 50 مىڭ تەڭگەدەن اسپايتىنىن، مۇنداي اقشامەن ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەستىگىن، بۇلاي جىكتەلۋ مەن تەڭسىزدىكتىڭ ءقاۋىپتى ەكەنىن ايتىپ، حالىق يگىلىگى ءۇشىن جاعدايدى دەرەۋ وزگەرتۋ قاجەتتىگىنە ماڭىز بەردى. «ەلباسىنىڭ ارقاسىندا وتە باي ادامدار پايدا بولدى، ەندى ولاردىڭ حالىققا كومەكتەسەتىن كەزى جەتتى»،– دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
پرەزيدەنت الەۋمەت ايتىپ جۇرگەن «ميللياردتار جەكە قالتالارعا ەمەس، مەملەكەت قازىناسىنا قۇيىلۋى ءتيىس» دەگەن قاعيداتتى ورىنداۋعا پارمەن بەردى.
بەسىنشىدەن، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن ارمياعا ەسكەرتۋسىز وق اتۋعا بۇيرىق بەرىلگەندىكتەن، بەيبىت تۇرعىندار اراسىنان كوپ ادام قىرىلىپ قالدى دەگەن تۇجىرىم نەگىزسىز. ويتكەنى، قاڭتار قىرعىنىنىڭ نەگىزگى وقيعالارى لاڭكەستەر زۇلىمدىقپەن ويران سالعان 4-5 قاڭتار كۇندەرى ورىن الدى. ال، بۇعان دەيىن كۇن سايىن دەرلىك مەملەكەتتىك تەلەارنالار ارقىلى ەل الدىنا شىعىپ، ۇندەۋ جاريالاپ، قىلمىستىق ارەكەتكە بارماۋعا، سابىرعا شاقىرىپ كەلگەن پرەزيدەنت قانىپەزەرلەردىڭ شەكتەن شىققان جويقىن جاۋىزدىقتارىن كورگەننەن كەيىن عانا، تەك 7 قاڭتار كۇنى سودىرلارعا قارسى ەسكەرتۋسىز وق اتۋ تۋرالى بۇيرىق بەرگەنى بەلگىلى. وقيعالار حرونولوگياسىنا جۇگىنسەك، سول كۇنى تۇسكى ساعات ەكى جارىمدا قازاقستان حالقىنا كەزەكتى ۇندەۋىندە پرەزيدەنت: «تەرروريستەر مەملەكەتتىك جانە جەكە ازاماتتاردىڭ دۇنيە-مۇلكىنە ءالى دە زالالىن كەلتىرىپ، ازاماتتارعا قارسى قارۋ قولدانۋدا. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن ارمياعا ەسكەرتۋسىز وق اتۋعا بۇيرىق بەردىم. كۇشتىك قۇرىلىمدار بۇل مىندەتتى مورالدىق جانە تەحنيكالىق تۇرعىدان ورىنداۋعا دايىن»، - دەدى.
ەگەر سودىرلاردىڭ قانقۇيلى ارەكەتتەرىنە قارسى وسىلايشا شۇعىل شارا قولدانىلماعاندا، قازىرگى قولدا بار دەرەكتەردەن دە كوپ بەيبىت تۇرعىندار زارداپ شەگىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزگە قاتەر تونگەندەي ەدى. پرەزيدەنتتىڭ بەل شەشە ارالاسۋىنان كەيىن عانا ەلىمىزدىڭ كۇشتىك قۇرىلىمدارى ىسكە كىرىسىپ، لاڭكەستەرمەن كۇرەس شارالارى باستالدى. ولاردىڭ جانكەشتى ءىس-قيمىلىنىڭ ارقاسىندا توڭكەرىسكە جول بەرىلگەن جوق، انتيتەررورلىق وپەراسيا تابىستى اياقتالىپ، قۇقىقتىق ءتارتىپ قالپىنا كەلتىرىلدى.
***
ەندىگى باستى ماسەلە – ءقاۋىپتىڭ بەتى قايتقانمەن دە، ءبارىمىز بۇل قاسىرەتتى دە قاتەرلى دۇربەلەڭنەن ساباق الۋىمىز كەرەك. البەتتە، بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋ ماقساتىندا تەررورلىق اگرەسسيانى ۇيىمداستىرعان كىنالىلەر انىقتالىپ، جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلارى ءسوزسىز. تەك ءاربىر قارالاتىن ءىس بويىنشا تەرگەۋ-تەكسەرۋ جۇمىستاردى اقيقات زاڭدىلىعىنا نەگىزدەلىپ جۇرگىزىلگەنى ءجون، جازىقسىز ازاماتتار زارداپ شەكپەۋى ءتيىس. بۇل تۋرالى مەملەكەت باسشىسىنىڭ پوزيسياسى دا ايقىن، كۇشتىك قۇرىلىمدارمەن وتكىزگەن جينالىستا ول بەيبىت تۇرعىنداردى قۋدالاماۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى جانە جاۋاپكەرشىلىكتى اۋىرلاتاتىنداي جاعدايلار بولماسا، جازانى جەڭىلدەتۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتتى. جالپى، قاڭتارداعى قاقتىعىستىڭ سەبەپ-سالدارى ءادىل ءارى اشىق زەرتتەلگەنى ابزال.
قالاي بولعاندا دا، وسىناۋ سىن ساعاتتا پرەزيدەنتتىڭ جەكە باسىنا تونگەن قاۋىپتەن تايسالماستان، ەلدەگى احۋالدى تۇراقتاندىرۋ جولىندا ۇتقىر قادامدارعا بارعانى ءبارىمىزدى جىگەرلەندىردى. ول بيلىكتىڭ بارلىق تارماعىنىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرىپ، قازاق ەلىنە قارسى جوسپارلانعان تەررورلىق اگرەسسياعا تويتارىس بەرۋ شارالارىن بىلىكتىلىكپەن ۇيىمداستىرا ءبىلدى، ءسويتىپ، قىل ۇستىندە تۇرعان ەلدىگىمىزدى، مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىمىزدى قورعاپ قالدى.
«جاڭا قازاقستان» يدەياسى
2022 جىلعى قاڭتار دۇربەلەڭىن ەل بولىپ ەڭسەرە بىلگەن قازاق دالاسىندا جاڭا كۇن، قازاقستاننىڭ جاڭا دامۋ كەزەڭى باستالعانىن سەزىندىك. قاسىم-جومارت توقايەۆ جالپاق جۇرتقا «جاڭا قازاقستان» يدەياسىن جاريالادى. بۇل ەلىمىز ءۇشىن شىنايى جاڭارۋ كەزەڭى بولماق.
«ءبىز وسىنداي قيىن جاعدايدا ەل بىرلىگىنىڭ ارقاسىندا مەملەكەتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇتاستىعىن ساقتاپ قالدىق. ءقازىر ۇكىمەتتىڭ باستى مىندەتى – حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ، ازاماتتاردىڭ تابىسىنداعى الشاقتىقتى ازايتۋ جانە ەڭبەك ەتۋگە قولايلى جۇمىس ورىندارىن اشۋ. ءبارىمىز ەلدىڭ يگىلىگى ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە ءتيىسپىز. «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋ ءۇشىن تۇسىنىكتى ءارى ءادىل مەملەكەتتىك ساياسات جۇرگىزىلۋى كەرەك. بۇل ساياسات شەنەۋنىكتەردىڭ جونسىزدىگىنە جول بەرمەيدى. باسەكەگە جانە تەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن ەكونوميكانى قالىپتاستىرادى. سونىمەن بىرگە، جەكە مەنشىككە، ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىعىنا قول سۇعىلماۋىنا زاڭ ۇستەمدىگى ارقىلى كەپىلدىك بەرەدى، – دەدى مەملەكەت باسشىسى. جاڭا قازاقستاندى بىرگە قۇرۋعا شاقىردى.
بۇل ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن ۇلتتىق رۋحتى جاڭعىرتاتىن ۇلتتىق يدەولوگيانى قالىپتاستىرۋدىڭ ماڭىزى زور بولماق. قازىرگىدەي وركەنيەتتىلەر الەمىندە مەملەكەت ءبىر ادىم ىلگەرى باسۋ ءۇشىن ساۋاتتى ساياسي، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق باعدارمەن قوسا مىقتى مەملەكەتتىك يدەولوگيا اسا قاجەت. ەگەمەندىگىمىزدى ەنشىلەۋدە، تاۋەلسىزدىگىمىزدى تۇعىرلاتۋدا جانە نىعايتۋدا تولاعايدىڭ جۇگىن كوتەرىپ جۇرگەن ءداستۇرلى ۇلتتىق جۋرناليستيكانىڭ تاعدىرىنا ماڭىز بەرگەن ءجون. نارىق زامانى باستالعالى قىسپاققا ءتۇسىپ، ولمەستىڭ كۇنىن كورىپ كەلە جاتقان قازاق گازەتتەرى مەن جۋرنالدارىنا، ۇلتتىق تەلە-راديو ارنالارىنا الەۋمەتتىك-ماتەريالدىق قولداۋ كورسەتىلسە، ۇلتتىق يدەولوگيا دا جاندانارى ءسوزسىز. ءداستۇرلى جۋرناليستيكا جەتپىس جىل بويى كەڭەستىك يمپەريا يدەولوگياسىنىڭ قۋاتتى قۇرالى بولىپ كەلدى. ول داۋىردە قازاق گازەتتەرى ءار وڭىرگە، اۋىل-اۋىلعا تارادى. سول كەزدىڭ وزىندە ۇلت جاناشىرى بولعان جۋرناليستەر قاۋىمى "كەڭەستىك مىندەتتى ناسيحات" اياسىندا استارلاپ بولسا دا، ۇيقىداعى قازاققا ۇلتتىڭ ءۇنىن، ءسالت-داستۇرىن، ۇلى تۇلعالارىن، بابالار زاڭىن، الاش يدەياسىن جەتكىزىپ وتىردى. ۇلى دالا ەلىنىڭ ءتىلىن، تۇمشالانعان ءدىلى مەن ءدىنىن، رۋحانياتىن، جىل باسى – ناۋرىزىن ومىرشەڭ ەتتى. بۇگىنگى جاھاندانۋ كەزەڭىندە دە تاۋەلسىز قازاق ەلى ءۇشىن بۇل ماسەلەلەر وتە وزەكتى. سوندىقتان مەملەكەتتىڭ ءسوزىن سويلەپ، ۇلتتىڭ ءۇنىن جەتكىزىپ، بولاشاعىن ويلايتىن ۇلتتىق ءداستۇرلى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ماڭىزدى بۋىنى رەتىندە قاراستىرىلۋى ءتيىس. ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىن ۇلى ايتقانداي، گازەت حالىقتىڭ كوزى، قۇلاعى ءھام ءتىلى! ۇلتتىق باسپا ءسوز - ەڭ الدىمەن، تاربيە قۇرالى. وسى ورايدا بىزگە ءبىرىنشى كەزەكتە ۇلتتىق يدەولوگيا كەڭىستىگىندەگى پوزيسيالارىمىزدى مىقتاپ نىعارلاپ الۋ قاجەت دەپ سانايمىن. بۇگىندە الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى فەيك اقپاراتتىڭ كوپتىگىنەن وقىرمان قاجەتتى تالدامالى جۋرناليستيكا باعىتىنداعى ماتەريالدارعا قول جەتكىزە المايدى. بولاشاق جۋرناليستەردى پوست، سمس، اقپاراتتىق جانرداعى بەس-التى سويلەمنەن قۇرالعان دۇنيەلەردەن گورى وي تالعامى تەرەڭ، ايتار ءسوزى مازمۇندى، تالدامالى ماتەريالداردى جازۋعا ىنتالاندىرا تۇسەتىندەي جۇمىستى رەتتەۋ قاجەت. ويتكەنى باق-تىڭ باستى قىزمەتى – قوعامدى اقپاراتتاندىرۋ، اعارتۋ، تاربيەلەۋ ەكەندىگىن ەسكەرەر بولساق جانە نەگىزگى ميسسياسى نەمقۇرايدىلىق تانىتپاي، مەملەكەتتىڭ رۋحاني كەلبەتىن ارتتىرۋعا اتسالىسۋ بولسا، ول ءۇشىن مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋعا بولىنەتىن قىرۋار بيۋدجەت قارجىسىن تاپسىرىسپەن ءبولۋ ساياساتىن قازاق ءباسپاسوزىنىڭ مۇددەسىن ويلاستىرا قايتا قاراۋ قاجەتتىلىگى بار دەگەن پىكىردەمىن.
بولاشاقتا، پرەزيدەنت تۇجىرىمداعانداي، ەلىمىزدىڭ الەم كارتاسىندا ەگەمەن ەل رەتىندە قۋاتتى مەملەكەتكە اينالاتىنىنان ءبىز دە ءۇمىتتىمىز. بۇگىنگى ماقسات تا بەلگىلى – سىبايلاس جەمقورلىقتان تازا قوعام قالىپتاستىرۋ. دەمەك، جەمقورلىقسىز جاڭا قازاقستاندى قۇرۋ – ءوز قولىمىزدا. بۇل – ءارقايسىمىزدىڭ، ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى ءارى ازاماتتىق پارىزى.