سيرك – مادەنيەتتىڭ ايناسى. وندا بارىپ ءبىر دەمالىپ، جاساپ قالعانعا نە جەتسىن. قول تيسە، ءبىر ءسات كۇيبەڭ تىرشىلىكتەن باس تارتقان ابزال. ايتپەسە، جۇمىس پەن ءۇيدىڭ ورتاسىندا بار عۇمىرىڭىز ءوتىپ كەتەدى. ءبىر مەزگىل وزىڭىزگە كوڭىل ءبولىڭىز!
ءاربىر ونەر يەسىنە قۇدىرەتتى كۇش كەرەك. ونى قاراپايىم ادام ىستەي المايدى. سونىڭ ىشىندە سيركتە ونەر كورسەتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. ءارقاشان دايىندىق مىقتى بولىپ، ءوز-وزىڭدى شىڭداپ وتىرۋ شارت. وسى ونەردىڭ قىر-سىرىن جۇرتشىلىققا جەتكىزۋ دە ءلازىم. سول ماقساتپەن الماتى سيركىنىڭ باسپالداقتاعى ەكۆەليبر جانە قوس دىڭگەكتەگى گيمناستتار ءنومىرىنىڭ جەتەكشىسى، ونەرپاز ادىلەت تيكانوۆپەن اڭگىمەلەسكەن بولاتىنبىز.
– سيرك ونەرىنە قىزىعۋشىلىق نەدەن باستالدى؟
– مەن 2008 جىلدان وسى سيركتىڭ ءارتىسىمىن. تاۋەلسىزدىك قۇرداسىمىن. ءوز سالامدى جاقسى كورەمىن. مىڭ تاۋبە! كوپتەگەن فەستيۆالدەرگە قاتىستىق. شەتەلدە دە بولدىق. باس جۇلدە، التىن، كۇمىس، قولا ءبارى-بارى قورجىندا بار. بۇل ونەرگە «ياماكاسي» دەگەن فيلم اسەر ەتتى. سول فيلمدە كوشە سپورتى، وز-وزدەرىن جەتىلدىرۋ، ادامدارعا كومەكتەسۋ سياقتى ءبىرقاتار سيۋجەت قامتىلعان. سودان قىزىعۋشىلىق باستالدى. سوسىن «برەيك-دانس» بيلەدىم. وسىنىڭ بارشاسى مەكتەپتەن باستالدى. شامامەن 7-8-سىنىپتار كەزى بولاتىن. 10-سىنىپتان كەيىن ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى الماتى ەسترادا-سيرك ونەرى كوللەدجىنە وقۋعا ءتۇستىم.
مەنى ناعاشىم تاربيەلەدى. ول كىسى اسكەري ادام بولاتىن. ءقازىر زەينەتتە. ناعاشىم وقۋعا تۇسپەس بۇرىن اسكەري قىزمەتكەر بولۋىمدى قالادى. ءسويتىپ، ءجۇرىپ سىنىپتاسىمنىڭ سيرك وقۋىنا تۇسكەنىن كوردىم، قىزىقتىم. سوندا ەرجان قوڭىربايەۆ دەيتىن ۇستازدان ءتالىم الدىق.
– بۇل سالاعا كۇش-قۋاتپەن قاتار رۋحاني دايىندىق كەرەك شىعار. قالاي ويلايسىز؟
– البەتتە! بۇعان دايىندىقپەن قاتار، قارىم-قابىلەت قاجەت. سپورت تا كەرەك. جالپى، بارلىق جاعىنان ءازىر بولعان ابزال. ءبىز كوشەدە دە جۇگىرىپ، سەكىرىپ، بارلىق سپورت تۇرلەرىنە قاتىناستىق. ءبىراق مۇندا ءبىر ءتاسىلدى مەڭگەرۋ وڭاي ەمەس. ۇدايى ءوسىپ وتىرۋ شارت. ۇستازىمىز وسىنىڭ بارىنە دايىندادى. رەكورد جاساۋعا تىرىس دەيتىن.
بىزدە سيرك سالاسى قاتتى دامىماعان. استانا، الماتى، شىمكەنت، قاراعاندىدا عانا سيرك بار. جاڭاعى ايتىلعان ءبىر عانا كوللەدجدە مامان دايىندايدى. ءبىزدىڭ ۋاقىتتا 14 گرانت بولاتىن، ءقازىر ازايعان. 4 جىل ۋاقىتىڭ كەتەدى. ودان كەيىن جۇمىسقا ورنالاسۋ وتە قيىن. جىل سايىن قانشاما ستۋدەنت بىتىرەدى، ونىڭ بارلىعى جۇمىسقا تۇرۋ قاجەت. ال ول جاعى ءالى كۇنگە دەيىن قاراستىرىلماعان.
كورشىلەس رەسەيدە اكروباتتار 15 جىل قىزمەت ىستەيدى. ودان سوڭ زەينەتكە كەتەدى. ويتكەنى، مۇنىڭ ءىس-قيمىلى كەنشىمەن تەڭ. ستۋدەنت كەزىنەن باستاپ كەلەدى، ءتۇرلى جاراقات الادى. ونىڭ ءبارى دەنساۋلىققا اسەر ەتەدى. پاندەميا ۋاقىتىندا 10 كۇن اۋىردىم. ەگەر تۇماۋراتىپ اۋىرسام، مونشاعا بارىپ، تەرلەپ، جاتتىعۋ جاساپ كەتىرەتىنمىن. ءسويتىپ جۇرەك تە ماسەلە بولعانىن بىلمەپپىن.
ءبىز دە كاسىبي سپورتشى بولىپ ەسەپتەلەمىز. كۇندە-كۇندە ءارتۇرلى جاتتىعۋلار جاسايمىز. 3 كۇن جاتتىقپاساڭىز، دەنە يكەمگە كەلمەي قالعانداي سەزىلەدى. سوندىقتان ءارقاشان ءوزىمىزدى شىڭداپ جۇرەمىز.
– شەتەلدەگى سيرك ونەرپازدارىنان بىزدە ايىرماشىلىق بار ما؟
– ەڭ العاش 2012 جىلى فرانسياعا باردىق. سول جاقتا 2 جىل تۇردىم، جۇمىس ىستەدىم. ەۋروپانى ءبىرىنشى رەت كورۋىم، ءتىل بىلمەيمىن. بىلايشا ايتقاندا، اۋىلدىڭ قارادومالاق بالاسى ەدىك. مەنتاليتەتى تاڭسىق بولدى. ءبارى قىزىق بولدى. مونتە-كارلودا ۇلكەن فەستيۆال ءوتتى. سوندا جۇبايىمىز ەكەۋمىز باس جۇلدەنى ۇتىپ الدىق.
فرانسيا دامىعان ەل. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ارتىستەرگە كوڭىل بولەدى. ەڭ مىقتىلاردى الادى. بارلىق جاعدايدى جاسايدى. ءبىز دە ءوز ونەرىمىزدى الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرۋىمىز كەرەك.
بار نارسە الەۋمەتتىك جاعدايعا تىرەلەدى. تانىستارىمىزدىڭ كوبى سىرتقا كەتتى. وڭتۇستىك كورەيا مەن امەريكاعا كەتتى. وزىنە بيزنەس اشتى، ءارتۇرلى ىستەردى اتقارىپ ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەندەر كوپ. نەلىكتەن دەپ سۇرايسىز؟ ولار بولسا «مەن وتباسىمدى ءقايتىپ باعامىن؟» دەيدى. ونەرىمىز وركەندەسىن دەسەك، ونەرپازدارعا بار جاعدايدى جاساۋ قاجەت.
– الەۋمەتتىك جەلىدە جانۋارلاردىڭ ىرىققا باعىنباي كەتكەنىن كورىپ قالامىز. بۇل تۇرعىدا جۇرتتىڭ ءبارى الا-قۇلا ويلايدى. ءسىز نە دەيسىز؟
– مەنىڭ سيركتە جۇمىس ىستەپ ءجۇرىپ بايقاعانىم، مۇنداعى جان-جانۋارلاردىڭ ءومىرى كەيبىر كىسىلەردەن جاقسى ما دەپ قالامىن. ولاردى جۋىندىرادى، قارايدى، باعادى. تاماعى، تىرناعى، ءۆيتامينى باقىلاۋدا. جانۋارلارمەن جۇمىس ىستەيتىن ءارتىس وزىنەن جاقسى قارايدى. جايداربەك اعامىز – جىلقىلارمەن، ۆاسيا كوكەي – ايۋلارمەن جۇمىس ىستەيدى. مەن وسى جانۋارلاردىڭ كۇتىمىنە قاراپ، زورلىق-زومبىلىق كورەدى دەپ ايتپاس ەدىم.
ال الەۋمەتتىك جەلىدەگى ۆيدەولارعا كەلەيىن. جانۋارلاردىڭ ادامعا شابۋىلداعانىن جاي عانا وقيعا دەپ قارار ەدىك. ماقۇلىق بولسا دا ولاردىڭ دا ءوز پسيحيكاسى بار. كوشەدە دە ەكى ادام شەكىسىپ قالادى. سول سياقتى، ومىردەگى جاعداي دەپ قويا سالۋ كەرەك.
– قانداي رەكوردتىق ءتاسىل جاسادىڭىز؟
– ءبىز دە قاجىمۇقان اتامىزدىڭ ۇرپاعى بولىپ كەلەمىز. ماڭدايىما ەكى ادام قويامىن. ءوزىم – 80 كەلى. الگى ەكى ادام سالماعى – 165 كەلى. ءسويتىپ، باسپالداقتان وتەمىن. جالپى سونداي ءبىرشاما رەكوردتىق تاسىلدەرىم بار.
ال مەنىڭ اعايىم تاعى ءبىر ادام قوي دەيدى. ويتكەنى، ولار كەڭەستىك كەزدە ءوزىن اياماعان. بارىنشا تالپىنعان. ءسويتىپ بارىپ، ءوز-وزىن ءدۇيىم جۇرتقا دالەلدەگەن. جۇبايىمىز ەكەۋمىز ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەر ارقىلى ونەر كورسەتەمىز. ال ەگەر ول باسقا بىرەۋمەن ونەر كورسەتسە، وقىستا قۇلاتىپ الا ما ەكەن دەپ ۋايىمداۋشى ەدىم. ءوزىم جاس بولعانىممەن، سيرك الەمىندە ءبىرقاتار دۇنيەنى يگەردىم.
– بۇل ونەر قانمەن كەلگەن نارسە مە؟
– اۋلەتىمىزدە بۇعان قاتىسى بار جاندار جوق. انام بايگەدە شاپقان. قىز قۋۋدا ءبارىن ۇتقان. ءبىز كەرەكۋ تۋماسىمىز. اۋىلعا بارسام، انامنىڭ جاس كۇنىندە مىقتى بولعانىن ايتادى. سول كىسىدەن دارىعان بولار.
– شاكىرت تاربيەلەپ ءجۇرسىز عوي دەيمىن...
– ءيا، 7 شاكىرتىم بار. ولار دا الەمدى ارالاپ كەلە جاتىر. 18 جاستان باۋلىدىق. مەكتەپ جاسىنداعى ءبىر ءشارتىم كەلىپ قوسىلدى. گيمناست-اكروبات بولۋعا ۇيرەتىپ ءجۇرمىز. 35 جاسقا دەيىن جۇمىس ىستەۋ ويدا بار. بۇل سالانىڭ قىر-سىرىن سول جىگىتتەرگە ۇيرەتىپ، بويلارىنا ءسىڭىرىپ كەتەمىن. ارعى قارايعى ءومىردى كورەمىز. شەتەل كۇتىپ تۇر. شەتەلگە دە كەرەكپىز عوي. مۇمكىن قايتىپ ورالارمىز. ونىڭ بارشاسى سىرت جاقتاعى تىرشىلىككە بايلانىستى. ءبارىن ۋاقىت كورسەتەدى.
– كوپ راحمەت!