قازاقستان ۇكىمەتى جۇرگىزىپ وتىرعان سالىق جۇيەسىن رەفورمالاۋ اياسىندا كەيبىر وزگەرىستەر مەتاللۋرگيا سالاسى ءۇشىن اۋىر زارداپتارعا اكەلۋى مۇمكىن. «ءتۇستى مەتاللۋرگيا جانە لوم جيناۋشىلار قاۋىمداستىعى» بۇل ماسەلەگە الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى مەن ماجىلىسكە رەسمي ءوتىنىش جولدادى، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz
ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ 2025 جىلعى 5 اقپانداعى جاۋابىندا كورسەتىلگەندەي، جاڭا سالىقتىق وزگەرىستەر قارا جانە ءتۇستى مەتالداردى جيناۋ جانە وڭدەۋ سالاسىن دا قامتيدى. بۇعان دەيىن مەتاللولوم جيناۋمەن اينالىساتىن جەكە تۇلعالاردىڭ كىرىستەرىنە 85% سالىقتىق جەڭىلدىك بەرىلگەن بولسا، بۇل نورما ەندى كۇشىن جويدى.
بۇل قادام جالپى مەملەكەتتىك ساياسات اياسىندا سالىقتىق جەڭىلدىكتەردى 20%-عا قىسقارتۋ ماقساتىندا قابىلدانعان. الايدا، قاۋىمداستىق وكىلدەرى مۇنىڭ سالدارى اۋىر بولاتىنىن ايتادى. ولار بۇل وزگەرىستەر ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك ماسەلەلەردىڭ ۋشىعۋىنا اكەلىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
قازاقستان ەكونوميكاسى مۇنايدان عانا تۇرمايدى. مەتاللۋرگيا سالاسى ەل ەكونوميكاسىندا ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە، ال مەتاللولومدى جيناۋ مەن قايتا وڭدەۋ – ونىڭ اجىراماس بولىگى.
مەتاللۋرگيالىق كاسىپورىندار شيكىزات رەتىندە قايتالاما مەتالداردى پايدالانادى، بۇل وندىرىستىك شىعىنداردى ازايتىپ، تابيعي رەسۋرستارعا تۇسەتىن جۇكتەمەنى جەڭىلدەتەدى. الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنسەك، ءبىر توننا بولاتتى قايتا وڭدەۋ 1،5 توننا تەمىر كەنىن جانە 0،5 توننا كومىردى ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سونداي-اق، مەتالداردى قايتا وڭدەۋ ەكولوگيالىق جۇكتەمەنى ازايتادى، ويتكەنى ول باستاپقى كەندى ءوندىرۋ جانە وڭدەۋگە كەتەتىن شىعىنداردى قىسقارتادى.
قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا قارا جانە ءتۇستى مەتالداردىڭ قالدىقتارى مەن سىنىقتارىن نەگىزىنەن قاراپايىم ازاماتتار جينايدى. ولاردىڭ ۇلەسى مەتاللوم جيناۋدىڭ جالپى كولەمىنىڭ 80%-ىن قۇرايدى. ءبىراق جاڭا سالىقتىق تالاپتار بۇل ازاماتتاردىڭ تابىسىنان ايىرىلىپ، مەتاللولوم تاپسىرۋعا دەگەن ىنتاسىن جويادى.
مەتاللولوم جيناۋ – فيزيكالىق تۇرعىدا اۋىر جۇمىس. ول تاسىمالداۋ، بولشەكتەۋ، سۇرىپتاۋ سياقتى شىعىنداردى قاجەت ەتەدى. ەگەر سالىق جۇكتەمەسى ارتسا، ازاماتتاردىڭ مەتاللولوم جيناۋعا دەگەن ىنتاسى تومەندەيدى، بۇل ءوز كەزەگىندە مەتاللولوم دايىنداۋ كولەمىنىڭ كۇرت تومەندەۋىنە اكەلەدى.
سالىقتىق جەڭىلدىكتەردىڭ جويىلۋى ەكى نەگىزگى ءقاۋىپ توندىرەدى:
1. ءوندىرىس شىعىندارىنىڭ ارتۋى
ەگەر ىشكى نارىقتا مەتاللولوم تاپشىلىعى تۋىنداسا، مەتاللۋرگيالىق كاسىپورىندار ونى شەتەلدەن ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولادى. بۇل شيكىزات قۇنىنىڭ ارتۋىنا، ءوندىرىس شىعىندارىنىڭ وسۋىنە جانە قازاقستاندىق مەتالل ونىمدەرىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ تومەندەۋىنە الىپ كەلەدى.
2. كولەڭكەلى نارىقتىڭ كۇشەيۋى
مەتاللولوم جيناۋشىلار سالىق اۋىرتپالىعىنان قاشىپ، مەتالدى زاڭسىز جولمەن ساتۋعا ۇمتىلادى. رەسەيدە مەتاللولوم وتكىزۋ اناعۇرلىم ءتيىمدى بولا باستاعاندىقتان، قازاقستاندىق جيناۋشىلار شەكارا اسىپ، ونى زاڭسىز ەكسپورتتاۋعا تىرىسۋى مۇمكىن.
بۇل جاعداي تەك سالىقتىق تۇسىمدەردىڭ ازايۋىنا عانا ەمەس، سونداي-اق رۇقساتسىز مەتالل سىنىقتارىن جيناۋ مەن ساقتاۋدىڭ كوبەيۋىنە، ەكولوگيالىق پروبلەمالاردىڭ ۋشىعۋىنا اكەلۋى مۇمكىن.
سالانى قولداۋ ماقساتىندا قاۋىمداستىق بىرنەشە ۇسىنىس جاسادى:
- مەتاللولوم جيناۋمەن اينالىساتىن جەكە تۇلعالار ءۇشىن سالىقتىق جەڭىلدىكتەردى قايتارۋ؛
- مەتاللولومدى قايتا وڭدەيتىن كاسىپورىندارعا سالىقتىق دەمالىستار نەمەسە سۋبسيديالار بەرۋ؛
- ليسەنزيالاۋ جانە باقىلاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ، مەتاللولوم جيناۋشىلارعا ارنالعان تىركەۋ راسىمدەرىن جەڭىلدەتۋ؛
- جاڭا سالىقتىق تالاپتاردىڭ ەكونوميكا مەن مەتالل نارىعىنا اسەرىن جان-جاقتى زەرتتەۋ.
قاۋىمداستىق وكىلدەرى بۇل ماسەلەگە پارلامەنتتىك تىڭداۋ ۇيىمداستىرىپ، سالا ماماندارى مەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداۋ قاجەتتىگىن العا تارتادى.
قازىرگى جاعداي كورسەتىپ وتىرعانداي، سالىقتىق رەفورمالار مەتاللولوم جيناۋ كولەمىنىڭ تومەندەۋىنە جانە كولەڭكەلى نارىقتىڭ وسۋىنە سەبەپ بولۋدا. بۇل، ءوز كەزەگىندە، مەتاللۋرگيالىق كاسىپورىنداردىڭ شىعىندارىن ارتتىرىپ، مەملەكەت قازىناسىنا تۇسەتىن سالىقتىق تۇسىمدەردىڭ ازايۋىنا اكەلۋى مۇمكىن.
ۇكىمەتءتىڭ بيۋدجەت تاپشىلىعىن قىسقارتۋعا تىرىسىپ جاتقانى قۇپتارلىق شارا، دەگەنمەن دە قارا جانە ءتۇستى مەتالداردىڭ قالدىقتارىن جينايتىن ازاماتتار ءۇشىن جەڭىلدىكتىڭ جويىلۋى قيىندىقتار تۋعىزۋدا. سوندىقتان، سالىقتىق وزگەرىستەردى قايتا قاراپ، بالاما شارالاردى قاراستىرۋ ماڭىزدى.