ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ءىرى دەرجاۆالار ءۇشىن اسا ماڭىزدى گەوساياسي ايماق
- قايتا كوتەرىلگەن يزرايل-پالەستينا قاقتىعىسى الەم نازارىن وزىنە بۇرىپ اكەتتى. ءبىراق بۇل وزگە الەمنىڭ وزگە جەرلەرىندەگى شيەلەنىستەر جەڭىلدەدى دەگەندى بىلدىرمەيدى. تۋراسىندا، يزرايل-حاماس سوعىسى جاھاندىق قىزىپ تۇرعان جانجال وتىنا ماي قۇيدى. بىرتىندەپ ءوسىپ كەلە جاتقان اۋقىمدى قاقتىعىس قاۋىپتەرى بۇرىنعىدان دا كۇشەيە ءتۇستى. دۇنيە ءجۇزىنىڭ نازارى تاياۋ-شىعىستاعى قاقتىعىسقا شوعىرلانسا دا، ۋكرايناداعى، ءۇندى-تىنىق مۇحيتىنداعى جاعداي جاقسارىپ كەتكەن جوق. بەيبىتشىلىك جانە تۇراقتىلىق تۇرعىسىنان وسى ايماقتاعى ۇردىستەردىڭ وزەكتىلىگى ءالى دە ءوز ورنىندا. ءتىپتى، ءۇندى-تىنىق مۇحيتى سىندى الىپ گەوساياسي ايماقتاعى جاعداي بولاشاق الەمنىڭ كارتيناسىنا يزرايل-پالەستينا ماسەلەسىنەن دە تەرەڭ اسەر ەتۋى مۇمكىن. ال كەيبىر شەتەلدىك ساراپشىلار ەندىگى ىقتيمال قاقتىعىس وشاعىن ءدال وسى ايماقتان ىزدەي باستادى. سوندىقتان ساحنا سىرتىنداعى كولەڭكەلى اۋماقتا نە بولىپ جاتقانىن باعامداپ وتىرۋ ماڭىزدى.
الەمدىك باسەكەدە تەڭگەرىم قايتا تۇزىلۋدە
ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ءىرى دەرجاۆالار ءۇشىن اسا ماڭىزدى گەوساياسي ايماقتىڭ ءبىرى. ءارى اقش پەن جۇڭگو سىندى ەكى كۇش ورتالىعى باسەكەگە ءتۇسىپ جاتقان نەگىزگى ويىن الاڭى. سەبەبى، حالىق سانى مەن ەكونوميكالىق الەۋەتى جاعىنان بۇل الىپ ايماق الەم ەكونوميكاسىنا زور ىقپال ەتەدى. الەم ءوندىرىس بازاسىنىڭ قىتايدان وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنە قاراي ويىسا ءتۇسۋى ءتۇرلى مۇددەلەردىڭ شارپىسۋىن كۇشەيتتى. اسەان ەلدەرىنىڭ ساۋدا سەرىكتەسى قاتارىندا جۇڭگو اقش پەن ەۋروپانى ارتتا قالدىرىپ كەلەدى. ال قۇراما شتاتتاردىڭ ايماقتاعى ستراتەگياسى قىتايدىڭ ىقپالىن تەجەۋگە باعىتتالدى. وسىنىڭ ءبارى مۇددەلەر قايشىلىعىنان كەلىپ شىعاتىن ۇزاق مەرزىمدىك تەكەتىرەس كۇيگە جەتكىزۋدە.
وڭتۇستىك جۇڭگو تەڭىزىندە كورشىلەر اراسىنداعى اۋماقتىق يەلىك قۇقىعىنا قاتىستى داۋ-شارلار ءقازىر جاڭا ءبىر دەڭگەيگە كوتەرىلدى. جاقىندا عانا جۇڭگو مەن فيليپپين اراسىندا وسى ماسەلەگە قاتىستى داۋ ءورشىدى. ايماقتاعى ەلدەر بەيجىڭ وڭتۇستىك جۇڭگو تەڭىزىنىڭ اۋماقتىق ەگەمەندىك قۇقىعىنا قاتىستى ۇستانىمىنا نارازى. ءارى وسى سۋ ايدىنىنداعى جاساندى ارالداردى كوبەيتىپ، ولارعا اسكەري ماقساتتاعى نىسانداردى تۇرعىزدى دەپ ايىپتايدى. ۇزاق ۋاقىتتان بەرى شەشىلمەي كەلە جاتقان داۋ تۇتاس ءۇندى-تىنىق مۇحيت ايماعىنا اسەر ەتۋدە. جالپى، ۇردىستەن قاراعاندا ماسەلە بۇرىنعىدان دا كۇردەلىلەنە تۇسكەن.
ءۇندىستان، سينگاپۋر، مالايزيا جانە باسقا دا ەلدەر ۆاشينگتون مەن بەيجىڭنىڭ ءبىر تارابىن تاڭداۋدان بارىنشا ساقتانادى. سوڭعى جىلدارى ايماق ەلدەرى اقش-قىتاي اراسىنداعى ستراتەگيالىق باسەكەلەستىك پايدا قىلاتىن سىن-قاتەر بارعان سايىن كۇشەيىپ كەلە جاتقانىنان الاڭدايدى. تەرريتوريا داۋى مەن تايۆان ماسەلەسىنىڭ شيەلەنىسە ءتۇسۋى وسى ەلدەرگە دە ۇلكەن قيىندىقتار الىپ كەلۋدە.
اقش-قىتاي قاتىناسىندا جىلىمىق بار
ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى ەڭ نەگىزگى مۇددە قايشىلىعى امەريكا قۇراما شتاتتارى مەن جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنا ءتان. ءارى ايماقتاعى ەڭ نەگىزگى كەيىپكەرلەر دە سولار. ۆاشينگتون مەن بەيجىڭنىڭ ىقپال اۋماعىن كەڭەيتۋگە دەگەن باسەكەسى ونداعى ەلدەرگە ءارتۇرلى اسەر ەتۋدە. ساۋدا سوعىسىنان بەرى ەكى ەل قاتىناسى ۇدايى شيەلەنىسكە قاراي دامىدى. سونىڭ وزىندە ارا-اراسىندا جىلىمىقتار بولىپ تۇردى. ءوزارا بارىس-كەلىس، ديپلوماتيالىق الماسۋلار ۇزىلمەگەن بولسا دا، ەكى ەل ليدەرلەرىنىڭ كەزدەسۋى كوپتەن بەرى جۇزەگە اسپاي كەلەدى.
ايتسە دە، سوڭعى بىرەر اپتادا اقش پەن جۇڭگو قاتىناسىندا كەزەكتى جىلىمىق ورناعانداي بولدى. وتكەن اپتادا جۇڭگو باسشىسى شي ءجىنپىڭ (سي سزينپين) اقش كونگرەسىنىڭ چاك شۋمەر (Chuck Schumer) باستاپ بارعان دەلەگاسياسىن قابىلداپ، قارىم-قاتىناستى رەتتەۋ بويىنشا جىلى لەبىز تانىتتى. ءتىپتى، ءشيدىڭ كەزدەسۋدە ايتقان: «قىتاي-اقش قاتىناسىن جاقسارتۋدىڭ مىڭداعان سەبەبى بار، ناشارلاتۋدىڭ بىردە ءبىر سەبەبى جوق»، – دەگەن لەبىزى ۆاشينگتون ءۇشىن دە جىلى قابىلداندى. باسىم كوپ ساراپشىلار بۇل بەلگىلەردى دەرجاۆالاردىڭ قايشىلىقتى رەتتەۋگە دەگەن قۇلشىنىسى رەتىندە باعالادى.
بەيجىڭ جاعىنان مۇنداي ءىلتيپاتتىڭ دا وزىندىك سەبەبى بار. الدا ازيا-تىنىق مۇحيتى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىعى (اتەس) ءسامميتى اقش-تىڭ سان-فرانسيسكو قالاسىندا وتەدى. وندا اقش پرەزيدەنتى جو بايدەن مەن جۇڭگو باسشىسى شي ءجىنپىڭ كەزدەسۋى مۇمكىن. ءبىراق بۇل كەزدەسۋ ءالى دە بولجالدى كۇيدە تۇر. رەسمي بەيجىڭ كەزدەسۋ تۋرالى راستاعان ەمەس. سويتسە دە، جۇڭگو باسشىسىنىڭ كونگرەسس دەلەگاتتارىن وڭاشا قابىلداپ، جىلى لەبىز تانىتۋىن وسى كەزدەسۋگە نيەتتى ەكەنىن اڭعارتاتىنداي. ديپلوماتيا تىلىنە ساي ەندى ءبىر جاعىنان شيەلەنىستى جەڭىلدەتۋدى قالايتىنىن بىلدىرگەن بەلگى دەسە دە بولادى.
تاقىرىپقا وراي
دەرجاۆالار جولى قالاي وزگەردى؟
ءۇندى-تىنىق مۇحيتى الەمدەگى حالىق سانى ەڭ تىعىز، سونداي-اق، حالىقارالىق ساۋدانىڭ باسىم بولىگىن وزىنە تارتىپ وتىرعان ايماق. بۇل ايماقتا ەرەجە ورناتقان تاراپ تۇتاس جاھاندىق ەكونوميكا مەن حالىقارالىق ساۋدا بايلانىستارىنىڭ ەرەجەلەرىنە اۋقىمدى ىقپال ەتپەك. اقش پەن جۇڭگو اراسىنداعى باسەكەنىڭ نەگىزگى ءمانى مىنە وسىندا.
دەگەنمەن، ءبىرتۇتاس الەم بىر-بىرىنەن بولەك تۇرا المايدى. ءىرى كۇش ورتالىقتارى ءبىر ەمەس بىرنەشە نۇكتەدە كۇش سىناسىپ جاتىر. بۇل كۇش سىناسۋ تەك قارۋ ارقىلى عانا ەمەس، قارجى، رەسۋرستىق شىعىندار ارقىلى دا تىرەسۋدە. كوپتەن بەرى بۇل مايداننىڭ جالپى كارتيناسى تۇسىنىكسىز بولىپ ەدى. يزرايل مەن پالەستينا جاڭا ساحنا رەتىندە قايتا اشىلعاننان كەيىن ءىرى دەرجاۆالاردىڭ ستراتەگيالىق جۇرىستەرى وزدىگىنەن تۇسىنىكتى بولا كەتكەندەي. ياعني رەسەي، جۇڭگو سىندى اقش-تىڭ نەگىزگى باسەكەلەستەرىنىڭ قاتارىندا يراننىڭ بولۋى تەڭگەرىمدى بۇزىپ كەلگەندەي بولعان. پالەستينا داۋى يرانىڭ كۇشىن وزىنە بۇراتىنى انىق. بۇل دەگەنىمىز، اقش-تىڭ ارقاسىنان ءبىر جۇكتىڭ تۇسكەنىمەن بىردەي. ەندىگى جەردە ۋكراينا ماسەلەسىندە رەسەيگە قارسى ەۋروپا ەلدەرىن قالدىرىپ، اقش ءوز نازارىن ءۇندى-تىنىق مۇحيتىنا اۋدارۋى مۇمكىن. ەگەر بۇل بولجام راستالاتىن بولسا، وندا الداعى ۋاقىتتا ءۇندى-تىنىق مۇحيتىندا، وعان ىلەسە شىعىس ىرگەمىزدە دە جاعداي كۇردەلى وزگەرىستەرگە ۇشىراۋى مۇمكىن.