باس پروكۋراتۋرادا وبلىستاردىڭ جانە ولارعا تەڭەستىرىلگەن پروكۋرورلاردىڭ قاتىسۋىمەن، سونداي-اق بارلىق اۋماقتىق پروكۋراتۋرالاردىڭ ونلاين-قوسىلۋىمەن وتكەن كەڭەيتىلگەن القا وتىرىسىندا پروكۋراتۋرا ورگاندارىنىڭ 2025 جىلعى قاداعالاۋ قىزمەتىنىڭ قورىتىندىلارى تالقىلاندى، - دەپ حابارلايدى Aqshamnews.kz.
باس پروكۋرور بەرىك اسىلوۆ مەملەكەت باسشىسىنىڭ اكتيۆتەردى قايتارۋ كوميتەتىن ينۆەستورلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنە قايتا قۇرۋ تۋرالى جارلىققا قول قويعانىن حابارلادى.
ول مەملەكەت باسشىسىمەن پروكۋراتۋرانىڭ الدىنا قويعان مىندەتتەردىڭ ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيتىنىن جانە ينۆەستورلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماسەلەسىندە ناقتى قادامدار قابىلداي وتىرىپ، ساپالىق تۇرعىدان جاڭا دەڭگەيدە جۇمىس ىستەۋدى تالاپ ەتەتىنىن اتاپ ءوتتى.
جاڭا كوميتەتتىڭ باستى باسىمدىعى ينۆەستيسيالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ بولماق. بۇل ەكونوميكالىق ءوسىمدى نىعايتۋعا جانە قازاقستاندى سەنىمدى ءارى بولجامدى يۋريسديكسيا رەتىندە قابىلداۋعا دەگەن سەنىمدى ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
«كوميتەت وتاندىق جانە شەتەلدىك، ءىرى جانە ورتا ينۆەستورلار ءۇشىن — ەكونوميكامىزدى دامىتۋعا قارجى، تەحنولوگيا جانە تاجىريبە سالىپ وتىرعان ءاربىر ينۆەستور ءۇشىن جۇيەلى قۇقىقتىق قالقانعا اينالۋى ءتيىس.
مەملەكەتتىڭ كەپىلدىكتەرىمەن قاتار، ينۆەستورلار دا وزدەرىنە العان مىندەتتەمەلەردى — جوبالاردى ىسكە اسىرۋ، جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ جانە ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورىنا ۇلەس قوسۋ جونىندەگى مىندەتتەردى ادال ورىنداۋعا ءتيىس.
ەكونوميكا كاپيتالدى فورمالدى تۇردە تارتۋدى ەمەس، ونىڭ ناقتى ءارى ءتيىمدى قايتارىمىن تالاپ ەتەدى.وسى ورايدا پروكۋراتۋرانىڭ ءرولى — زاڭدىلىقتى، اشىقتىقتى جانە بارلىق تاراپتاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، تەڭگەرىمدى ساقتاۋ. وسىعان بايلانىستى قازاقستاندى بۇگىن دە، بولاشاقتا دا تاڭداعانداردىڭ سەنىمى تىكەلەي قالىپتاسادى»، — دەدى بەرىك اسىلوۆ.
باس پروكۋرور بەرىك اسىلوۆ ەسەپتى كەزەڭدە پروكۋراتۋرا ورگاندارىنىڭ قىزمەتى زاڭدىلىق پەن قۇقىقتىق ءتارتىپتى نىعايتۋعا، ازاماتتار مەن بيزنەستىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا، سونداي-اق اۋقىمدى سيفرلىق ترانسفورماسيا مەن جاساندى ينتەللەكتىنى ەنگىزۋگە باعىتتالعانىن اتاپ ءوتتى. بۇل باعىتتار مەملەكەت باسشىسى ق.ك.توقايەۆ ەل دامۋىنىڭ ستراتەگيالىق باعدارى رەتىندە ايقىنداعان «ادىلەتتى قازاقستاندى» قالىپتاستىرۋ جونىندەگى جۇيەلى ساياساتتىڭ اجىراماس بولىگى بولىپ تابىلادى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس پروكۋراتۋرا ورگاندارى جۇيەسىندە قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان سيفرلىق ترانسفورماسيا جالعاسۋدا. وسى جۇمىستا قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ كوميتەتىنىڭ جاڭارتىلعان فۋنكسيونالى ماڭىزدى ءرول اتقارۋدا.
كوميتەت قۇرىلىمىندا قىلمىستىق قاتەرلەردى بولجاۋ ورتالىعى جۇمىسىن باستادى. ول قاعيداتتىق تۇرعىدان جاڭا — ۋاقتىلى الدىن الۋ مودەلىنە نەگىزدەلىپ، دەرەكتەردى تەرەڭ تالداۋعا، قوعامدىق قاۋىپسىزدىككە تونەتىن ىقتيمال قاتەرلەردى بولجاۋعا جانە قىلمىستىق تاۋەكەلدەر تۋىنداعانعا دەيىن الدىن الۋ شارالارىن ازىرلەۋگە باعىتتالعان. اتقارىلعان تالداۋ ناتيجەلەرى بويىنشا مەملەكەتتىك ورگاندارعا سىرتقى قىلمىستىق قاۋىپ-قاتەرلەرگە قاتىستى ولاردى بەيتاراپتاندىرۋ جونىندەگى ۇسىنىستارمەن بىرگە 28 نىسانالى ماتەريال جولداندى.
جالعان اقپاراتتىڭ تارالۋىنا قارسى ءىس-قيمىل دەربەس باعىت رەتىندە ايقىندالدى. بۇل جۇمىس باس پروكۋراتۋرانىڭ سيتۋاسيالىق ورتالىعى ارقىلى تاۋلىك بويى جۇزەگە اسىرىلىپ، اقپاراتتىق كەڭىستىكتى تۇراقتى باقىلاۋ قامتاماسىز ەتىلەدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەردە جالعان مالىمەتتەردىڭ تارالۋىن انىقتاۋعا جانە تالداۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن زاماناۋي باعدارلامالىق ونىمدەر، سونداي-اق مۇنداي فاكتىلەرگە جەدەل دەن قويۋ جانە جولىن كەسۋ الگوريتمدەرى ازىرلەندى. باس پروكۋرور مەدياكەڭىستىكتى مونيتورينگتەۋدى كۇشەيتۋ جانە اقپاراتتىق قاتەرلەرگە جەدەل ارەكەت ەتۋ بويىنشا ناقتى باعدارلار بەلگىلەدى.
بۇعان دەيىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى ايبەك دادەباي قۇقىق قورعاۋ جانە وزگە دە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ سيفرلىق الەۋەتىن جۇيەلى تۇردە ارتتىرۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋدارعان بولاتىن. بۇل — مەملەكەتتىك پلاتفورمالار مەن دەرەكتەر بازالارىن بىرىكتىرۋ، سونداي-اق ازاماتتاردى سيفرلىق ورتادا جالعان اقپارات پەن فەيكتەردەن قورعاۋ جونىندەگى كەشەندى شارالاردى قابىلداۋدى قامتيدى.
جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان بارلىق باستامالار زاڭدىلىق پەن قۇقىقتىق ءتارتىپتى نىعايتۋعا باعىتتالعان جانە «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداتتارىنا، سونداي-اق «زاڭ مەن ءتارتىپ» يدەولوگەماسىنا تولىق سايكەس كەلەدى.
باس پروكۋرور بەرىك اسىلوۆ 2025 جىلدىڭ 11 ايىندا پروكۋراتۋرا ورگاندارى شامامەن 200 مىڭ ازاماتتىڭ الەۋمەتتىك قۇقىقتارىن قالپىنا كەلتىرگەنىن اتاپ ءوتتى. پروكۋرورلىق قاداعالاۋ شارالارىنىڭ ناتيجەسىندە جىل باسىنان بەرى مەملەكەتكە كەلتىرىلگەن زياننىڭ 1 تريلليون تەڭگەدەن استامى وتەلىپ، 215 ملرد تەڭگە بيۋدجەت شىعىندارىنا جول بەرىلمەدى.
سوت سالاسىندا زاڭدىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا دا ەلەۋلى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىلدى. قاداعالاۋ شەڭبەرىندە مىڭعا جۋىق ادامعا قاتىستى سوت اكتىلەرى زاڭ تالاپتارىنا سايكەستەندىرىلىپ، 150 سوتتالعاننىڭ جاعدايى جاقسارتىلدى، ازاماتتىق، اكىمشىلىك ىستەر جانە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار بويىنشا شامامەن 3 مىڭ سوت اكتىسى تۇزەتىلدى.
مەملەكەتتىك ايىپتاۋشىلاردىڭ العاشقى حالىقارالىق فورۋمى وتكىزىلىپ، ونىڭ بارىسىندا پروكۋرورلار تمۇ-عا مۇشە جانە بايقاۋشى ەلدەردىڭ ارىپتەستەرىمەن ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنداعى ۇسىنىستار مەن پراكتيكالىق تاجىريبەمەن الماستى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋ اياسىندا ينۆەستيسيالىق جوبالارعا قۇقىقتىق سۇيەمەلدەۋ قامتاماسىز ەتىلدى. پروكۋرورلار تاراپىنان 2 مىڭعا جۋىق ينۆەستورعا قولداۋ كورسەتىلدى.
ماسەلەن، ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ پروكۋراتۋراسى «Aktau Mall» ج ش س ينۆەستورىنىڭ (ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىعىن سالۋ) ءوتىنىشىن قاراۋ بارىسىندا فرونت-وفيس جۇمىسى شەڭبەرىندە ينفراقۇرىلىمدى تارتۋعا (كارىز جۇيەسى، جول) جانە نىساندى پايدالانۋعا بەرۋگە بايلانىستى 3 پروبلەمالىق ماسەلەنى شەشتى. قابىلدانعان شارالار 20 ملرد تەڭگە كولەمىندەگى ينۆەستيسيا تارتۋ ارقىلى 1 500 جۇمىس ورنىن قۇرۋعا باعىتتالعان.
استانا قالاسىنىڭ پروكۋراتۋراسى ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگىنىڭ «Orbis Heavy Machinery» جشس-مەن KIA برەندىندەگى ارنايى اۆتوكولىكتەردى شىعارۋ جونىندەگى كەلىسىم جاساسۋىنا قۇقىقتىق سۇيەمەلدەۋ ۇيىمداستىردى. جوبا اياسىندا ينۆەستيسيا كولەمى 5،5 ملرد تەڭگەنى قۇرىپ، 150 جۇمىس ورنى قۇرىلاتىن بولادى.
«Almaty Museum of Arts» قق ينۆەستورىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا الماتى قالاسىنىڭ پروكۋراتۋراسى ۋاكىلەتتى ورگاننىڭ زاڭسىز ارەكەتتەرىنىڭ جولىن كەستى. اتالعان ورگان رۇقساتتىڭ بولۋىنا قاراماستان اباتتاندىرۋ جۇمىستارىن زاڭسىز توقتاتىپ، اعاش كەسۋگە ارنالعان قۇرالداردى الىپ قويعان (44 ملرد تەڭگە كولەمىندەگى زاماناۋي ونەر مۋزەيىنىڭ قۇرىلىسى).
قاداعالاۋ جانە تەرگەۋ ورگاندارى قىزمەتىن ۇيلەستىرۋ شارالارىنىڭ ناتيجەسىندە بيزنەسكە قاتىستى باستالعان قىلمىستىق ىستەر سانى ەكى ەسەگە ازايدى.
ينۆەستورلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىن قۇرۋ ارقىلى بۇل باعىتتاعى جۇمىس جاڭا دەڭگەيگە شىعىپ، ول ينۆەستيسيالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ جانە ەكونوميكالىق ءوسىمدى كۇشەيتۋدىڭ جۇيەلى قۇرالىنا اينالادى، — دەدى بەرىك اسىلوۆ.
ادام قۇقىقتارىن قىلمىستىق پروسەسس بارىسىندا، پەنيتەنسيارلىق جۇيەدە ساقتاۋ جانە زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى قايتارۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلدى.
باس پروكۋرور بەرىك اسىلوۆتىڭ ايتۋىنشا، بيىل 3 مىڭنان استام ادامنىڭ زاڭسىز تۇردە قىلمىستىق وربيتاعا تارتىلۋىنىڭ جولى كەسىلدى. ازاپتاۋ فاكتىلەرىنىڭ سانى بىرنەشە ەسە ازايدى. قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسى مەكەمەلەرىندە ازاپتاۋعا جول بەرىلگەن جوق، سۋيسيدتەر سانى 27%-عا قىسقاردى، ال سوتتالعانداردىڭ ەڭبەكپەن قامتىلۋى 15%-عا ارتتى.
ەسىرتكى قىلمىسىنا قارسى كۇرەس بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جالعاستىرىلدى. قىلمىستىق ەسىرتكى كىرىستەرىن بۇعاتتاۋ الگوريتمىن ىسكە اسىرۋ باستالدى. ناتيجەسىندە جالپى سوماسى 2،6 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 195 مىڭنان استام «دروپپەرلىك» شوت بۇعاتتالدى، سونداي-اق پروكۋرورلاردىڭ باستاماسىمەن تەرگەپ-تەكسەرۋ شەڭبەرىندە 9 ملرد تەڭگەدەن استام قاراجاتقا تىيىم سالىندى.
جالپى العاندا، سوڭعى ەكى جىلدا زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى قايتارۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتكە 1 ترلن 300 ملرد تەڭگە كولەمىندە اقشالاي قاراجات پەن مۇلىك قايتارىلدى. وسى قاراجات ەسەبىنەن ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە 434 الەۋمەتتىك نىسان سالىندى. قازىرگى تاڭدا 150-دەن استام نىساننىڭ قۇرىلىسى اياقتالدى، ونىڭ ىشىندە 99-ى – مەديسينالىق مەكەمە، 48ء-ى – سۋمەن جابدىقتاۋ وبەكتىسى، 2-ەۋى – سپورت نىسانى جانە 2-ەۋى – ءبىلىم بەرۋ وبەكتىسى. وليگوپوليا سۋبەكتىلەرىمەن جالپى سوماسى 5،2 ترلن تەڭگەنى قۇرايتىن ينۆەستيسيالىق جانە الەۋمەتتىك جوبالاردى ىسكە اسىرۋ جونىندە كەلىسىمدەر جاسالدى.
ءوز سوزىندە بەرىك اسىلوۆ «زاڭ مەن ءتارتىپ» تۇجىرىمداماسىن پروكۋرورلىق قاداعالاۋدىڭ نەگىزگى يدەولوگيالىق ءارى پراكتيكالىق باعدارشامى رەتىندە ىسكە اسىرۋعا ەرەكشە ءمان بەردى. بۇل تۇجىرىمداما زاڭ الدىنداعى بارشانىڭ تەڭدىگىن، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ بۇلتارتپاستىعىن جانە قوعامدا جوعارى قۇقىقتىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى.
«زاڭ مەن ءتارتىپ» يدەولوگياسىن ىلگەرىلەتۋ، حالىقتىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ەل كولەمىندە جاپپاي الەۋمەتتىك اكسيالار وتكىزىلۋدە. اتاپ ايتقاندا، «حالىق زاڭگەرى» اكسياسى (ەلدىڭ 250 ەلدى مەكەنىندە 120 مىڭنان استام ازاماتتى قامتىدى)، «اشىق ەسىك كۇنى»، «قۇقىقتىق اپتەكا» جوباسى جانە وزگە دە باستامالار اياسىندا ونداعان مىڭ ازامات كۇردەلى قۇقىقتىق ماسەلەلەر بويىنشا قولداۋ مەن ناقتى جاۋاپتار الۋدا. اعىمداعى جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا «زاڭ مەن ءتارتىپ» يدەولوگياسىن قوعامدا ىلگەرىلەتۋگە ارنالعان عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنسيا وتكىزىلىپ، وعان قازاقستاننان جانە شەتەلدەن 300-دەن استام قاتىسۋشى قاتىستى.
ەسەپتى جىلى پروكۋراتۋرا ورگاندارىندا قۇقىقتىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ جانە قىلمىستىق قاتەرلەردى بولجاۋ سالاسىندا جاساندى ينتەللەكت پەن ۆەدومستۆوارالىق دەرەكتەر ينتەگراسياسىنا نەگىزدەلگەن زاماناۋي اناليتيكالىق جانە «اقىلدى» سيفرلىق قۇرالدار ەنگىزىلدى.
قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اكادەمياسى دا ترانسفورماسيا ۇدەرىسىندە. وقۋ پروسەسىنە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك، سيفرلىق كريميناليستيكا جانە كيبەرقىلمىستاردى تەرگەۋ باعىتتارى بويىنشا پراكتيكالىق باعدارلانعان باعدارلامالار ەنگىزىلدى. «كيبەر-وفيسەر» بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋ بويىنشا تاقىرىپتىق كۋرستارىنان 400-دەن استام قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرى ءوتتى.
پروكۋراتۋرا شەتەلدىك ارىپتەستەرمەن سىرتقى كوممۋنيكاسيالاردى بەلسەندى تۇردە دامىتىپ كەلەدى. ءتورت كەلىسىم راتيفيكاسيالانىپ، سينگاپۋرمەن (ءوزارا قۇقىقتىق كومەك تۋرالى كەلىسىم) جانە كاتارمەن (سوتتالعانداردى بەرۋ تۋرالى كەلىسىم، سونداي-اق ءوزارا ءىس-قيمىل جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋم) ءوزارا ىنتىماقتاستىق جونىندە ۋاعدالاستىقتارعا قول جەتكىزىلدى. جالپى العاندا، 38 شەت مەملەكەتپەن 84 ەكىجاقتى كەلىسىم جاسالعان.
القا وتىرىسىن قورىتىندىلاي كەلە، باس پروكۋرور الداعى كەزەڭگە ارنالعان باسىم مىندەتتەردى ايقىنداپ، ناقتى تاپسىرمالار بەردى. پروكۋراتۋرا ورگاندارى قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باعىتى ازاماتتاردىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارىن قورعاۋعا، قىلمىستىلىقتىڭ جۇيەلىك تاۋەكەلدەرىن تومەندەتۋ بويىنشا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ كۇش-جىگەرىن ۇيلەستىرۋگە، سونداي-اق بيزنەس پەن ينۆەستورلاردى قورعاۋعا شوعىرلاناتىن بولادى.