«قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر؟» دەگەن ەرتەگىنى بۇگىنگى جاس ۇرپاق بىلە قويماس. الايدا بۇل تۋىندى قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇراسىنا قانىق بوپ وسكەن ءبىراز جانعا جاقسى تانىس بولارى ءسوزسىز. ءبىز بۇل ەرتەگىنى قازاق انيماسياسىنىڭ اتاسى – امەن قايداروۆتىڭ مۋلتيپليكاسيالىق نۇسقاسىنان كورىپ وستىك.
بۇل ەرتەگىنى جايدان-جاي ەسكە الىپ وتىرعانىم جوق. ءقازىر «ڭ» دىبىسىنىڭ مۇشكىل حالىنە قاراسام، ەرتەگىدەگى شىرىلداعان قارلىعاشتىڭ شاراسىز كۇيى ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. قارلىعاش ەرتەگىدە قۇيرىعىنان ايىرىلسا، ءتول دىبىسىمىز – «ڭ» – بۇگىنگى كۇنى مۇلدە جويىلىپ كەتە مە دەگەن وي مازا بەرمەيدى.
سونىمەن، بۇگىن الىپبيىمىزدە ويىپ تۇرىپ ورىن السا دا، قولدانىستا جەتىمنىڭ كۇيىن كەشىپ كەلە جاتقان ءتول ءارپىمىز – «ڭ» دىبىسىنىڭ جايىن ايتپاقپىز. «ڭ» مەن «ن»-دى ادامدار نەگە شاتاستىرادى؟ وعان نە اسەر ەتتى؟ وسى جايدى انىقتاۋ ءۇشىن بىرنەشە مامانعا جۇگىنىپ، پىكىرلەرىن بىلدىك.
«ڭ» - كۇللى تۇركى تىلدەس حالىقتارعا ورتاق، ءتان دىبىس
تۇركىتانۋشى دوكتورانت، ا.بايتۇرسىن ۇلى مۋزەي-ۇيىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى ادىلەت احمەت ۇلى «ڭ» دىبىسى كۇللى تۇركى تىلدەس حالىقتاردا بارىن ايتادى.
«كونە تۇركىدەن جەتكەن مۇرالارعا قارايتىن بولساق، «ڭ» دىبىسى وتە ايقىن. بۇگىنگى تاڭدا دا «ڭ» دىبىسى قولدانىلىپ كەلە جاتقان تۇركى تىلدەس ەلدەر كوپ. ءبىراق ءىشىنارا تىلدەردە بۇل دىبىس جويىلىپ كەتتى. ماسەلەن، ءازىربايجان مەن تۇركيادا «ڭ» دىبىسى قولدانىلمايدى. ءارپى دە جوق، دىبىسى دا جوق»، - دەيدى ول.
سوزدەردىڭ ءتۇپ توركىنىن، شىعۋ ەتيمولوگياسىن زەرتتەپ كەلە جاتقان ماماننىڭ سوزىنشە، كەز كەلگەن دىبىستىڭ ارعى تاريحىنا ۇڭىلگەن ءجون.
«بۇل دىبىسقا قاتىستى ۇكىم شىعارۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، كونە تۇركى جازبا ەسكەرتكىشتەرىنە قاراعان ءجون. كۇلتەگىن بىتىك تاسى، بىلگە-قاعان بىتىك تاسى، مويۋن-چۋر قۇلپىتاسى سياقتى كونە تۇركى جازۋىمەن شىققان جازىلعان دۇنيەلەر بار. كەيىننەن كونە ۇيعىر جازۋىمەن جازىلعان ماتىندەر. ودان كەيىن زاماندا ءبىز مۇسىلماندىقتى قابىلداعاندىقتان، اراب جازۋىمەنەن ورتاق تۇركى جازۋى بار بولدى سول كەزدىڭ وزىندە. سونىڭ وزىندە دە مۇسىلمان تۇرىكتەرىنە ارنالعان، سول جازۋعا قارايتىن بولساق تا، بارىندە دە «ڭ» دىبىسى تولىپ تۇر. قازىرگى تۇركى حالىقتارىنىڭ الىپبيلەرىنە قاراساق، بۇل دىبىس قازاقتا تولىققاندى بار، قىرعىزداردا بار. باسقا دا حالىقتاردا، مىسالى، تاتارلاردا، ءتىپتى بىزدەن وتە ەرتەدە الىستاپ، ءبولىنىپ كەتكەن ساحالاردا بار»، - دەيدى ادىلەت احمەت ۇلى.
ادىلەت احمەت ۇلىنىڭ سوزىنە سەنسەك، بۇل دىبىس قازاقتىڭ حان-سۇلتاندارىنىڭ حاتتارىندا دا، كەشەگى اباي جازبالارىندا، احمەتكە دەيىنگى ىبىراي، شوقان جازبالارىندا، باسقا دا ەندى-ەندى تابىلىپ جاتقان جادىگەرلەردىڭ بارلىعىندا «ڭ وتە كەڭىنەن كەزدەسەدى ەكەن.
تۇركىتىلدەس حالىقتارعا ءتان دىبىستار قالاي جويىلدى؟ وعان نە اسەر ەتتى؟
ۋاقىت وتە كەلە كەيىنگى داۋىردەگى ساياسي، قوعامدىق سەبەپتەردەن، سوسىن لاتىن ءالىپبيى سياقتى وزگە الىپبيگە كوشۋ سياقتى كەيبىر جاعدايلاردىڭ دۇرىس ەسكەرىلمەۋىنەن حالىقتىڭ ءتول دىبىستاۋ زاڭدىلىعىنا دا وتە ۇلكەن نۇقسان ءتيدى.
ونىڭ زاردابى كەيىنگى ۇرپاقتىڭ كەيبىر ارىپتەردى دۇرىس ايتا المايتىن دەڭگەيگە جەتۋىنە اكەلدى.
«ءبىز ءوزىمىزدى ايتپاي تۇرىپ، الدىمەن تۇركياعا نازار اۋدارايىق. تۇرىك تىلىندە بۇگىندە «ڭ» جانە «ق» دىبىستارى جوق. تۇرىك ءتىلى – وعىز توبىنا جاتادى، ال قازاق ءتىلى – قىپشاق توبىنا. قىپشاق توبىنا قازاق، نوعاي، تاتار، قاراقالپاق تىلدەرى كىرەدى. بۇل توپتاعى تىلدەردە «ڭ» دىبىسى جاقسى ساقتالعان.
ال وعىز توبىنا كەلسەك، ولاردىڭ كونە جازبا مۇرالارىندا «ڭ» دىبىسى بەلسەندى قولدانىلعان. مىڭ جىل بويى تۇركى حالىقتارى اراب ءالىپبيىن ورتاق جازۋ رەتىندە قولدانعان. سول الىپبيگە قارايتىن بولساق، وندا دا «ڭ» دىبىسى انىق كورىنەدى»، - دەيدى ادىلەت احمەت ۇلى.
وسىنشا ۋاقىت قولدانىلىپ كەلگەن ءتول دىبىستار ءبىزدىڭ تىلىمىزدەن دە عايىپ بولۋى مۇمكىن بە؟ جالپى ءتىلدىڭ وزگەرۋىنە نە اسەر ەتتى؟ زەرتتەۋ-ماقالامىزدىڭ اۋانىن ەندى كەلەسى ارناعا بۇرساق...
رەفورما جاساماس بۇرىن رەتتىلىك كەرەك
1921 جىلدان باستاپ تۇركيا لاتىن الىپبيىنە وتە اسىعىس تۇردە كوشتى. بۇل اسىعىستىقتىڭ سەبەبى – وسمان يمپەرياسىنىڭ گەوساياسي جاعدايى، ياعني ۇلكەن يمپەريالارمەن قورشالعان ءىرى مەملەكەت رەتىندە رەفورمالاردى تەز جۇرگىزۋگە ءماجبۇر بولدى.
وسى رەفورمانىڭ سالدارىنان اۋەلى ءالىپبي وزگەردى، ارتىنشا جاڭا جازۋدى مەڭگەرگەن ۇرپاقتىڭ سويلەۋ ەرەكشەلىكتەرى دە وزگەردى. «ق» مەن «ك» دىبىستارىنىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق جويىلىپ، «ق» دىبىسى بىرتىندەپ تىلدەن ءتۇسىپ قالدى. سول سياقتى «ڭ» دىبىسى دا جوعالدى. ال شىن مانىندە بۇل دىبىستار – تۇركى تىلدەرىنىڭ قازىنالى، ءتول دىبىستارى ەدى.
بۇل – ءالىپبي رەفورماسىنىڭ ءتىلدى قالاي وزگەرتەتىنىنە تەك ءبىر عانا تۇركى ەلىنە قاتىستى ناقتى مىسالى.
قازاق الىپبيىنەن دە «ڭ» دىبىسى جويىلىپ كەتپەي مە؟
ال ەندى ءبىزدىڭ ەلگە ورالساق، قازاق جاستارىندا دا «ڭ»-دى دىبىستاپ ايتا الماۋ، «ڭ»-مەن ايتىلاتىن ءسوزدى «ن»-مەن ايتۋ ەرەكشە بەلەڭ الىپ وتىرعانى بەلگىلى جاعداي.
قازاق تىلىنە ءتان ەرەكشە دىبىستاردىڭ ءبىرى – «ڭ». بۇل تەك ءبىر ءارىپتىڭ ماسەلەسى ەمەس، بۇل – ۇلتتىڭ دىبىستىق بولمىسى. ءتول دىبىسىمىز ارقىلى ءبىز وزگە حالىقتان دارالانىپ تۇرامىز. الايدا حح عاسىرداعى ءالىپبي رەفورمالارى – الدىمەن 1930 جىلى لاتىنعا، كەيىن 1940 جىلى كيريلليساعا كوشكەنىمىز – وسى دىبىستىڭ تابيعي قولدانىسىنا ۇلكەن سوققى بولدى.
كەڭەستىك كەزەڭدە ورىس ءتىلى ۇستەمدىككە يە بولىپ، كيريلليسا قازاق ءتىلىنىڭ تابيعاتىنا ساي بەيىمدەلمەي قابىلداندى. ناتيجەسىندە ن مەن ڭ دىبىستارىنىڭ اراسى جاقىنداپ، بىر-بىرىنە ۇقساس جازىلىپ، ايتىلۋى دا شاتاسا باستادى. ۋاقىت وتە كەلە، اسىرەسە، جاس ۇرپاق اراسىندا «قايداسىڭ»-نىڭ ورنىنا «قايداسىن»، «وڭاي» دەۋدىڭ ورنىنا «وناي» دەپ ايتۋ جيىلەدى.
بۇل – تەك فونەتيكالىق وزگەرىس ەمەس، بۇل – ۇلتتىق ەرەكشەلىكتىڭ جويىلا باستاۋى.
«ڭ» دىبىسىنىڭ السىرەۋ سەبەپتەرى
بۇل دىبىستىڭ ارعى تاريحىنا ۇڭىلە وتىرىپ، نەلىكتەن بۇل مۇنداي كۇيگە ءتۇستى دەگەن ساۋال توڭىرەگىندەگى زاڭدى ساۋالعا كوشەيىك.
بۇل دىبىستىڭ قازىرگى قازاق قوعامىندا السىرەي باستاۋى بىرنەشە سەبەپكە بايلانىستى. ونىڭ ارا-جىگىن فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى نۇرجۇما ەلەسباي اجىراتىپ، ءتۇسىندىرىپ بەردى. ولار:
1. فيزيولوگيالىق فاكتورلار
كەي بالالاردىڭ دىبىستاۋ مۇشەلەرى تولىق دامىماي، كەيبىر دىبىستاردى انىق ايتا الماۋى مۇمكىن. بۇل سويلەۋ قابىلەتىنىڭ تابيعي ەرەكشەلىگىمەن بايلانىستى.
2. وتباسىنىڭ تىلدىك ورتاسى
بالانىڭ انا ءتىلىن دۇرىس مەڭگەرۋى وتباسىنداعى سويلەۋ مادەنيەتىنە تىكەلەي بايلانىستى. اتا-اناسى كوركەم ادەبي تىلدە سويلەسە، بالا دا ءتىل بايلىعىن دۇرىس قالىپتاستىرادى. ال ءتىلدى شۇبارلاپ، ارالاس سويلەيتىن ورتادا وسكەن بالا انا ءتىلىنىڭ تابيعي قالپىن تولىق يگەرە المايدى.
3. تىلدىك جاتتىعۋدىڭ ازدىعى
بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ ءۇشىن جاڭىلتپاش، جۇمباق، قارا ولەڭ سەكىلدى جاتتىعۋلار قاجەت. بۇل ادىستەر بالانىڭ دىبىستاۋ، ويدى انىق جەتكىزۋ قابىلەتىن جەتىلدىرەدى.
4. ءالىپبي مەن جازۋ جۇيەسىنىڭ اسەرى
«ڭ» مەن «ن» ارىپتەرىنىڭ جازىلۋىنداعى ۇقساستىق تا شاتاستىرۋى مۇمكىن. اسىرەسە، ورىس تىلىندە وقىعان بالالاردا بۇل ءجيى بايقالادى. احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ توتە جازۋىندا ءار دىبىستىڭ ايقىن تاڭباسى بولعان. بۇل – ءتىل ۇيرەنۋشى ءۇشىن جەڭىل ءارى دىبىستى دۇرىس ايتۋعا قولايلى.
5. ماعىنالىق بۇرمالاۋ
مىسالى، «كولىگىڭىز جاڭا ما؟» دەگەن سويلەم «كولىگىڭىز جانا ما؟» دەپ بۇرمالانسا، مۇلدە باسقا ماعىنا بەرەدى. سوندىقتان ءبىر دىبىستىڭ دۇرىس ايتىلۋى – تۇتاس سويلەمنىڭ ماعىناسىنا اسەر ەتەدى.
«ڭ»-نىڭ جاعدايىن سۇراپ دەفەكتولوگ-لوگوپەد ماماننىڭ دا پىكىرىن بىلدىك. «ARSHA» دامىتۋ ورتالىعىنىڭ دەفەكتولوگ-مامانى گۇلدانا توقسانبايەۆا 6 جىلدان بەرى بالالاردىڭ تىلىندە دۇرىس شىقپاعان دىبىستاردى قويۋمەن اينالىسىپ كەلە جاتقان بىلىكتى مامان. ايتۋىنشا، تاجىريبەسىندە بالاسىنىڭ تىلىندە «ڭ»-دى ايتا الماۋ دەگەن ماسەلەگە باس قاتىرىپ، الاڭداۋشىلىق تانىتىپ جاتقاندار بىرەن-ساران. ءتىپتى جوقتىڭ قاسى ەكەن.
«بالالارىن دياگنوستيكاعا الىپ كەلگەن اتا-انالاردىڭ وزدەرى ڭ دىبىسىن ن-مەن ايتادى. جانە ونى قالىپتى ومىرگە ەنگىزىپ العان. ءبىر جاعى ڭ-عا ءتىلى كەلمەۋدى ۇلكەن دارەجە سانايدى. بۇلاي سويلەۋ قازىرگى زاماننىڭ ابىرويىنا اينالدى دەسەم ارتىق ايتپاعانىم. وسىنى تۇزەتۋ كەرەك ەكەن دەپ ەشكىم ويلاپ، قابىلداپ جاتقان جوق»، - دەپ كەيىستىك تانىتتى جاناشىر مامان.
«ڭ» دىبىسىن دۇرىس دىبىستاي الماۋ – جاي عانا سويلەۋ كەمشىلىگى ەمەس
كەي بالالار مەكتەپكە بارعاندا ديكتانت جازۋ كەزىندە «ڭ» مەن «ن» دىبىستارىن شاتاستىرىپ، ءجيى قاتە جىبەرەدى. بۇل جاي عانا سويلەۋ كەمشىلىگى ەمەس، فونەماتيكالىق ەستۋ قابىلەتىنىڭ بۇزىلعانىن بىلدىرەدى. ياعني بالا «ڭ» دىبىسىن دۇرىس ەستىپ، اجىراتا المايدى، سول سەبەپتى جازۋدا دا ۇنەمى قاتە جىبەرەدى. ەگەر بۇل ماسەلە ەرتە جاستان تۇزەلمەسە، بالا جوعارعى سىنىپتاردا دا وسىنداي قاتەلىكتى قايتالاي بەرەدى.
بۇگىندە اتا-انالاردىڭ كوپشىلىگى بۇل كەمشىلىكتى قالىپتى جاعداي دەپ ەسەپتەيدى، لوگوپەد ماماننىڭ كومەگىنە جۇگىنبەيدى. الايدا فونەتيكالىق جانە فونەماتيكالىق قابىلەتتى دامىتۋ – تىلدىك ساۋاتتىڭ نەگىزى.
«ڭ» دىبىسىن قالاي قويۋعا بولادى؟
ەگەر بالانىڭ بارلىق دىبىستارى دۇرىس شىعىپ، تەك «ڭ» دىبىسىنا قاتىستى عانا ماسەلە بولسا، ونى تۇزەتۋ لوگوپەد ماماننىڭ كومەگىمەن وڭاي ىسكە اسادى.
باستى ءادىس – سالىستىرۋ.
بالانىڭ ءتۇسىنۋى ءۇشىن الدىمەن «ن» مەن «ڭ» دىبىستارىنىڭ ايىرماشىلىعىن كورسەتۋ ماڭىزدى. مىسالى:
• ن دىبىسى: ءتىل ۇستىڭگى ءتىستىڭ ارتىنا تىرەلىپ، اۋا جولى تۇيىقتالادى.
• ڭ دىبىسى: ءتىلدىڭ ۇشى تومەندە، ال ارتقى بولىگى جۇمساق تاڭدايعا جابىسادى. اۋا جولى اشىق قالادى.
بۇل ايىرماشىلىقتى بالاعا اينا الدىندا نەمەسە قول قيمىلىمەن كورسەتۋ ارقىلى تۇسىندىرۋگە بولادى. بالا ەلىكتەۋ ارقىلى بۇل قوزعالىستى قايتالايدى. وسىلايشا دىبىس فيزيولوگيالىق دەڭگەيدە قالىپتاسادى.
ەڭ جاقسى ۇيرەتۋشى – انا
جاناشىر دەفەكتولوگ-لوگوپەد گۇلدانا توقسانبايەۆا كوپ جاعدايدىڭ تىكەلەي اتا-اناعا قاتىسى بارىن ايتىپ، تاياقتىڭ تاعى ءبىر ۇشى بارىن اڭعارتتى. ونىڭ ايتۋىنشا، بالا ءتىلىنىڭ دامۋىنا لوگوپەدپەن قاتار، اتا-انانىڭ قولداۋى مەن بەلسەندىلىگى ەرەكشە اسەر ەتەدى. اناسىنىڭ مەيىرىممەن ۇيرەتۋى، ماداقتاپ وتىرۋى – بالانىڭ تەز مەڭگەرۋىنە جول اشادى. سوندىقتان دىبىستىق كەمشىلىكتى دەر كەزىندە بايقاپ، تۇزەتۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەن. «ءتىل انا سۇتىمەن داريدى» دەپ بەكەر ايتىلماعان-اۋ...
ءتول دىبىسىمىزدى ساقتاۋ ءۇشىن ناقتى نە ىستەي الامىز؟
بۇل ساۋالعا جاۋاپ بەرگەن تۇركىتانۋشى مامان ادىلەت احمەت ۇلىنىڭ كەڭەسى كوڭىلگە قونىمدى، ناقتى ءبىر شەشىمى بار جاۋاپتاي كورىندى:
«ءبىز الداعى ۋاقىتتا لاتىن الىپبيىنە تولىقتاي كوشەتىن بولساق، وندا ءبىز ڭ ءارپىن دۇرىس جوبالاۋىمىز كەرەك. ڭ ءارپىن ن- عا ۇقساتپاۋىمىز كەرەك. ويتكەنى ءبىز ەكەۋىن ۇقساتۋدىڭ زاردابىن كوردىك. احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ توتە جازۋى 1912 جىلدان 1929 جىلعا دەيىن 17 جىل قازاق باسپاسوزىندە داۋرەندەدى. وندا ڭ وتە كەرەمەت بەلگىلەنگەن جانە بولەك ارىپپەن تاڭبالانعان. ونى ك-عا دا، ن- عا دا ۇقساتقان جوق. احمەتتىڭ ۇلىلىعى سوندا جاتىر. ول كىسى ءبىزدىڭ ءتول دىبىستاردى قورعاۋدا، ولاردى بەينەلەۋدە وتە ۇلىلىق تانىتقان عالىم»، - دەپ تۇيىندەدى تۇركىتانۋشى.
بۇگىنگى «ڭ»-دى ايتا المايتىن بالا ەرتەڭ-اق اتا-انا اتانىپ، نەمەرەسىن الدىنا العان اتا-اجە بولادى. ءوزىنىڭ تىلىندەگى قۇندىلىقتاردى، ەرەكشەلىكتەردى ءجوندى مەڭگەرمەگەن ونداي «بولاشاق قاريالاردان» قانداي قازىنا كۇتۋگە بولادى؟ بۇل دىبىستىڭ جوعالۋى — ۇلتتىق بولمىسىمىزعا تونگەن ۇلكەن ءقاۋىپ. سوندىقتان، ءبىر ءارىپتىڭ جايىنا دا بەي-جاي قاراۋعا بولمايدى. ويتكەنى ءبىر دىبىستىڭ ءوزى ۇلتتىڭ بەت-بەينەسىن وزگەرتىپ جىبەرەتىنىنە جوعارىدا كەلتىرىلگەن دالەلەردەردىڭ ءوزى جەتكىلىكتى بولار.
«ڭ» ارپىنەن باستالاتىن جالعىز ءسوز
وسپانحان اۋباكىروۆتىڭ «ءڭوڭ» دەگەن ولەڭى بارىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. ونىڭ بۇل ولەڭى قازاق تىلىندەگى «ڭ» دىبىسىنا ارنالعان ەرەكشە ساتيرالىق شىعارما. ساتيريك بۇل تۋىندىسى ارقىلى قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق جۇيەسىن، ۇلتتىق ەرەكشەلىگىن، فونەتيكالىق بايلىعىن قورعاۋعا ءۇن قوسادى. ال ءبىز ءوز كەزەگىمىزدە ونسىز دا تاسادا قالىپ كەلە جاتقان «ڭ»-نىڭ جايىن وسى ولەڭنەن ارتىق سيپاتتاپ، سۋرەتتەي الماسپىز. سوندىقتان شاعىن زەرتتەۋ ماقالامىزدى وسپانحان اعامىزدىڭ سول ولەڭىنىڭ ۇزىندىسىمەن اياقتاۋدى ءجون سانادىق:
«ڭ» ارپىنەن باستالار
ءبىر ءسوز جوق قوي قازاقتا.
دەدى وسىندا بىرەۋلەر،
دالەل ايتىپ بۇلجىتپاس.
(دالەلدى ءسوز – ءالدى ءسوز،
ءالدى سوزگە كىر جۇقپاس).
– سولاي، – دەستى قالعانى،
وڭاي كونىپ، ويلانباي.
«كونە سال»، – دەپ، بىرەۋلەر
تاماق بەرىپ قويعانداي.
– «ڭ» ارپىنەن باستالار،
ءسوز بار، – دەدى «ڭ».
كونبەدى.
– بىلمەسەڭدەر ايتايىن،
ونىڭ اتى – «ءڭوڭ»، – دەدى.
ايسبەرگ دەگەندى،
ارعى قازاق «ءڭوڭ» دەگەن.
كوكتەمدە كوشەتىن
وزەن مۇزىن «سەڭ» دەگەن.
ايتقان ءسوزىم ايعاقتى،
كەرەگى نە مازاقتىڭ؟!
ءومىر بويى زەرتتەدىم،
انا ءتىلىن قازاقتىڭ.
زىلدەي اۋىر زىلدەردى،
«ءڭوڭ» دەيدى ەكەن بۇرىندار.
ال «سەڭ» دەگەن سوزىندە
«جەڭىل» دەگەن ۇعىم بار.
ءوڭ،
ءدوڭ،
جەڭ،
مەڭ،
سەڭ دەيدى.
تەڭ،
تاڭ،
توڭ،
كوڭ،
كەڭ دەيدى.
ال ەندى ايسبەرگتى
باس الساڭ دا، «ءنوڭ»، – دەيدى!
ويدا جوقتا وسىلاي،
«ڭ» اشتى ءبىر جاڭالىق.
41 ءارىپ باس شايقاپ،
تۇرىپ قالدى قامالىپ.
«ءڭوڭ» دەگەن ءسوز قازاقتا
جوق دەسەڭ دە ەركىڭدە.
قارىز سۇراپ تۇرعام جوق،
بار دەسەڭ دە ەركىڭدە.
«ءڭوڭ» دەگەن ءسوز قازاقتا
جوق دەسەڭ دە ەركىڭدە.
بار دەسەڭ دە ءدال سودان
بۇزىلمايدى كوركىڭ دە!