تىعىرىقتان شىعار جول تابىلا ما؟
2023 جىلدىڭ جازى قازاق حالقىنا اۋىر ءتيدى. تاريحتاعى ەڭ اپتاپ شىلدە قازاقتىڭ ءبىراز ءۇمىتىن كۇيدىرىپ جىبەردى. تەحنوگەندى اپاتتار كوپ بولدى، ءبىز ورتەندىك، ءبىز شولدەدىك. ونىڭ ۇستىنە، كوبىمىزگە بىلدىرتپەي، مۇنايدىڭ ارزانداۋىنان ەكسپورتتىق تۇسىمدەرىمىز ازايا باستادى. ناتيجەسىندە سىرتقى تولەم بالانسىندا 2،7 ميلليارد دوللار دەفيسيتكە تاپ بولدىق.
ءقازىر قازاقستان بولمەدەن دالاعا ۇشىپ شىعا الماي، تەرەزە الدىندا ىزىڭداپ تۇرعان شىبىنعا ۇقسايدى. الەمدىك مۇحيتقا شىعار جولى جوق، قارجى جۇيەسى باتىسقا نەگىزدەلگەن، ءبىراق شەكاراسى باتىسقا قارسى ەكى دەرجاۆانىڭ اراسىندا قىسىلعان، كەز كەلگەن كريزيس، ەمبارگو، سانكسيالارعا گيپەرسەزىمتال ەل ءۇشىن قارا تەڭىز ارقىلى الەمدىك مۇحيتقا شىعار سوقپاعى كۇن ساناپ تارىلىپ بارادى. سوندىقتان پاكىستان، ونىڭ اراب تەڭىزىندە تۇرعان كاراچي پورتىنا قاتىناۋ پەرسپەكتيۆاسى قازاقستاندى كوپتەن بەرى ويلاندىرىپ جۇرگەن. ءبىراق ەڭ قۇرىعاندا، بىزگە جاقىن پەشاۆارعا جەتىپ الۋ ءۇشىن، تۇركىمەنستان مەن اۋعانستاندى كەسىپ ءوتۋ كەرەك.
ءتالىپتىڭ ارتىن باعۋ
قازاقستان تاليبان قوزعالىسىن رەسمي مويىنداي قويعان جوق. ءبىراق ەكسپورتتىق- ترانزيتتىك مۇددە قىسسا، وندا دۇنيە جۇزىنە تانىمال «قازاق ديپلوماتياسى» ىسكە قوسىلارى ءسوزسىز. ونىڭ كلاسسيكالىق فورمۋلاسى: «مويىنداي وتىرىپ، مويىندامايمىز»، «مويىندامايمىز، ءبىراق دەي تۇرا مويىندايمىز». اۋعانستانمەن دوس بولماساق، وڭتۇستىك باعىت ارقىلى مۇحيتقا شىعامىز دەگەن ارماننىڭ ءبارى بەكەر.
ءيا، بىزگە تاليباننىڭ گەرويندى وكىرتىپ ءوندىرىپ جاتقانى ۇنامايدى. ءبىراق سول گەرويننەن تۇسكەن دوللارعا ءبىزدىڭ استىعىمىزدى جوعارى باعاعا ساتىپ الۋعا كونىپ وتىرعانى ۇنايدى. ءبىزدىڭ ەكسپورتقا شىعاتىن بيدايدىڭ 70 پايىزىن ساتىپ الۋشى – اۋعانستان. سوندىقتان ول ءبىزدىڭ ءىرى كليەنت.
بۇل رەتتە مينيستر ءجۇمانعاريننىڭ جىنىنا تيەتىن ءبىر نارسە بار. تالىپتەر سوڭعى جىلدارى بىزدەن دايىن ۇن ساتىپ الۋدى ازايتىپ، تەك بيداي الۋدى كوبەيتكەن. سول ارقىلى ولاردا جەر-جەردە شاعىن ديىرمەندەر جەلىسى دامىپ كەلەدى. وزبەكستان دا تۋرا وسىلاي ىستەگەن بولاتىن. ەسەسىنە، 2021-2022 جىلدارى بىزدەگى بىرنەشە ديىرمەن جابىلۋعا ءماجبۇر بولدى.
ورىستار كورشىدەن كونكۋرەنتكە اينالدى
رەسەيگە سالىنعان سانكسيا ءبىزدى ءاۋ باستا كۇتكەندەي باسىمىزدان ەمەس، بۇتىمىزدان ۇردى. قازاقستان سىرتقا ساتاتىن پوزيسيا: بيداي، مۇناي، فەرروقورىتپا، مەتالل، حيميالىق تىڭايتقىش بويىنشا ەندى رەسەي ءبىزدىڭ كليەنتتەرگە جارماسىپ وتىر. قازاقستاننىڭ اۋعانستان، پاكىستان، ءباا سىندى شىعىستاعى ءداستۇرلى نارىقتارىنا رەسەيدىڭ ساۋدا وكىلدەرى كەلىپ، ارزان بيداي مەن تىڭايتقىش ۇسىنۋدا.
جانە كەزىندە ءبىزدىڭ بەتىمىزگە قاراپ وتىرعانداردىڭ كوبىسى ەندى رەسەيمەن دوستاسۋعا قارسى ەمەس سياقتى. ارينە، بۇل Nothing personal، it’s just business، سوندىقتان قازاقستان بۇل جاعدايدا لوگيستيكامەن قاتار، باسەكەلەسپەن كۇرەسۋدىڭ امالىن قاراستىرۋعا ءماجبۇر بولماق.
سوندىقتان تالىپتەردى استاناعا بيزنەس-فورۋمعا شاقىردىق. قازاق-اۋعان بيزنەس وتىرىسى بىزگە وتە ماڭىزدى. سەبەبى، اۋعانداردىڭ جاڭا ەكسپورتتىق كونتراكتىلەرگە قول قويعانى كەرەك. ال ستراتەگيالىق تۇرعىدان، ترانساۋعان لوگيستيكالىق جوباسى: مازاري-شاريف-كابۋل-پەشاۆار تەمىرجولى قۇرىلىسىنا ارالاسقىمىز كەلىپ-اق تۇر. پەشاۆاردان كاراچي پورتىنا جەتۋ قيىن ەمەس. قازاقستان 2014 جىلى تۇركىمەنستان ارقىلى يرانعا شىعاتىن تەمىرجولدى سالىپ تاستاعان بولاتىن. ەندى تۇركىمەنستاننان اۋعانستانعا جەتۋ ءۇشىن «اتامۇرات – اكينا» تەمىرجولىن قولدانۋدى ويلاستىرا الادى.
سەردار فاكتورى نەمەسە سكيدكا بەرەتىن پرەزيدەنت
ءومىر ءسۇرۋ وڭاي ەمەس. اۋعانستان دەپ قويامىز. ءبىراق ورتاق شەكارا جوق قوي. بىزگە اۋعانستانعا جەتۋ ءۇشىن تۇركىمەنستان كەرەك. سوندىقتان سەردار بەردىمۇحامەدوۆ (جانە ونىڭ پاپاسى) – قازاق ءۇشىن ستراتەگيالىق تۇلعاعا اينالىپ شىعا كەلدى. ءقازىر تۇركىمەنستان ءوز اۋماعى ارقىلى وتەتىن وزبەك فۋرالارىنا 30 پايىز جەڭىلدىك بەرىپ وتىر. سۇراساق، بىزگە دە بەرە الادى، ءتىپتى 40 پايىزعا دەيىن جۇمسارۋى مۇمكىن.
قازاقستان ۋاقىتپەن جارىسۋدا. ءبىز بولاشاعىمىزدى ءقازىر ايقىنداپ تاستاعىمىز كەلەدى. رەسەيگە ارتقان ءۇمىتىمىز اقتالمادى. جاڭا عاسىردا جاڭا جول ىزدەۋگە ءماجبۇرمىز. ءبىراق تەرەزە الدىندا ىزىڭداعان شىبىن ەرتە مە، كەش پە، دالاعا ۇشىپ شىعادى ەكەن.
«اlmaty-akshamۋ»، №92، 3 تامىز، 2023 جىل