مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى قايتارۋعا زاڭدى نەگىز پايدا بولدى
وتكەن جىلى قاسىم-جومارت توقايەۆ وليگوپوليامەن كۇرەستى باستادى. وعان دا سەبەپ جەتكىلىكتى. ساراپشىلاردىڭ ەسەپتەۋىنشە، سوڭعى 25 جىلدا ەلدەن زاڭسىز تۇردە 140–160 ملرد اقش دوللارى كولەمىندە مەملەكەتتىك اكتيۆتەر شىعارىلعان. سىرت كوزگە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مۇنى مەملەكەتتىڭ ىشكى جالپى ونىمىمەن سالىستىرۋعا بولادى. ەلىمىزدىڭ وتكەن جىلعى ىشكى جالپى ءونىمى 200 ملرد اقش دوللارىنان اسىپ ءتۇستى. بۇدان تۇتاس ەلدىڭ ءبىر جىلدىق تابىسىنىڭ ۇشتەن ەكى بولەگى زاڭسىز سىرتقا شىعارىلعان دەپ قورىتىندى جاساۋعا بولادى. ال بۇل كورسەتكىش بويىنشا ءبىز پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە تەك رەسەي مەن ۋكرايناعا ەسە جىبەرىپ وتىرمىز. ال قالعان ەلدەردەن ءبىر باس جوعارىمىز.
زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ باستالعانىمەن بۇل پروسەستىڭ ۇزاق جىلعا سوزىلاتىنىن ەسكەرگەن ءجون.
مەملەكەت اكتيۆتەردى قايتارۋعا بىلەك سىبانا كىرىستى
مەملەكەت باسشىسى 2022 جىلدىڭ 26 قىركۇيەگىندە «زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى» قاۋلىعا قول قويىپ ەدى. بۇل جۇمىستى باس پروكۋراتۋرا، ۇلتتىق بانك، ۇقك، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل، قارجى مونيتورينگى قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىكتەرى مەن «سامۇرىق-قازىنا» اق بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرادى.
وسىدان بىرەر اپتا بۇرىن، 12 شىلدەدە ۇزاق تالقىلاۋدان كەيىن پرەزيدەنت اتالمىش زاڭعا قول قويدى. وسىلايشا وليگوپوليامەن كۇرەسكە زاڭدى نەگىز پايدا بولدى.
زاڭدى ازىرلەۋ مەن قابىلداۋ پروسەسى ۇزاققا سوزىلدى. سەبەبى، مۇنداي مەملەكەتتىك ماڭىزدى زاڭدى قابىلداۋدا بارلىق تاۋەكەلدەردى ەسكەرۋ قاجەت. سوندىقتان ونى قابىلداعانعا دەيىن وزگەرىستەرمەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى. ونى جۇزەگە اسىرۋدا باستى جاۋاپكەرشىلىك ءماجىلىس پەن باس پروكۋراتۋرادا.
وسى زاڭ ءماجىلىستىڭ VIII شاقىرىلىمىنىڭ نەگىزگى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى بولدى. زاڭ جوباسىن اmanat پارتياسىنىڭ مۇشەلەرى ا.ايماعامبەتوۆ، م.باشيموۆ، ە.بەيسەنبايەۆ، ە.سايروۆ، ا.سارىم، ن.سارسەنعالييەۆ، م.تاكييەۆ، س.يماشيەۆا جانە «اق جول» پارتياسىنىڭ مۇشەسى د.ەسپايەۆا، سونداي-اق، ءبىر مانداتتى دەپۋتات ا.قۇسپان ازىرلەدى.
وسى شاقىرىلىمنىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىنىڭ جۇمىسى بويىنشا قورىتىندى قۇجاتتا اتالمىش زاڭدى ازىرلەۋ مەن قابىلداۋ بارىسىندا دەپۋتاتتار اراسىندا قىزۋ تالقى بولعاندىعى جازىلعان. حالىق قالاۋلىلارى اكتيۆتەردى ەلگە قايتارۋعا جاۋاپتى پروكۋراتۋرانىڭ قۇزىرەتىن انىقتاۋ، زاڭنىڭ ورىندالۋىنا سىرتتاي باقىلاۋ جاسايتىن كوميسسيانىڭ قۇرامى مەن ءتىزىمىن جاساقتاۋ تارتىبىنە قاتىستى سۇراقتاردى ەرەكشە پىسىقتاعان. سەبەبى، مۇندا دا تەپە-تەڭدىڭ تەجەمەلىلىك قاعيداسى قاجەت. دانا حالقىمىز «التىن كورسە، پەرىشتە جولدان تايادى» دەگەن. سوندىقتان قالىڭ ەلگە قاجەت ماڭىزدى اكتيۆتەردى قايتارۋدا ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارعان دۇرىس.
سونداي-اق، دەپۋتاتتار زاڭداعى «نەگىزسىز بايلىق» (پايدا بولۋى تۇسىنىكسىز اكتيۆتەر) ۇعىمىن ناقتىلاۋعا باسا نازار اۋدارعان. شىنىمەن دە، پروكۋراتۋرا كىمنىڭ بايلىعىن «نەگىزسىز» يەلەندى دەپ تانۋى كەرەك دەگەن سۇراق ماڭىزدى. جانە دە ونى قالاي انىقتايدى. بۇل دا ماڭىزدى.
تاعى ءبىر باستى سۇراق بار. بۇل زاڭ كىمدەرگە قولدانىلادى؟ زاڭدى ازىرلەۋگە قاتىسقان دەپۋتاتتار بۇل تىزىمگە شەتەل ازاماتتارىن، ازاماتتىعى جوق ادامداردى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەگىنەن تىس جەردە تىركەلگەن زاڭدى تۇلعالار جانە زاڭدى تۇلعاعا جاتپايتىن شەتەلدىك قۇرىلىمداردى دا قوسۋ تۋرالى باستاما كوتەردى. شىنىندا دا، ماڭىزدى باستامالار. سەبەبى، زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى يەمدەنگەن وليگوپوليا مۇشەلەرى ەلىمىزدىڭ ازاماتى بولماۋى دا مۇمكىن. بۇل جاعدايدا وزگە ەلدىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلەدى. ال اكتيۆتەردى قايتارۋدىڭ تەك ەرىكتى ەمەس، ءماجبۇرلى تۇردە جۇزەگە اساتىنىن ەسكەرسەك، بۇل پروسەسس ۇزاققا سوزىلۋى مۇمكىن. وعان كورشى ەلدەگى يسلام كاريموۆتىڭ قىزى گۇلنار كاريموۆانىڭ ءىسى دالەل بولا الادى.
گۇلنار كاريموۆانىڭ ءىسى ءالى بىتكەن جوق
2016 جىلى وزبەكستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆ كەنەتتەن قايتىس بولدى. بيلىككە پرەمەر-مينيستر شاۆكات ميرزيويەۆ كەلدى. ودان كەيىن كوپ ۇزاماي ەلدەگى وليگوپوليامەن كۇرەس باستالدى. ونىڭ جارقىن مىسالى بۇرىنعى پرەزيدەنتتىڭ قىزى گۇلنار كاريموۆاعا قاتىستى قىلمىستىق ءىس.
گۇلنار كاريموۆاعا قارسى قىلمىستىق ءىس ونىڭ اكەسى ءتىرى كەزدە باستالعان. العاشقى ءىس 2013 جىلى اشىلىپ، 2015 جىلى 5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان. وعان «Terra Group»، «Prime Media»، «Gamma Promotion» سياقتى جەكە كومپانيالاردىڭ سالىقتان جا لت ارۋىنا قاتىسى بار دەگەن ايىپ تاعىلادى. ءبىراق مۇنىمەن قىلمىستىق ءىس توقتاماعان. سول كەزدە وزبەكستاننىڭ باس پروكۋراتۋراسى 12 ەلدە اكتيۆتەرى بار دەپ مالىمدەگەن. ولار 1 ملرد 390 ملن-نان استام اقش دوللارىن قۇرايدى.
2017 جىلى شاۆكات ميرزيويەۆ پرەزيدەنت بولعان تۇستا ونىڭ ۇستىنەن تاعى قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، 10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ءبىراق 2019 جىلى سوت جازانى 5 جىل مەرزىمگە الماستىردى. ال 2020 جىلى تاشكەنت قالالىق سوتى ونى قايتادان 13 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىردى.
دەگەنمەن، گ.كاريموۆانىڭ شەتەلدەگى زاڭسىز اكتيۆتەرىن مەملەكەتكە قايتارۋ تۋرالى ارەكەت ودان الدەقايدا الدىن باستالعان. ناقتىراق ايتاتىن بولساق، 2010 جىلدارى. ونىڭ اكتيۆتەرىن قايتارۋ پروسە ءسى ەۋروپا ەلدەرىنەن باستالدى. 2012 جىلدىڭ شىلدەسىندە شۆەيساريادا اقشانى سىرتقا زاڭسىز شىعارۋ بويىنشا ءىس قوزعالدى. ودان كەيىن وسىعان ۇقساس ىستەر شۆەسيا مەن فرانسيادا باستالدى.
بۇل ءىس ءالى ۇزاققا سوزىلاتىن ءتۇرى بار. وعان اكتيۆتەردىڭ قاي ەلدە ساقتالعانى دا اسەر ەتەدى. سەبەبى، رەسەيدەگى گۇلنار كاريموۆاعا تيەسىلى جىلجىمايتىن مۇلىكتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ پروسەسى ۇزاققا سوزىلمادى. 2020 جىلى ماسكەۋ قالالىق سوتى گ.كاريموۆاعا قاتىستى ءىستى زاڭدى دەپ تانىپ، وعان تيەسىلى 6 پاتەردى وزبەكستان مۇددەسىنە ساي تاركىلەۋگە شەشىم شىعاردى. الايدا، پاتەرلەردى ساتقاننان تۇسكەن قاراجاتتى رەسەي مەن وزبەكستان تاراپى ءبولىسىپ الادى. بۇل تۋرالى وتكەن جىلى وزبەكستاننىڭ ادىلەت مينيست رلىگى وكىلى مالىمدەگەن. بۇل پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە قىلمىستىق پروسەستىڭ ساياسيلانعانىن بىلدىرەدى. ال ەۋروپا مەن اقش-تاعى اكتيۆتەرمەن جاعداي وزگەشە. سەبەبى، شۆەيساريادا بۇل پروسەسس ءالى كۇنگە دەيىن وتۋدە.
"اlmaty-akshamۋ" №89، 27 شىلدە، 2023 جىل