پلاستيكالىق قالدىقتار - قازىرگى زاماننىڭ ەڭ وتكىر ەكولوگيالىق ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
ولار جەرگىلىكتى ەكوجۇيەلەرگە دە، تۇراقتى دامۋ بويىنشا جاھاندىق كۇش-جىگەرگە دە اسەر ەتەدى. قازاقستان دا كوپتەگەن ەلدەر سياقتى پلاستيكالىق قالدىقتاردىڭ كوبەيۋىمەن بايلانىستى ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن ەلەۋلى قيىندىقتار تۋدىرۋدا.
«قازاقستان مەن وزبەكستاننىڭ شالعاي جانە تاۋلى ايماقتارىنداعى پلاستيكالىق قالدىقتار» وڭىرلىك جوباسى اياسىندا، بازەل، روتتەردام جانە ستوكگولم كونۆەنسيالارى (BRS) حاتشىلىعىنىڭ قولداۋىمەن «تۇراقتى دامۋ ورتالىعى» (https://csd-center.org/) جۇزەگە اسىرىپ جاتقان باستاما شەڭبەرىندە، 2013 جىلدان 2022 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدەگى پلاستيكالىق قالدىقتاردىڭ اۋقىمدى تۇگەندەۋى جۇرگىزىلدى، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz.
وزبەكستاندى دا قامتيتىن بۇل جوبا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ بەلسەندى قاتىسۋىمەن ىسكە اسىرىلىپ، قالدىقتاردى باسقارۋ سالاسىندا تۇراقتى شەشىمدەر قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان.
تۇگەندەۋ پلاستيكتى قولدانۋ كولەمدەرىن، ونىڭ سالالار بويىنشا ءبولىنۋىن جانە قالدىقتاردىڭ پايدا بولۋ ديناميكاسىن ەگجەي-تەگجەيلى تالداپ كورسەتتى. 2013 جىلدان 2022 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە قازاقستان نارىعىنا شىعارىلعان پلاستيكالىق ونىمدەر كولەمى 387 مىڭ توننادان 855 مىڭ تونناعا دەيىن ءوستى، بۇل 121،6%-دىق ءوسىمدى قۇرايدى. پلاستيكتىڭ نەگىزگى تۇتىنۋشىلارى – وراۋ، قۇرىلىس جانە كولىك سالالارى. وراۋ سەكتورى كوش باستاپ تۇر، جالپى پلاستيك تۇتىنۋدىڭ 23%-دان استامى وسى سالاعا تيەسىلى، بۇل وراۋ ماتەريالدارىنىڭ قىسقا قىزمەت ەتۋ مەرزىمىمەن بايلانىستى. 2022 جىلى وراۋ ءۇشىن قولدانىلعان پلاستيك كولەمى شامامەن 196 مىڭ توننانى قۇرادى. قۇرىلىس سەكتورى 19% (167 مىڭ توننا) ۇلەسپەن ەكىنشى ورىندا، مۇندا پلاستيك ۇزاق مەرزىمدى ماتەريالدار، مىسالى، قۇبىرلار مەن وقشاۋلاۋ ءوندىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. كولىك سەكتورى شامامەن 17% پلاستيك تۇتىنادى، بۇل كولىك قۇرالدارىن ءوندىرۋدىڭ ارتۋىمەن جانە ولاردىڭ سالماعىن ازايتۋ ءۇشىن پلاستيكالىق كومپونەنتتەردى قولدانۋمەن بايلانىستى.
پلاستيك تۇتىنۋ كولەمىنىڭ ارتۋىمەن قاتار، پلاستيكالىق قالدىقتاردىڭ ءتۇزىلۋ كولەمى دە وسۋدە. 2022 جىلى ول 296 مىڭ تونناعا جەتىپ، 2013 جىلمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسەدەن استام ارتتى. قالدىقتاردىڭ نەگىزگى كوزى – وراۋ ماتەريالدارى، ولار جالپى كولەمنىڭ 66%-ىن قۇرايدى. بۇل ءبىر رەتتىك قاپتامالاردى كەڭىنەن پايدالانۋمەن جانە قايتا وڭدەۋ جۇيەلەرىنىڭ تيىمسىزدىگىمەن بايلانىستى. قۇرىلىس جانە كولىك سياقتى باسقا سالالار پلاستيك ونىمدەرىنىڭ ۇزاق قىزمەت ەتۋ مەرزىمىنە بايلانىستى قالدىقتاردى از مولشەردە وندىرەدى. قازاقستاندا كەڭىنەن قولدانىلاتىن پوليمەرلەر اراسىندا پوليەتيلەن (38%)، پوليپروپيلەن (23%) جانە پوليەتيلەنتەرەفتالات (14%) كوش باستاپ تۇر، ءارى ولار قالدىقتاردىڭ دا نەگىزگى ۇلەسىن قۇرايدى.
تۇگەندەۋ بارىسىندا پلاستيكالىق قالدىقتاردى ءتيىمدى باسقارۋدى قيىنداتاتىن ءبىرقاتار ماسەلەلەر انىقتالدى. نەگىزگى قيىندىق – ءوسىپ كەلە جاتقان قالدىق كولەمىن يگەرە المايتىن جەتكىلىكسىز ينفراقۇرىلىم. قالدىقتاردى بولەك جيناۋ جۇيەسىنىڭ بولماۋى سۇرىپتاۋ قۋاتتارىنا تۇسەتىن جۇكتەمەنى ارتتىرىپ، قايتا وڭدەلەتىن شيكىزات ساپاسىن تومەندەتەدى. حالىق اراسىندا ەكولوگيالىق مادەنيەتتىڭ تومەن دەڭگەيى دە ماسەلەنى ۋشىقتىرادى، سەبەبى كوپتەگەن ازاماتتار قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ مەن قايتا وڭدەۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى جەتكىلىكتى اقپاراتتاندىرىلماعان. سونىمەن قاتار، قايتا وڭدەۋ قۋاتتارىنىڭ وڭىرلەر بويىنشا تەڭسىزدىگى قالدىقتاردى ءتيىمدى باسقارۋ مۇمكىندىكتەرىن شەكتەيدى، اسىرەسە شالعاي جانە تاۋلى ايماقتاردا.
تۇگەندەۋ ناتيجەلەرى نەگىزىندە انىقتالعان ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ۇسىنىستار ازىرلەندى. تۇراقتى تۇردە تۇگەندەۋلەر وتكىزۋ پلاستيكالىق قالدىقتاردىڭ كولەمى مەن تۇرلەرى تۋرالى وزەكتى دەرەكتەردى ساقتاۋ مەن ءتيىمدى باسقارۋ ستراتەگيالارىن ازىرلەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، جاڭا كاسىپورىندار اشۋ جانە بار قۋاتتاردى جاڭعىرتۋ قالدىقتار كولەمىن ازايتۋعا باعىتتالعان ماڭىزدى قادام بولادى. قالدىقتاردى بولەك جيناۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ قايتا وڭدەۋ ساپاسىن جاقسارتىپ، سۇرىپتاۋ شىعىندارىن ازايتادى. كەڭ اۋقىمدى ءبىلىم بەرۋ ناۋقاندارى حالىقتىڭ ەكولوگيالىق مادەنيەتىن كوتەرۋگە جانە ازاماتتاردى قايتا وڭدەۋ باستامالارىنا قاتىسۋعا ىنتالاندىرۋعا كومەكتەسەدى. زاڭنامانى جەتىلدىرۋ، ونىڭ ىشىندە ءبىر رەتتىك پلاستيكتىڭ قولدانىلۋىن شەكتەۋ جانە قايتا وڭدەلگەن ماتەريالداردى قولدانۋدى ىنتالاندىرۋ، اينالىم ەكونوميكاسىنا كوشۋ ءۇشىن جاعداي جاسايدى.
قازاقستانداعى پلاستيكالىق قالدىقتاردى تۇگەندەۋ قالدىقتاردى باسقارۋدىڭ تۇراقتى جۇيەسىن قۇرۋعا ماڭىزدى قادام بولدى. زەرتتەۋ پلاستيكالىق قالدىقتاردىڭ كولەمىن ازايتۋ، قايتا وڭدەۋدى ارتتىرۋ جانە ولاردىڭ قورشاعان ورتاعا اسەرىن ازايتۋ بويىنشا ءتيىمدى شارالاردى ازىرلەۋگە قاجەتتى دەرەكتەردى ۇسىندى. وزبەكستانداعى ۇقساس زەرتتەۋ ناتيجەلەرىمەن بىرگە جوبا پلاستيكالىق لاستانۋدى شەشۋدە ايماقتىق ىنتىماقتاستىق پەن ينتەگراسيالانعان ءتاسىلدىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ وتەدى. ۇسىنىلعان شارالاردى جۇزەگە اسىرۋ قازاقستانعا ورتالىق ازيادا ەكولوگيالىق تۇراقتى قالدىقتاردى باسقارۋ سالاسىنداعى كوشباسشى رەتىندە ءوز ورنىن نىعايتۋعا جانە اينالىم ەكونوميكاسىنا كوشۋ پروسەسىن قولداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
2025 جىلى پلاستيكالىق قالدىقتاردى تۇگەندەۋ ناتيجەلەرى بازەل، روتتەردام جانە ستوكگولم كونۆەنسيالارىنىڭ حاتشىلىعىنىڭ رەسمي سايتىنا جۇكتەلەدى: https://www.brsmeas.org/