الەمدەگى ساياحات جانە تۋريزم تۋرالى جەتەكشى اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءبىرى CNN Travel «كەڭەس ءداۋىرىنىڭ سۇرقاي مەگاپوليسى قالاي ورتالىق ازيانىڭ ءسان ورتالىعىنا اينالدى» دەگەن تاقىرىپتا ماقالا جارىق جاريالاپتى.
سوڭعى جىلدارى الەمنىڭ كوپتەگەن قالاسى جاڭاشا قالىپتاسىپ كەلەدى، ءبىراق الماتىداي تابىستى وزگەرگەنى از.
كسرو ىدىراعاننان بەرى قازاقستاننىڭ ەڭ ۇلكەن قالاسى (حالقى 2،2 ميلليون جانە وسۋدە) جاي عانا سۇرعىلت كەڭەستىك مەتروپوليادان ورتالىق ازيانىڭ قالالىق جۇلدىزىنا اينالدى.
CNN Travel
بۇل جولدا الماتى الەمدەگى ەڭ ادەمى مەترو جۇيەلەرىنىڭ ءبىرىن جاساپ، ءىرى بانكتىك جانە قارجى ورتالىعىنا اينالدى. قالا ءوز ءداستۇرلى بازارلارىن ليۋكس بۋتيكتەر مەن زاماناۋي ساۋدا ورتالىقتارىمەن تولىقتىرىپ، ۇلتتىق تاعامدارىن الەمنىڭ تانىمال تاماق سىنشىلارىنا ۇنايتىن جاڭا دەڭگەيگە كوتەردى.
الماتى سونىمەن قاتار ورتالىق ازيانىڭ مادەني-شىعارماشىلىق ورتالىعى رەتىندە دامىپ كەلەدى. قالادا الەمدىك دەڭگەيدەگى بىرنەشە مۋزەيلەر (ولاردىڭ ىشىندە اتاۋى جوق "قۇپيا" جەراستى كوللەكسياسى دا بار) جانە كەلەسى جىلى اشىلۋى جوسپارلانعان جاڭا مادەني ورتالىق بار.
"بۇل قالادا ءومىر ءسۇرۋ وتە قولايلى،" - دەيدى الماتىدا ۇزاق ۋاقىت تۇراتىن امەريكالىق تۇرعىن، تاريحي مۇرالاردى ساقتاۋ جونىندەگى بەلسەندى جانە Walking Almaty جوباسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى دەننيس كين.
"جاسىل ءارى تازا. ماشيناسىز جۇرۋگە بولادى. مۇنداعى قوعامدىق كولىك تاماشا. سونىمەن بىرگە، بۇل ورتالىق ازيانىڭ زاماناۋي ونەر مەن گاسترونوميا ورتالىعى."
كيننىڭ ايتۋىنشا، ول ەلگە بارعاندا قازاقستاندا تۇراتىنىن ايتسا، "بورات" ءفيلمى تۋرالى ءسوز قوزعالادى. الايدا قازىرگى الماتىنى كورگەندە بوراتتىڭ ءوزى دە "وتە كەرەمەت!" دەپ ايتار ەدى.
تاريحي جولى
بۇل ايماقتا ادامدار مىڭداعان جىلدار بويى ءومىر سۇرگەنىمەن، ولاردىڭ كوبىسى جۇڭگو مەن ەۋروپا اراسىنداعى ۇلان-بايتاق دالانى كەزگەن كوشپەلىلەر بولعان. ورتا عاسىرلاردا بۇل جەردە ۇلى جىبەك جولىنداعى كەرۋەندەر توقتايتىن ەجەلگى قالا بولعانىمەن، ول رەسەي يمپەرياسى 19 عاسىردىڭ ورتاسىندا ايماقتى جاۋلاپ العانعا دەيىن جوعالىپ كەتكەن.
رەسەي اسكەرلەرى ءوز بيلىگىن نىعايتۋ ءۇشىن بەكىنىس سالعان، بۇل بەكىنىس كەيىن شاعىن قالاعا اينالىپ، وندا سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە جانە شىعىستان باتىسقا سوزىلعان كوشەلەر تورى مەن مولىنان ەگىلگەن اعاشتار بولدى. ورىستار سونداي-اق قالانىڭ ساۋلەت مۇراسىنا اينالعان اسەم پياز ءتارىزدى كۇمبەزدەرى بار ۆوزنەسەنسكيي كافەدرالدىق سوبورىن سالعان. ايتپەسە، قازىرگى كەزدە پاتشالىق ءداۋىردىڭ از عانا ەسكەرتكىشتەرى ساقتالعان.
1991 جىلى كەڭەس وداعىنان تاۋەلسىزدىك العاننان بىرنەشە جىل وتكەن سوڭ، ەل استاناسى استاناعا كوشىرىلدى. وسى مارتەبەدەن ايىرىلۋ الماتى ءۇشىن ۇلكەن سىناق بولدى. دەگەنمەن، ونى ۋايىمعا سالىنباي، الماتى باسشىلارى مەن تۇرعىندارى استانادان كەم تۇسپەيتىن قالا قۇرۋ ماقساتىندا كۇش بىرىكتىردى.
«بۇل قالا ءقازىر كاسىپكەرلەر مەن سۋرەتشىلەر مەكەنىنە اينالدى»، - دەيدى جاڭا «سەليننىي» قازىرگى مادەنيەت ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جاما نۇرقالييەۆا. ونىڭ پىكىرىنشە، ەل استاناسىنىڭ كوشۋى الماتىعا ءوز باعىتىن ەركىن ايقىنداۋعا مۇمكىندىك بەردى.
«بۇل بوستاندىق قالاعا شىعارماشىلىق پەن مۇمكىندىكتەردىڭ، وي ەلەگىنەن وتكىزۋ مەن پىكىرتالاستىڭ ەرەكشە رۋحىن الىپ كەلدى. سوندىقتان ءبىزدىڭ وڭىردەگى ەڭ ۇلكەن ونەر ساحناسى مەن مەگاپوليستىك ەكونوميكامىزدىڭ بولۋى تاڭقالارلىق ەمەس. ۇلكەندى-كىشىلى كوپتەگەن بيزنەستەر بار. بۇل كوپتەگەن كرەاتيۆتى ادامدار ءۇشىن، تەك سۋرەتشىلەر عانا ەمەس، ەرەكشە ورىنعا اينالدى».
كوشپەلى رۋحىڭىزدى جاڭعىرتۋ
اسپازدار قازاقستاننىڭ وتكەنىنە تامىر جايعان جاڭا نارسە جاساۋدى وزدەرىنە مىندەت ەتىپ العان. ولار مۇنى نەو-نوماد تاعامدارى دەپ اتايدى. بۇل – قازىرگى زامانعى اسپازدىق ادىستەر مەن ءساندى بەزەندىرۋدى الماتى اينالاسىنداعى دالانى مەكەندەگەن كوشپەلىلەر قولدانعان ءداستۇرلى ونىمدەرمەن ۇيلەستىرگەن ەرەكشە اسحانا.
«ءبىزدى كوشپەلىلەردىڭ شىلىممەن ىستاۋ، ەتتى اشىق وتتا ءپىسىرۋ نەمەسە ەتتى ىستىق تاستاردىڭ استىنا كومىپ، سول جەردە ءپىسىرۋ سياقتى ءداستۇرلى ادىستەرى شابىتتاندىرادى»، – دەيدى قالانىڭ بەدەلدى «اۋىل» مەيرامحاناسىنىڭ باس مەنەدجەرى ءسات نۇرماش.
الايدا، وسىدان كەيىن ۇقساستىقتار اياقتالادى. ەتتى ارنايى شوپتەر مەن دامدەۋىشتەرمەن مارينادتاپ، جايلاپ وتقا ەكى كۇن بويى دايىندايدى. تاپسىرىلعان تاعامداردىڭ پورسيالارى شاعىن جانە ءار تاباق – ونەر تۋىندىسىنداي ادەمى بەزەندىرىلگەن.
«اۋىل» مەيرامحاناسىنىڭ جەتى تاعامنان تۇراتىن ءدام مازىرىندە ءدامدى ۇيرەك ەتى قوسىلعان دۇنگەن كەسپەسى، جىلقى ەتى سامساسى، ىستالعان توستىك پەن قويدىڭ سيراق ەتى قوسىلعان بەشبارماق، سالقىن شالاپ (قىشقىل جىلقى ءسۇتى) سورپاسى، انار قوسىلعان قويدىڭ ءتىلى سەكىلدى تاعامدار بار.
نەو-نوماد تاعامدارىن دايىنداپ ۇسىناتىن باسقا دا ورىندارعا Esentai Square-دەگى شىنى كۋب ىشىندە ورنالاسقان Tör مەيرامحاناسى جانە دينامو ستاديونى ماڭىنداعى Tarih مەيرامحاناسى جاتادى. سونىمەن قاتار، Auyl مەيرامحاناسى كيىز ۇيدەن شابىتتانعان ديزاينى ءۇشىن الەمدەگى ەڭ ادەمى مەيرامحانالار قاتارىنا ەنگەن Prix Versailles بايقاۋىنىڭ 16 ءفيناليسى ىشىندە تاڭدالىپ، كوپشىلىك تاراپىنان جوعارى باعاعا يە بولۋدا.
ءبىراق بارلىعى زاماناۋي ەمەس. 1868 جىلى نەگىزى قالانعان زەلونىي بازارىندا (جاسىل بازار) جاڭا پىسكەن جەمىستەر، قۇرت، شۇبات جانە باسقا دا جەرگىلىكتى تاعامدار ساتىلاتىن ساۋدا ورىندارى ورنالاسقان. بۇل جەردە، ءتىپتى، ءارتۇرلى جىلقى ەتى ونىمدەرىنە، سونىڭ ىشىندە ءدامدى بولىپ كەلەتىن قازى-قارتا، شۇجىق تۇرلەرىنە ارنالعان ءبولىم بار.
كوشپەلى ءومىردى تەرەڭىرەك سەزىنگىسى كەلەتىندەر بۇل تاجىريبەنى الماتىنىڭ ماڭىنان تابا الادى.
قالانى شىعىسقا قاراي قورشاپ جاتقان تيان-شان تاۋلارىنىڭ قارلى شىڭدارىندا ورنالاسقان كولساي كولدەرى ۇلتتىق پاركى كيىز ۇيلەردە قونىستانۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنادى. بۇل جەردە كولساي كولىنىڭ ماڭىنداعى جەكە لاگەرلەردە ورنالاسىپ، جىلقىمەن ساياحاتقا شىعۋعا، كوشپەندىلەردىڭ جولباسشىلىعىمەن الىس جاتقان قايىڭدى كولىنە بارىپ، عاجايىپ «ەلەس ورمانىن» تاماشالاۋعا بولادى.
لۋۆر ستيلىندەگى شىنى پيراميدامەن بەزەندىرىلگەن ءابىلحان قاستەيەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك ونەر مۋزەيى — قازاقستانداعى بەينەلەۋ ونەرىنىڭ باستى ورتالىعى سانالادى. مۇندا قازاقتىڭ كارتينالارى، مۇسىندەرى مەن كىلەم، زەرگەرلىك بۇيىمدار، اعاشتان جاسالعان دەكوراتيۆتى ونەر تۋىندىلارى سىندى كوركەم شىعارمالار كورمەگە قويىلعان.
سونداي-اق، 1908 جىلى سالىنعان ورىس ستيلىندەگى اعاش ۇيدە ورنالاسقان ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيى جانە الماتى مۋزەيىنىڭ ەتنوگرافيالىق ارتەفاكتىلەرى قىزىقتى جيناقتاردىڭ قاتارىندا.
قالانىڭ ەڭ قۇپيا ءارى تارتىمدى مۋزەيى — اتاۋى جوق «جاسىرىن مۋزەي». بۇل مۋزەيدىڭ جۇمباققا تولى ەكەندىگى سونشالىق، ول جەر استىندا، تۋرا ماعىناسىندا، فرانسۋز ءۇيىنىڭ جەرتولەسىندە ورنالاسقان. فۋرمانوۆ كوشەسىندەگى ەيفەل مۇناراسىنىڭ رەپليكاسىمەن بەزەندىرىلگەن بۇل ءساندى ساۋدا كەشەنى جاسىرىن مادەني قازىنانى اشىپ كورسەتەدى.
جەكە كوللەكسيانىڭ يەسى — الماتىنىڭ جەرگىلىكتى ونەرىن ەرەكشە باعالايتىن جانە قۇپيا ۇستاعىسى كەلەتىن جەرگىلىكتى وليگارح. مۋزەيگە كىرۋ تەگىن بولعانىمەن، الدىن الا برونداۋ مىندەتتى، جانە بيلەت الۋ ءۇشىن ەرەكشە تەلەفون ءنومىرى نەمەسە ەلەكتروندىق پوشتا ارقىلى برونداۋ قاجەت، ول تەك سەنىمدى ادامدار اراسىندا بەلگىلى. ءبىر جەرگىلىكتى گيد بۇل ورىن تۋرالى "قازاقستانداعى وتاندىق ونەر مەن ارتەفاكتىلەردىڭ ەڭ ماڭىزدى كوللەكسياسى" دەپ اتايدى.
كوپتەگەن بولمەلەردە ەجەلگى ازاپتاۋ قۇرالدارى، ورتاعاسىرلىق ەرلەرگە ارنالعان قۇلىپ بەلدىكتەر، كوشپەندىلەردىڭ ءسان ۇلگىلەرى، العاشقى راديو مەن تەلەديدار، كەڭەستىك پلاكاتتار جانە عارىشكەرلەردىڭ جادىگەرلەرى سەكىلدى ءتۇرلى قىزىقتى ەكسپوناتتار بار. سونىمەن قاتار، قازاقستاننان شىققان مۇسىلمان، حريستيان، ەۆرەي جانە بۋددا مادەنيەتىنە قاتىستى ارتەفاكتىلەر كورسەتىلگەن زالدار دا بار. مۋزەي قاراۋشىسى كەلۋشىلەردى سۋرەتكە تۇسىرمەۋدى جانە زاتتارعا تيىسپەۋدى قاداعالاپ، ءاردايىم قاستارىنان قالمايدى.
CNN Travel
جاقىندا اشىلاتىن سەليننىي زاماناۋي مادەنيەت ورتالىعى دا جەرگىلىكتى كاسىپكەر، ەسىمى بەلگىلى قايرات بورانبايەۆتىڭ قولداۋىمەن قۇرىلدى. ول ورتالىق ازياداعى ەڭ ۇزدىك مادەنيەت وشاعىن اشۋدى ماقسات تۇتقان. 1964 جىلى سالىنعان شىنى قاسبەتى بار پوستمودەرن ستيلىندەگى كەڭەستىك سەليننىي كينوتەاترىنىڭ ورنىنا ورناتىلعان بۇل ورتالىق زاماناۋي مۋزىكا، بي، كينو، بەينەلەۋ ونەرى، تەاتر قويىلىمدارىن، سونداي-اق زەرتتەۋ جوبالارى، ءبىلىم جانە باسپا ءىس-شارالارىن قامتيتىن كەڭ كولەمدى مادەني باعدارلامالاردى ۇسىنادى.
«ءبىزدىڭ كوركەمدىك ستراتەگيامىز ەكى ءموتيۆتىڭ سيمبيوزىنا — "وسى جەردە" جانە "وسى ۋاقىتتا" نەگىزدەلگەن»، — دەيدى دجاما نۇرقالييەۆا.
«وسى جەردە» — ءتۇرلى فورماتتاعى شارالار وتەتىن فيزيكالىق كەڭىستىك، ال «ءقازىر» — قازىرگى ۋاقىتتا جانە بولاشاقتا زەرتتەۋ جوبالارى ارقىلى جۇزەگە اسىرىلاتىن ينتەللەكتۋالدى كەڭىستىك. «ءقازىر» جوباسى ءارتۇرلى مادەني، الەۋمەتتىك، يدەولوگيالىق، جانە عىلىمي كوزقاراستاردى قامتيتىن سۋرەتشىلەر مەن تەورەتيكتەردىڭ قاتىسۋىمەن «وسى جەردە» باعدارلاماسىنىڭ ىسكە اسىرىلۋىنا سەپ بولادى.
قالانىڭ قوعامدىق ورىندارىندا دا سان الۋان ونەر تۋىندىلارىن كورۋگە بولادى. الماتى مەتروسى ەرەكشە بەزەندىرىلگەن ستانسيالارىمەن تانىمال، اسىرەسە جىبەك جولى ستانسياسىنداعى «ەجەلگى الەمنىڭ كەرەمەتتەرى» موزايكاسى، المالىداعى ءتۇرلى-تۇستى ۆيتراجبەن جاسالعان الما اعاشى جانە اۋەزوۆ ستانسياسىنداعى قازاقتىڭ ءداستۇرلى ۇيلەنۋ كورىنىسى ەرەكشە كوز تارتادى.
امەريكادان كەلگەن تۇرعىن دەننيس كين سوڭعى ونجىلدىقتا كەڭەس داۋىرىنەن قالعان قوعامدىق ونەردى قالپىنا كەلتىرۋ جانە ساقتاۋ جولىندا كوپتەگەن جۇمىستار اتقاردى. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى بۇل ونەر تۋىندىلارىنىڭ كەيبىرى ەسكەرۋسىز قالىپ، ءتىپتى بوياۋمەن نەمەسە سىلاقپەن جابىلىپ كەتكەن.
كيننىڭ جاياۋ تۋرلارىنىڭ ءبىرى ارaسان مونشاسى مەن ساۋىقتىرۋ ورتالىعى، وتىرار قوناق ءۇيىنىڭ بارەلەفتەرى مەن فرەسكالارى، عىلىم اكادەمياسىنداعى موزايكالار مەن ۆيتراجدار سەكىلدى سوسياليستىك مودەرنيستىك ارحيتەكتۋرانىڭ جاۋھارلارىن قامتيدى.
«بۇل ارحيتەكتۋرا مەن ونەر تۋىندىلارى تۋريستەر كوپ بارا بەرمەيتىن جەرلەردە ورنالاسقان»، — دەيدى كين، «جانە كوپ ادامدار الماتىنى ءوزى دە ەرەكشە باعىت دەپ سانايدى. ءبىراق ءدال وسى ەرەكشەلىك الماتىنىڭ دارالىعىن ايقىنداي تۇسەدى».
جەتۋدىڭ جولى
Turkish Airlines الماتى مەن ىستامبۇل اراسىندا كۇنىنە ەكى-ۇش رەت تىكەلەي رەيستەردى جۇزەگە اسىرادى، بۇل ارقىلى ەۋروپا، افريكا جانە تاياۋ شىعىستىڭ كوپتەگەن قالالارىنا ۇشۋعا بولادى.
Air Astana ىشكى رەيستەردى قازاقستاننىڭ كوپتەگەن قالالارىنا، سونداي-اق بەيجىڭ، سەۋل، جاڭا دەلي جانە بانگكوكقا كۇندەلىكتى حالىقارالىق رەيستەردى ۇسىنادى.
قايدا تۇرۋعا بولادى؟
ەسەنتاي موللداعى 30 قاباتتى عيماراتتىڭ جوعارعى قاباتتارىندا ورنالاسقان Ritz-Carlton Almaty قوناق ءۇيى زاماناۋي ءسان-سالتانات پەن قالانىڭ تاماشا كورىنىستەرىن ۇسىنادى.
ۆوزنەسەنيە سوبورىنا، كوك بازارعا جانە اراسان مونشالارىنا جاقىن ورنالاسقان Renion Park Hotel ورتا دەڭگەيدەگى قولايلىلىق پەن قىزمەتتى قولايلى باعامەن ۇسىنادى.
نەمەسە ورتالىقتا ورنالاسقان، كەڭەستىك ءداۋىر ءستيلىن ساقتاعان جانە مەيرامحاناسى فرەسكالارمەن كومكەرىلگەن Hotel Otrar-دا ۋاقىتتى كەرى اينالدىرعانداي بولاسىز.
قايدا تاماقتانۋعا بولادى؟
زاماناۋي «نەو-كوشپەندى» اسحاناسىمەن تانىمال Auyl مەيرامحاناسى قالانىڭ وڭتۇستىگىندەگى مەدەۋ اڭعارىندا ورنالاسقان، مۇندا ەرەكشە ديزاينمەن كوزدىڭ جاۋىن الاتىن كورىنىستەردى تاماشالاۋعا بولادى.
CNN Travel
Lanzhou جەتى فيليالى بار جانە Novotel City Center جانىنداعى Sandyq Restaurant مەيرامحاناسى ءداستۇرلى قازاق اسحاناسىنىڭ تاعامدارىن ۇسىنادى.
الماتىدا بۇرىنعى كەڭەس وداعى اسحانالارىنىڭ تاعامدارىن دا تابۋعا بولادى. Darejani مەيرامحاناسىنداعى گرۋزيننىڭ ءحاچاپۋريى جانە ۆوزنەسەنيە سوبورى ساياباعىنىڭ وڭتۇستىك-باتىس بۇرىشىنا جاقىن ورنالاسقان مار’ينا روششا مەيرامحاناسىنداعى بورشش، سيىر ەتى جانە باسقا دا رەسەيلىك ءدامدى تاعامدار وتە تانىمال.