الماتى – قايىرىمدىلىق باستامالارىنىڭ ۇيىتقىسى، ءارتۇرلى قايىرىمدىلىق ۇيىمدارىنىڭ ورتالىعى. قالادا ءتۇرلى باعىتتاعى كوپتەگەن قورلار مەن ەرىكتىلەر ۇيىمدارى جۇمىس ىستەيدى. الايدا ولاردىڭ اشىقتىعى مەن زاڭدىلىعى قوعامدا ءجيى تالقىعا ءتۇسىپ ءجۇر. قايىرىمدىلىقتىڭ قايىرلى بولۋى ءۇشىن باقىلاۋ مەن سەنىمنىڭ ورنى ەرەكشە.
«ون ادام جۇرگەن جەردە ءىز قالادى، ءجۇز ادام جۇرگەن جەر – سوقپاق، مىڭ ادام جۇرگەن جەردە جول قالادى» دەگەن قازاق جاقسىلىقتا، يگىلىكتى ىستە ءارقاشان قايىرىم بولاتىنىن مەڭزەيدى. ءيا، قايىرىمدىلىق جاساساڭ، قايىرىن ءوزىڭ كورەسىڭ. حالقىمىز قاشاندا كومەككە ءازىر. ونى وسى كوكتەمدەگى سۋ تاسقىنى كەزىندە جۇمىلا باس قوسىپ، تابيعي اپاتتى بىرگە ەڭسەرگەن ەلدەن بايقاۋعا بولادى...
كەيىنگى كەزدەرى ەلىمىزدە كومەككە ءزارۋ ادامدارعا جاردەمدەسەتىن ۇيىمدار دا، جەكە ادامدار دا كوبەيگەن. حالىقتىڭ قايىرىمدىلىققا بەرگەن اقشاسىن باس پايداسىنا جاراتاتىن قايىرى جوق قايىرىمدىلىق قورلارى دا جوق ەمەس. جالپى، قورلار مەن ۇيىمداردىڭ جۇمىسىن كىم باقىلاپ، قاي مەكەمە رەتتەيدى؟
ۋاكىلەتتى ورگانداردىڭ بيىلعى تەكسەرىسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا الماتى قالاسىندا قايىرىمدىلىقپەن جانە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى قىزمەتپەن اينالىساتىن 26 مەكەمەنىڭ تەك 11ء-ى ناقتى جۇمىس ىستەگەن، ال 15ء-ى تىركەلگەن جەرىندە جوق ەكەنى انىقتالعان.
قوعامنىڭ سەنىمىن پايدالانىپ، قاراجات جيناپ، ونى ناقتى كومەككە جۇمساماي، ءوز مۇددەسىنە پايدالاناتىن قورلار وزدەرىنىڭ قارجىلىق ەسەپتەرىن دۇرىس جۇرگىزبەيدى نەمەسە حالىقتان جينالعان قارجىنىڭ ءبارىن قايىرىمدىلىققا جۇمسامايدى. ادەتتە، مۇنداي ۇيىمداردىڭ ارەكەتىن حالىقتىڭ الدىندا ەسەپ بەرمەۋىنەن بايقاۋعا بولادى.
بىزدە قازاقتىڭ ۇلى قاسيەتىن، قايىرىمدىلىعى مەن ۇيىمشىلدىعىن تانىتاتىن يگى ءداستۇر بار، ول – اسار. كوپشىلىكتىڭ كومەگىن پايدالانىپ، اۋىر جۇمىستاردا بىرلەسە كومەك قولىن سوزۋ. مىنە، وسى ءداستۇردى اتىنا، ماقساتىنا ارقاۋ ەتكەن تانىمال قايىرىمدىلىق قورىنا قاتىستى جاقىندا الەۋمەتتىك جەلىدە داۋ شىقتى. جەلىدە «اسار-ۋمە» قايىرىمدىلىق قورىنىڭ شىنايىلىعىنا قاتىستى پىكىر تارادى. قوعام بەلسەندىلەرى مەن وقىرماندار قوردىڭ جۇمىسىنا شاعىمدانىپ، ميللياردتاعان قارجى قايدا كەتىپ جاتقانىنا كۇمان كەلتىردى. حالىققا ناقتى ەسەبىن كورسەتۋىن تالاپ ەتتى. كوپ ۇزاماي قور باسشىسى ۇيىمنىڭ رەسمي پاراقشاسىندا حالىقتان تۇسكەن اقشانىڭ قايدا جۇمسالعانىن ايتىپ، جازبا جاريالادى. «اسار-ۋمەگە» قاتىستى داۋ-دامايلار باسىلماي جاتىپ، قايىرىمدىلىق قورىنىڭ قۇرىلتايشىسى پەريزات قايرات 1،5 ملرد تەڭگە جىمقىردى دەگەن كۇدىكپەن ۇستالدى. قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگى كۇدىكتى زاڭسىز ارەكەتتەرىمەن ەرىكتىلەر قوزعالىسىنىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرىپ، حالىقتىڭ سەنىپ تاپسىرعان قاراجاتىن تالان-تاراجعا سالعان دەپ ەسەپتەيدى.
قازاقستاندا قانشا قايىرىمدىلىق قورى جۇمىس ىستەيتىنى جونىندە ناقتى اقپارات جوق. رەسمي ەمەس مالىمەت بويىنشا، ەلىمىزدە 1371 قايىرىمدىلىق ۇيىمى تىركەلگەن (2021 – 512، 2022 – 842، 2023 – 1055). 20-دان استام مەملەكەتتىك مەنشىك نىسانى قايىرىمدىلىق ۇيىمدارىنا بەرىلگەن. الەۋمەتتىك كومەك كورسەتىپ، مۇگەدەكتەرگە، جەتىم بالالارعا، از قامتىلعان وتباسىلارعا جانە باسقا دا مۇقتاج جاندارعا جاردەمدەسەدى. ءبىراق سول قايىرىمدىلىقتى باقىلايتىن جۇيە مەن ارنايى مەكەمەلەر جوق.
قايىرىمدىلىق قورلارىنىڭ كوبى مەملەكەتتىك باقىلاۋسىز جۇمىس ىستەيدى، سوندىقتان ولاردىڭ قىزمەتى تەك قوعامدىق باقىلاۋدا بولادى.
قايىرىمدىلىق قورلارىنىڭ زاڭدى جۇمىس ىستەۋى مەن قارجىلىق باقىلاۋى ءبىرشاما قيىندىققا تاپ بولىپ وتىر. سەبەبى، قورلار مەن ۇيىمدار حالىقتان تۇسكەن قاراجاتتىڭ ەسەبى مەن قارجىلىق اقپاراتتى اشىق جاريالاۋ كەرەگىن بىلسە دە، ءبىرازى بۇل تالاپتاردى ورىنداماي وتىر. اقپاراتتىڭ بار-جوعىن انىقتاۋ ءۇشىن كوپشىلىككە تانىمال قورلاردىڭ ءبىرازىنىڭ رەسمي سايتتارى مەن پاراقشالارىن قاراپ شىقتىق. ءبىراق قايىرىمدىلىققا دەپ جىبەرىپ جاتقان قارجىنىڭ قايدا جۇمسالعاندىعى تۋرالى ناقتى اقپاراتتى كورمەدىك. ارينە، بۇل جەردە قايىرىمدىلىق قورلارىنىڭ ءبارى زاڭسىز دەۋدەن اۋلاقپىز. ولاردىڭ اراسىندا ءوز جۇمىستارىمەن قوعام نازارىن الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە اۋدارىپ، قايىرىمدىلىقتى ناسيحاتتاپ جۇرگەن، كوپتىڭ العىسىنا بولەنىپ جۇرگەن جاندار جەتەرلىك.
قورلاردىڭ جۇمىسىن زاڭدى تۇردە رەتتەيتىن ارنايى مەكەمەلەردىڭ بولماۋى الاياقتىققا اكەپ سوعۋى مۇمكىن. قوعام بەلسەندىلەرى قورلاردىڭ جۇمىسىن تەكسەرىپ، جۇيەلى رەتتەۋ مەن اشىقتىقتىڭ قاجەت ەكەنىن ايتىپ وتىر. زاڭدى تۇردە رەتتەيتىن مەحانيزمدەر مەن ارنايى ورگانداردىڭ قۇرىلۋى، وسى سالاداعى سەنىمدى ارتتىرىپ، حالىقتىڭ كومەك كورسەتۋگە دەگەن ىنتاسىن كۇشەيتۋى مۇمكىن.
2015 جىلى قابىلدانعان «قايىرىمدىلىق تۋرالى» زاڭ بار. قايىرىمدىلىق قىزمەتىن جۇزەگە اسىرۋ وسى زاڭمەن رەتتەلەدى. زاڭگەرلەر مەن ساراپشىلار بۇل زاڭنىڭ ەسكىرگەنىن، قازىرگى زامان تالابىنا جانە ەل ومىرىندەگى وزگەرىستەرگە تولىققاندى جاۋاپ بەرمەيتىنىن ايتادى.
· ءسىز نە دەيسىز؟
شولپان بوستان قىزى، زاڭگەر، قوعام بەلسەندىسى:
پروكۋراتۋرا مەن قوعامنىڭ باقىلاۋىندا بولادى
بىزدە ءقازىر قايىرىمدىلىق قورلارى كوپ-اق. كوپ بولعانى جاقسى. سەبەبى، مۇنداي ۇيىمدار ازاماتتىق قوعامدى تاربيەلەۋگە كومەكتەسەدى. ءبىراق بۇگىنگى كۇنى قايىرىمدىلىق قورلارىن باقىلاۋ تۋرالى زاڭناما ەش جەردە كورسەتىلمەگەن. ولاردىڭ قىزمەتىنە باقىلاۋ جاساۋ تەك پروكۋراتۋرانىڭ قۇزىرەتىندە. ۇلكەن قورلار كوبىنە باسپاناسىز جۇرگەن وتباسىلارعا، جالعىزباستى انالارعا ءۇي بەرۋمەن، جىلجىمالى نەمەسە جىلجىمايتىن مۇلىك بەرۋمەن اينالىسادى. اقشانىڭ ەسەبى بەرىلمەيدى. سونىڭ ارقاسىندا بىرەۋ بايىپ جاتادى.
2023 جىلى «قوعامدىق باقىلاۋ» تۋرالى زاڭ كۇشىنە ەندى. سودان كەيىن سەڭ قوزعالدى دەسەك بولادى. ازاماتتار، زاڭگەرلەر مەن قوعام بەلسەندىلەرى وزدەرى باستاما كوتەرىپ وسىنداي قورلار مەن ۇيىمداردى بارىپ تەكسەرە الادى. مۇنىڭ ءوزى قوعامدىق قاتىناستى رەتتەۋ امالدارىنا جاتادى. قايىرىمدىلىقتى ءار ادام ءوز ەركىمەن سانالى تۇردە جاسايدى. سول ارقىلى مۇقتاج جاننىڭ تۇرمىستىق ءومىرىن جاقسارتىپ، نەسيە ماسەلەسىن شەشۋگە كومەكتەسۋى مۇمكىن. ال ول زاڭدى ما، زاڭسىز با – ەشكىم ءدوپ باسىپ ايتا المايدى. سوندىقتان مىندەتتى تۇردە قوعامدىق باقىلاۋ بولعانى دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. قوعامدى تاربيەلەيتىن – ءوزىمىز. قورلاردىڭ زاڭسىز ارەكەتىنە مەملەكەتتى، ۇكىمەتتى كىنالاۋدىڭ قاجەتى جوق. ۇكىمەت ولاردىڭ جۇمىسىن باقىلاي المايدى. قور قۇرىلتايشىسى سول ۇيىمدى قۇرىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى الدى ما، حالىقتان قاراجات جينادى ما، سوڭىندا ەسەبىن بەرۋگە مىندەتتى. حالىقتىڭ دا ءوزىنىڭ بەرگەن اقشاسىنىڭ قايدا جۇمسالعانىن بىلۋگە قۇقىعى بار.
تۇسكەن اقشا ۇيگە نەمەسە وزگە دە قاجەتتەلىكتەرگە جۇمسالىپ جاتىر ما، جوق پا قاتاڭ قاداعالانۋى قاجەت. 2015 جىلى قابىلدانعان زاڭ ءقازىر كۇشىندە ەمەس دەپ ايتۋعا بولمايدى. دەگەنمەن، ءالى دە شيكى تۇستارى كوپ ەكەنىن بايقاپ ءجۇرمىز.
قازاقستاندا قايىرىمدىلىق قورىن تىركەۋ بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى جانە ونى زاڭدى تۇردە راسىمدەۋ ءۇشىن بىرنەشە تالاپتى ورىنداۋ قاجەت. قوردى تىركەۋ ءۇشىن قۇرىلتايشى قوردىڭ جارعىسىن دايىنداۋى كەرەك. ودان كەيىن ادىلەت مينيسترلىگىنە نەمەسە ونىڭ ايماقتىق ورگاندارىنا ءوتىنىش بەرىلەدى. ادىلەت ورگاندارى ءوتىنىشتى قاراپ، قۇجاتتاردىڭ زاڭ تالاپتارىنا سايكەستىگىن تەكسەرەدى. ەگەر بارلىعى دۇرىس بولسا، قوردى تىركەۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايدى. قور تىركەلگەننەن كەيىن ونىڭ قىزمەتى «قايىرىمدىلىق تۋرالى» جانە «كوممەرسيالىق ەمەس ۇيىمدار تۋرالى» زاڭدارعا سايكەس رەتتەلەدى.
ايتا كەتەتىن ماڭىزدى جايت، قايىرىمدىلىق قورى دەپ اتالعانىمەن، ونىڭ دارەجەسى جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكپەن تەپە-تەڭ. ول جەكە كاسىپكەرلىككە جاتپايدى. زاڭدى تۇلعانىڭ قىزمەتىن رەتتەيتىن ەرەجەلەر جيناعى، ياعني جارعىسى بولۋى مىندەتتى.
· تاقىرىپقا وراي
ماقساتبەك ماقسوت ۇلى، قمدب «زەكەت جانە قايىرىمدىلىق» قورىنىڭ ديرەكتورى:
قور جۇمىسى قاتاڭ قاداعالاۋدا
اسىل ءدىنىمىز يسلامدا زەكەت – كوبەيۋ، ءوسۋ، بەرەكەت، تازالاۋ، اعىل-تەگىل، استا-توك نىعىمەتتەرگە شۇكىرلىك ايتۋ سەكىلدى ماعىنانى قامتيدى. مۇسىلمان باۋىرلارىمىزدىڭ زەكەت پارىزىن وتەۋ دۇرىس باعىتتا جۇرگىزىلۋى ءۇشىن 2012 جىلى قمدب «زەكەت جانە قايىرىمدىلىق» قورى قۇرىلعان بولاتىن. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ بۇل باستامانى قولعا الۋىنىڭ دا وراسان زور ماڭىزى بار. جالپى، «زەكەت جانە قايىرىمدىلىق» قورىنىڭ جۇمىسىن قمدب مەن ونىڭ قۇرامىنداعى قامقورشىلىق كەڭەسى قاداعالاپ، رەتتەپ وتىرادى.
قارجىلاي اشىقتىق – قمدب «زەكەت جانە قايىرىمدىلىق» قورىنىڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى، ءارى حالىقتىڭ سەنىمى مەن قوردىڭ وركەندەۋىنىڭ كەپىلى. قور قارجىلاي ەسەبىن ءار كەزەڭ سايىن رەسمي سايتتا، الەۋمەتتىك جەلىلەردە اشىق تۇردە جاريالاپ وتىرادى. جينالعان قايىرىمدىلىق كومەكتىڭ بارلىعى ماقساتتى تۇردە ارنايى كومەك بەرۋ الگوريتمى ارقىلى مۇقتاجدارعا جەتكىزىلەدى.
بىزدە 8 قايىرىمدىلىق جوباسى بار. ونىڭ ەسەبىنە قاتىستى ءبىز جىل سايىن اۋديت جۇرگىزىپ، باقىلاۋ جاساپ وتىرامىز. سونىمەن بىرگە، بۇل ەسەپتەر ءبىزدىڭ ارحيۆتە ساقتالادى.
ءداستۇرلى يسلام دىنىندە قايىرىمدىلىققا ۇلكەن ورىن بەرىلگەن. ونىڭ ىشىندە زەكەت تۋرالى اللا تاعالا قاسيەتتى قۇراننىڭ كوپتەگەن اياتىندا ناماز قۇلشىلىعىمەن بىرگە ورىنداۋدى بۇيىرعان. بۇل زەكەتتىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ءىس ەكەنىن كورسەتەدى. مىسالى، قاسيەتتى قۇرانداعى «باقارا» سۇرەسىنىڭ 43-اياتىندا: «نامازدى تولىق ورىنداڭدار جانە زەكەتتى بەرىڭدەر»، – دەپ ايتىلعان. ارداقتى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) زەكەتتى بەس پارىزدىڭ ىشىندە اتاپ: «يسلام بەس نارسەگە نەگىزدەلگەن: اللادان باسقا قۇداي جوق ەكەندىگىنە جانە مۇحاممەد (س.ع.س.) ونىڭ ەلشىسى ەكەندىگىنە كۋالىك بەرۋ، نامازدى ورىنداۋ، زەكەت بەرۋ، رامازان ورازاسىن ۇستاۋ، شاماسى كەلگەن كىسىگە اللانىڭ ۇيىنە قاجىلىق ەتۋ»، – دەگەن.
حاكىم اباي:
رۋزا، ناماز، زەكەت، حاج – تالاسسىز ءىس،
جاقسى بولساڭ، جاقسى تۇت ءبارىن تەگىس، – دەپ، مۇسىلمان ادام بەس پارىزىن تولىعىمەن ورىنداۋ كەرەكتىگىن دە ايتقان.