*قازاقى پايىم
امال كەزىندە ەلىكتەر لاقتاپ، ارقارلار بۇزاۋلايدى. وسى ۋاقىتتا ءۇش-تورت كۇنگە سوزىلعان سۋىق جۇرەدى، سودان كەيىن رەسمي تۇردە جاز كىرەدى
ءوتكەن جولى پايىمىمىزدا ايتقانىمىزداي، ماۋسىم ايى باستالعالى كۇن كوزى جىلىندى. ءتىپتى، جانتوزگىسىز شىلىڭگىر ىستىق تا كورىنىس بەردى. اراكىدىك وتكىنشى جاڭبىر جاۋىپ، ىستىقتىڭ بەتىن قايتارىپ تۇردى. قازاقتا «ۇركەر سۋعا تۇسسە – قۇت، جەرگە تۇسسە – جۇت» دەگەن ماقال بار. ارينە، ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن. دەگەنمەن، اسپان دەنەلەرىنىڭ قازىرگى قوزعالىسىنا، اۋا رايىنىڭ قۇبىلۋىنا قاراعاندا ۇركەر بيىل جەرگە تۇسكەن سياقتى…
وسى ماۋسىمنىڭ 10-ىنان باستاپ «مىرزا» دەپ اتالاتىن امال جۇرەدى. ول ايدىڭ 15 جاڭاسىنا دەيىن جالعاساتىن امال. «قىركۇيەك» امالىنىڭ سىڭارى، مىرزا دەگەن ماعىنادا. امال كەزىندە ەلىكتەر لاقتايتىندىقتان، قۇرالاي دەگەن اتى دا بار. ەلىكتەرمەن قاتار ارقارلار بۇزاۋلايدى (قوزىلايدى). اۋا رايىنىڭ ايدىڭ وزگە اپتالارىنان ەرەكشەلىگى: بۇل كەزدە ءۇش-تورت كۇنگە سوزىلعان سۋىق جۇرەدى، وسىدان كەيىن رەسمي تۇردە جاز كىرەدى.
ەلىك – بۇعىلار تۇقىمداسىنا جاتاتىن جۇپتۇياقتى، سۇتقورەكتى جانۋار. 3 ءتۇر-تارماعى (ەۋروپا، ءسىبىر، مانچجۋر) تارالعان. قازاقستاندا ءسىبىر ءتۇر-تارماعى كەزدەسەدى. تالاس، ىلە، جەتىسۋ (جوڭعار) الاتاۋىندا، باتىس جانە ورتالىق تيان-شاندا، قاراتاۋدا، تارباعاتايدا جانە وڭتۇستىك التايدا ۇشىراسادى.
جەمىس-جيدەك، مۇك، قىنا جانە شوپتەسىن وسىمدىكتەردىڭ جۇزگە جۋىق تۇرىمەن قورەكتەنەدى. جازدا جەكە-جەكە، ال باسقا كەزدە توپتالىپ جۇرەدى. ءبىر جارىم جاسىندا لاقتايدى. 1-2، كەيدە 3 لاقتان تۋادى. لاقتارىن 6–8 اي سۇتىمەن قورەكتەندىرەدى. ەشكىسى 11-12، تەكەسى 16 جىلداي تىرشىلىك ەتەدى. ەتى مەن تەرىسى ءۇشىن ارنايى رۇقساتپەن اۋلانادى. كاسىپتىك ماڭىزى بار (ۋيكيپەديا – اشىق ەنسيكلوپەدياسىنان الىنعان مالىمەت).
امال كەزىندەگى ادەت-عۇرىپ: تۇيەلەر بۇل كەزدە اعاش جاپىراعىن جەگەندە بايقاۋسىزدا جاپىراق استىنداعى «الاكۇلىك» دەگەن قۇرتتى جەپ قويادى دا، جارداي بولىپ سەمىرىپ ءجۇرىپ-تۇرۋى قيىندايدى، كەيدە ءولىپ تە قالادى. سول ءۇشىن مالشىلار بۇل كەزدە تۇيەلەردى الاكۇلىك قۇرتى قونبايتىن تومەنىرەك جەرگە باعادى.
بۇگىن قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، ماۋسىمنىڭ – 8ء-ى، اي ەسەبىمەن – 19-ى. ال قازاقى جۇيەگە سالساق، ماۋسىمنىڭ – 6-سى. دەمەك، الداعى اپتا ايدىڭ باسى مەن ورتاسىن قامتىپ تۇر. اسپان دەنەلەرىنىڭ قوزعالىسىنا قاراعاندا، جاۋىن-شاشىن ءجيى كورىنىس بەرەتىن سىڭايلى. ءبىراق جىلىلىق تومەندەمەيتىن سەكىلدى.
بابالار بولجامى
تابيعات قۇبىلىستارىنا قاراپ جاسالعان جورامال:
*كۇن كەنەت ىسىپ كەتسە، ۇزاماي جاۋىن جاۋادى.
*قۇيىن كوپ بولسا، قىس ايازدى بولادى.
*نايزاعايلى بولسا، قىس جايلى بولادى.
*اڭىزاق ىستىق بولسا، قىستاعى قاتتى ايازدىڭ بەلگىسى.
*جۇلدىزدار جارقىراپ تۇرسا، كەلەر كۇن ىستىق بولادى.
*بۇلت جەلگە قاراي كوشسە، ۇزاماي جاڭبىر جاۋادى.