قىتايدا "پرانك" تۇسىرەمىن دەگەن قازاقستاندىق بلوگەردىڭ باسى داۋعا قالدى. ول جەلىدە سىننىڭ استىندا قالىپ قانا قويماي، جۇڭگو پوليسياسى ونىڭ ارەكەتىنە قاتىستى تەكسەرىس باستاعان. ال "پرانك" ارەكەتتەر شىن مانىندە ءازىل مە، الدە قۇقىقبۇزۋشىلىق پا؟ قازاقستان زاڭناماسىندا "پرانك" ءۇشىن قانداي جاۋاپكەرشىلىك قاراستىرىلعان؟ اqshamnews.kz ءتىلشىسى بۇل تۋرالى قۇقىق مامانى ءارى فەمبيكە ايگەرىم قۇسايىنقىزىمەن سۇحباتتاستى.
بۇعان دەيىن نە بولعان ەدى؟
قىتايلىق Sohu باسىلىمىنىڭ مالىمەتىنشە، قازاقستاندىق بلوگەر مەترو ىشىندە الدىن الا كەلىسىپ قويعان تانىسىنىڭ تەلەفونىن قالتاسىنان سۋىرىپ الىپ، ءوتىپ بارا جاتقان ادامدارعا "ۇسىنىپ"، كەيىن "ۇرى" دەپ جالا جاپقان. سونىمەن قاتار، كوشەدەگى ەر ادامداردىڭ قولىنا ءتيىسىپ، ءوز ارەكەتىن "الەۋمەتتىك تاجىريبە" دەپ سيپاتتاعان.
كەيىن جۇڭگو پوليسياسى بلوگەرگە قاتىستى تەكسەرىس باستاعان.
"پرانك" - ءازىل مە، الدە قۇقىقبۇزۋشىلىق پا؟
بۇل سۇراققا ايگەرىم قۇسايىن قىزى بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
"پرانك جاساۋ ارەكەتتەرى قازاقستان زاڭناماسىندا ارنايى "پرانك" دەپ اتالماسا دا، مازمۇنىنا قاراي بىرنەشە ناقتى باپتارمەن رەتتەلۋى مۇمكىن. مىسالى، قىلمىستىق كودەكستىڭ 274-بابى - كورىنەۋ جالعان اقپارات تاراتۋ، 293-باپ - بۇزاقىلىق، اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ 434-بابى - ۇساق بۇزاقىلىق. ەگەر پرانكتىڭ ناتيجەسىندە زارداپ كەلگەن بولسا، قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى ابدەن مۇمكىن".
قۇقىق مامانىنىڭ ايتۋىنشا، پرانك جاساۋشىنىڭ ارەكەتى قانداي سالدارعا الىپ كەلگەنىنە قاراي، ول قىلمىستىق نە اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى مۇمكىن.
پرانك جاساۋشى ءوز ارەكەتىنىڭ "ءازىل" ەكەنىن ايتىپ، جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتىلا الا ما؟
"جوق، پرانك جاساۋشى ءوزىنىڭ ارەكەتىن "ءازىل" دەپ سيپاتتاۋ ارقىلى زاڭ الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەن اۆتومات تۇردە بوساتىلمايدى. قازاقستان زاڭناماسى بويىنشا، ءىستىڭ ءمان-جايىنا قاراي سوت ناقتى زارداپ پەن قاساقانا بولعان-بولماعانىنا قاراپ شەشىم شىعارادى. "مەن ازىلدەدىم" دەپ اقتالۋ قىلمىستىق قۇرامدى جوققا شىعارمايدى"، - دەيدى مامان.
ەگەر بىرەۋدىڭ رۇقساتىنسىز تۇسىرىلگەن پرانك ۆيدەو جەلىگە جاريالانسا، جەكە ومىرگە قولسۇعۋشىلىق بولىپ ەسەپتەلە مە؟
"ءيا، رۇقساتسىز تۇسىرىلگەن پرانك ۆيدەونى الەۋمەتتىك جەلىگە جاريالاۋ مەن تاراتۋ جەكە ومىرگە قولسۇعۋشىلىق بولىپ ەسەپتەلەدى جانە بۇل قىلمىستىق كودەكس بويىنشا قىلمىس قۇرامىنا جاتادى"، - دەيدى ايگەرىم قۇسايىن قىزى.
ايەل پرانك جاساسا ادەپسىز كورىنىپ، ەر ادام جاساسا كۇلكىلى بولاتىنى راس پا؟
قۇقىق مامانى ايگەرىم قۇسايىن قىزى ماسەلەنىڭ باسقا، بۇدان دا تەرەڭ تۇسىنا نازار اۋداردى.
"ايەل جاساعان پرانك ءجيى "قوعامدىق مورالعا قايشى" رەتىندە قابىلدانادى. ادەتتە ول جەلىدە "قوعامدىق سوت" قۇربانىنا اينالادى. Erving Goffman جانە كەيىنگى گەندەرلىك مەديا زەرتتەۋشىلەر ەر ادامدار جاساعان پرانك ءجيى "كرەاتيۆ، باتىلدىق، كوشباسشىلىق" سياقتى ۇعىمدارمەن بايلانىستىرىلسا، ايەلدەردىڭ پرانكى "ارسىزدىق، ادەپسىزدىك، ۇياتسىزدىق" دەپ قابىلدانادى.
بۇل - بىردەي ارەكەتتى ەكى ءتۇرلى باعالاۋ"،- دەيدى ول.
ايگەرىم قۇسايىن قىزى 2021 جىلعى Pew Research Center جانە Digital Feminist Lab زەرتتەۋلەرىن دە كەلتىردى.
"2021 جىلعى Pew Research Center جانە Digital Feminist Lab زەرتتەۋلەرى ايەل بلوگەرلەر مەن TikTok كونتەنت جاساۋشىلارى جاساعان پرانك ۆيدەولارعا تەرىس پىكىرلەر، سىرت كەلبەتكە ءتىل تيگىزۋ، مورالدىق ايىپتاۋ جيىرەك تىركەلەدى. ەرلەر جاساعان پرانك ۆيدەولارىندا "ءازىلى مىقتى"، "كونتەنتى كۇشتى" دەگەن پىكىر باسىم"، - دەپ قورىتىندىلادى ول.
ەسكە سالايىق، بۇعان دەيىن استانادا تۇرعىن ۇيلەردىڭ بىرىندەگى ليفتىدە ويىنشىق تاپانشامەن پرانك جاساعان ەر ادام سوتتالعان ەدى. سوت قاۋلىسىمەنەر ادام اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ 434-بابى 1-بولىگىندە كوزدەلگەن قۇقىقبۇزۋشىلىق جاساعانى ءۇشىن كىنالى دەپ تانىلىپ، وعان 15 تاۋلىك مەرزىمگە اكىمشىلىك قاماققا الۋ تۇرىندە جازا تاعايىندالدى.
ال بۇدان 4 جىل بۇرىن ناۋرىزدا ماسكەۋدە قازاقستاندىق بلوگەرلەر پرانك جاسادى. بلوگەر رامير حاسانوۆ، ايدىن ءتۇسىپوۆ جانە ەرسىن دۇمشەباي تاكسي شاقىرعان. ءسويتىپ جۇرگىزۋشى بلوگەرلەردىڭ سومكەسىن كولىكتىڭ ارتىنا سالىپ جاتقاندا جىگىتتەر كولىكتى ايداپ كەتىپ قالعان. پرانكەرلەر بىرنەشە مينۋتتان كەيىن قايتىپ كەلىپ، بۇل ءازىل ەكەنىن تۇسىندىرگەن. ءبىراق ولاردى پوليسيا الىپ كەتىپ، قىلمىستىق ءىس قوزعاعان. 25 قاراشادا بلوگەرلەردىڭ ارەكەتىنە قاتىستى سوت ۇكىمى شىقتى. ۇكىم بويىنشا پرانكەرلەر 3،5 جىلعا سوتتالىپ كەتتى.