لاقسۇمبىلە مەن تەكەسۇمبىلە

سۇمبىلە تۋسا، جاز اياقتالىپ، مال سەمىرەدى.

ازەربايجان، تۇركىمەن جانە تۇرىكتەر تامىزدى تاممۋز دەپ اتاعان. قازەكەڭ سارشا، تامىز، سارشا-تامىز، كەيدە سۇمبىلە دەگەن. مىنە، وسى اپتانىڭ اياعىندا سول سۇمبىلە ايى باستالادى.

شورتانباي جىراۋ ءوزىنىڭ تابيعات پەن ءومىردى سالىستىرعان جىرىندا:

«سۇمبىلە تۋىپ، كۇز بولماي،

كوكوراي شالعىن وڭار ما؟

كارىلىك كەلسە قايتادان،

جاسارىپ ادام تولار ما؟» ، –

دەگەن جولدار بار. سۇمبىلە تۋسا، جاز اياقتالىپ، مال سەمىرەدى. سۇمبىلەدە سورپا مايلى، مال قوڭدى. قازاق حالقى سۇمبىلە جۇلدىزى تۋا باستاعاننان قىسقا قامدانىپ، وتىن-سۋىن دايىنداۋعا كىرىسەدى.

سۇمبىلە – بۇل جۇلدىز. حالىق تانىمىندا جارقىراپ، كوكجيەككە ەڭ جاقىن تۇراتىن جاسىلداۋ جۇلدىز سۇمبىلە دەپ اتالادى. جوعارىدا ءسوز ەتكەنىمىزدەي، الدىمەن سۇمبىلە ايى تابيعات ساحناسىنا شىعادى. سودان كەيىن بارىپ اراعا ۋاقىت سالىپ سۇمبىلە جۇلدىزى تۋادى. بۇل قازاق تىلىنە پارسى تىلىنەن اۋىسقان ءسوز. قازاق اراسىندا بۇل جۇلدىزدى سۋىق جۇلدىز دەپ تە اتايدى. ونىڭ تۋعانى – قوڭىر كۇزدىڭ بەلگىسى.

سۇمبىلە ەكەۋ: لاقسۇمبىلە (كىشىسۇمبىلە) جانە تەكەسۇمبىلە (ۇلكەنسۇمبىلە). ايتۋشىلاردىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ەكەۋىنىڭ تۋۋ اراسى 10–15 كۇن. الدىمەن لاقسۇمبىلە تۋادى. ءوزى – جىلتىلداعان، كىشىرەك اق جۇلدىز. ال تەكەسۇمبىلە ۇلكەن. ول كەيىنىرەك تۋادى. جۇلدىزداردىڭ بۇلاي اتالۋىنىڭ سەبەبى مىنادا: جازعىتۇرى تۋىلعان لاق، كۇز ايىندا قاشادى، بۋازدانادى، جىل اياعىندا ەكەۋ بولادى. مالدىڭ ەرەكشەلىگىندە بولاتىن وسى بەلگىلەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، كۇز ايىندا تۋاتىن كىشى جۇلدىزدىڭ اتىن لاقسۇمبىلە دەپ قويۋدى ۇيعارعان مالشى قاۋىم تۇندە لاق باقىرىپ شىقتى، لاقسۇمبىلە تۋدى دەپ ايتادى. لاقسۇمبىلە جۇلدىزىنىڭ تۋۋىنا قارسى مالشىلار قوزى-لاققا كۇيەك بايلاي باستايدى. سۇمبىلەنىڭ تۋۋى مەن جەرگە ءتۇسۋى ەرەكشە بەلگى دەپ سانالادى.

مىسالى، تۇيە باعاتىن مالشىلار سۇمبىلە تۋماي، تاۋ ەتەگىنە تۇسپەيدى. سەبەبى، تۇيە جىلى سۋ ىشسە قاراوكپە اۋرۋىنا شالدىعادى، ال سۇمبىلە تۋسا، سۋ سالقىندايدى، ول كەزدە مال وكپە اۋرۋىنا ۇرىنبايدى. سۇمبىلە تۋعان كەزدە تاۋ ەتەگى سالقىن تارتا باستايدى. وسى تابيعاتتىڭ قۇبىلىسىن جۇلدىز ارقىلى باقىلاپ وتىراتىن حالىق ءوز قامىنا قاراي كوش باستايتىن بولعان. ونى مىناداي حالىق قاعيدالارىنان اڭعارۋعا بولادى: سۇمبىلە تۋسا سۋ سۋيدى، كەي وڭىرلەردە بيدايدى ۇسىك شالادى.

بۇعان قوسا، سۇمبىلە تۋعاندا بولاتىن ەرەكشەلىكتەردىڭ ءبىرى – مالدىڭ سەمىرۋى. جاز بويى جايىلىمدا كوك شوپكە قارىق بولعان ءتورت تۇلىك، كۇن سالقىنداي باستاعاندا تۇلەپ، بويىنا قۋات الا باستايدى. اسىرەسە، جىلقى مالى ەرەكشە قۋاتتانىپ، سەمىرەتىن مەزگىلى – وسى سۇمبىلە تۋار شاق. وسىعان وراي حالىق اراسىنداعى «سۇمبىلە تۋار جىلتيىپ، ات سەمىرەر قۇنتيىپ» دەگەن ماقال-قاعيدا قالىپتاسقان.