جولداۋ بولاشاعىمىزدىڭ جارقىن بولۋى ءۇشىن جولدانىپ جاتىر دەگەن نيەتتەمىز
مەن بىلاي دەپ ويلايمىن. جولداۋ كەرەك. بۇل مەملەكەتتىك بيۋدجەت بەكىتىلىپ جاتقان شاقتا جولداندى. دەمەك، الداعى جىلدىڭ باعىت-باعدارى، جاسالاتىن ىستەرى ايقىن دەگەن ءسوز. دەمەك، قازىنادان ارنايى قارجى ءبولىنىپ، جاڭا جوبالار جۇزەگە اسىرىلماق. سونىڭ ءبىر دالەلى، بالا كۇتىمىمەن وتىرعان انالاردىڭ 1 جاسقا دەيىنگى تولەمى 1،5 جاسقا دەيىن تولەنەتىن بولدى. بۇل دا دۇرىس! انا ۇيدە وتىرىپ، بالاسىن جەتىلدىرەدى. كورشى وزبەكستاندا 3 جاسقا دەيىن بالا كۇتىمىنە اقشا بولىنەدى. البەتتە، ونىڭ دا ءوز ەرەجەلەرى بار. بۇرىننان بەرى وسى نارسەنى بىزگە دە ەندىرۋ كەرەك دەگەندى ايتىپ كەلەمىز. 2006 جىلى ءوزىمىزدىڭ قازاق ەلىنە وزبەكستاننان قونىس اۋداردىق. سول شاقتاردا وسى ماسەلەنى كوتەرگەنبىز. سوندا ماعان اتقا مىنەرلەر «1 جاسقا دەيىن تولەيمىز، ەگەر مۇقتاج بولسا، 3 جاسقا سوزامىز» دەپ ەدى. مۇنىسى اقىلعا قونىمدى. اگاراكي، ونسىز دا داۋلەتى تاسىپ تۇرسا، وعان قالعان 2 جىل قارجى شىعىنداۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ سول سەبەپتى، الگى تولەنەتىن اقشانى ناق كۇنكورىسى ازداۋ جاندارعا بولگەن ءجون عوي دەپ ءتۇيدىم.
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن دۇنيە، ول ۇلتتىق قوردىڭ حال-احۋالى توڭىرەگىندە بولماق. ياعني بالالارىمىز ەل قازىناسىنا تۇسكەن تابىستان ءوز نەسىبەسىن الماق. بۇل دا ءوز دارەجەسىندە ىسكە اسقالى تۇر. وسىنىڭ مەحانيزمىنە كوبىرەك كوڭىل بولسەك دەپ ەدىم. دالىرەك ايتقاندا، ۇلتتىق قوردا شامامەن 55 ميلليارد اقش دوللارى شاماسىندا قاراجات بار. 2014 جىلدارى 90 ميلليارد توڭىرەگىندە قارجى بولعان. سوڭعى 2-3 جىلداعى پاندەميا، قارجىلىق داعدارىس، دەرجاۆالاردىڭ تەكەتىرەسى، ت.ب. جاعداياتتار كۇردەلى جولدارعا اكەلىپ وتىر. ياعني وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەرگە قاراماستان، قازاقستان ءوزىنىڭ ۇلتتىق قورداعى قاراجاتىنىڭ 50%-ىن بالالاردىڭ ەسەبىنە اۋدارماقشى. وسى تۇستا ءبىر كىلتيپان تۋىندايدى. بىزدە 162 وليگارح بار. سوندا ولاردىڭ دا بالاسىنا بەرىلە مە، الدە قالاي بولماق؟! بىرنەشە كۇندە 2-3 مىڭ دوللار شىعىندايتىندارعا قارجى سالۋدىڭ قيسىنى جوق دەپ بىلەمىز. مىنە، سول جاعىن ايقىنداعان ابزال.
الگى 162 باي-باعلاننىڭ قولىندا تۇسىمىزگە كىرمەيتىن بايلىق بار. ولار الەمدىك دەڭگەيدەگى اۋقاتتىلار ساناتىنا جاتادى. اسا باي-ماناپتار ءار بالاعا 18 جاسقا دەيىن قۇرالاتىن 6 مىڭ دوللارعا قاراپ قالعان جوق. ءتىپتى كەرەك تە ەمەس. ءجاي ايتالىق، 40% حالقىمىزدىڭ تۇرمىسى ءتۇزۋ دەپ الايىق. ەگەر وسى توپتاعىلاردىڭ تابىسى 100 مىڭ دوللاردان اسىپ جاتسا، وندا ولارعا دا مۇنىڭ قاجەتى بولمايدى.
دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ ساراپتاۋىنشا، جەر جۇزىندە 1،2 ملن مۇقتاج جانۇيانىڭ بار ەكەنى انىقتالدى. كوردىڭىز بە؟! وسىدان سوڭ تۇيتكىلدىڭ وتى قايدا مازداپ جاتقانىن باعامداي بەرىڭىز. مىنە، وسىنداي الەۋمەتتىك كومەككە مۇقتاج وتباسىلار جەتەرلىك. 7-8 بالاسىن قولىنا الىپ، ۇلكەن مەگاپوليستەردە ۇيسىز-كۇيسىز قانشاما وتباسى ءجۇر؟ اتا-اناسىنىڭ تاپقانى قانت-شايدان ارتىلمايدى. كەدەيشىلىك قامىتىن كيگەندەردى ەسكەرمەسەك بولمايدى. سەبەبى، بالا-شاعاسىنىڭ نەسىبەسى بولادى دەپ، دۇنيەگە 10-نان اسا ءسابي اكەلىپ جاتقان كوپ بالالى انالار قانشاما؟ ونداي جاندار - ناعىز ەكونوميكانىڭ درايۆەرى. دەموگرافيالىق ءوسىم بار جەردە، باسەكەلەستىك ارتادى، وتاندى قورعايتىن وعلاندار تۋىلادى. ءبىراق وسىنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتاتىن جۇيەلى مەحانيزمدى تەزدەتىپ تابۋ كەرەك.
ءبىز پوپۋليستىك قادامعا بارمايىق. سىزدەرگە مۇنداي سوقپاقتان شىعۋدىڭ جولىن ايتايىن. جاپپاي باي-شونجار، قاراجاتى ءوز باسىنان اسىپ تۇرعاندارعا شىعىندالعانشا، ناعىز الەۋمەتتىك وسال توپتاردى انىقتاپ، كوپ بالالى وتباسىعا، الەۋمەتتىك از قامتىلعاندارعا جانە مۇگەدەك جاعدايدا جەتىلىپ كەلە جاتقان جانۇيالاردىڭ بالالارىنا قارجى اۋدارىپ وتىرايىق. سوندا الگى 6 مىڭ بىرنەشە جىل بويى جينالىپ، 60 مىڭ دوللارعا جەتەدى. كامەلەت جاسىنا تولعان سوڭ، ءۇي الۋعا، وقۋعا تۇسۋگە، دەنساۋلىعىن ەمدەۋ سىندى ءتۇرلى نارسەگە جۇمسايتىن بولادى. وسىنى رەتتەپ، قاداعالايىق. ماسەلەن، 2023 جىلدان 18 جىل ەسەپتەسەك، 2041 جىل بولادى. سوندا وعان دەيىن جينالعان قارجى قۇنسىزدانىپ كەتپەي مە، سول جاعىن دا ازىردەن قاراستىرعان ابزال. ال ءبىراق كوتەرىلگەن باستاما دۇرىس. ەڭ باستىسى، «وگىزدى دە ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرماي»، وسىنداي سىندارلى شاقتان امان-ەسەن ءوتىپ كەتكەنىمىز ءجون.
دايىنداعان ولجاس مۇراتبەك ۇلى.