كونستيتۋسيالىق سوت 10 قاڭتاردا كونستيتۋسيانىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىن رەسمي ءتۇسىندىرۋ تۋرالى № 2 نورماتيۆتىك قاۋلىسىن شىعاردى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz قازاقپاراتقا سىلتەمە جاساپ.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىن رەسمي ءتۇسىندىرۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسيالىق سوتىنىڭ 2023 جىلعى 10 قاڭتارداعى № 2 نورماتيۆتىك قاۋلىسى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اتىنان
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسيالىق سوتى، ءتوراعا ە.ءا.ازيموۆا، سۋديالار ا.ق.ەسكەندىروۆ، ق.ت.جاقىپبايەۆ، ا.ە. جاتقانبايەۆا، ا.ق. قىدىربايەۆا، ق.س. مۋسين، ب.م. نۇرمۇحانوۆ، ر.ا. پودوپريگورا، ە.ج. سارسەمبايەۆ جانە س.ف. ۋدارسيەۆ قاتىسقان قۇرامدا ءوزىنىڭ اشىق وتىرىسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتتارىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىنا رەسمي تۇسىندىرمە بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشىن قارادى.
بايانداماشىلار - قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسيالىق سوتىنىڭ سۋديالارى س.ف.ۋدارسيەۆتىڭ جانە ب.م.نۇرمۇحانوۆتىڭ حابارلاۋىن تىڭداپ، كونستيتۋسيالىق ءىس جۇرگىزۋ ماتەريالدارىن زەردەلەپ، حالىقارالىق تاجىريبەنى جانە جەكەلەگەن شەت ەلدەردىڭ زاڭناماسىن تالداپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسيالىق سوتى
انىقتادى:
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسيالىق سوتىنا 2023 جىلعى 5 قاڭتاردا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءبىر توپ دەپۋتاتتارىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىنا رەسمي تۇسىندىرمە بەرۋ تۋرالى ءوتىنىشى كەلىپ ءتۇستى.
ءوتىنىش سۋبەكتىسى اتالعان كونستيتۋسيالىق نورمانى ءتۇسىندىرۋ كەزىندە مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋدى سۇرايدى:
«1. كونستيتۋسيانىڭ 62-بابى 4-تارماعىنىڭ ەرەجەلەرى كونستيتۋسيالىق زاڭدار كونستيتۋسيادا كوزدەلگەن ماسەلەلەر بويىنشا قابىلدانادى، پارلامەنتتىڭ كونستيتۋسيا ماتىنىندە وسىنداي دەپ اتالاتىن كونستيتۋسيالىق زاڭداردى عانا قابىلداۋعا قۇقىلى ەكەنىن بىلدىرە مە؟
2. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ مارتەبەسى مەن وكىلەتتىگىن رەتتەيتىن نورمالاردى الىپ تاستاۋعا بايلانىستى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق زاڭنىڭ كۇشى جويىلدى دەپ تانىلۋعا جاتا ما؟».
نەگىزگى زاڭنىڭ قارالىپ وتىرعان نورماسىن ءوتىنىش نىساناسىنا قاتىستى تۇسىندىرگەن كەزدە كونستيتۋسيالىق سوت مىنانى نەگىزگە الادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىندا «كونستيتۋسيالىق زاڭدار كونستيتۋسيادا كوزدەلگەن ماسەلەلەر بويىنشا ءار پالاتا دەپۋتاتتارىنىڭ جالپى سانىنىڭ كەمىندە ۇشتەن ەكىسىنىڭ كوپشىلىك داۋسىمەن قابىلدانادى» دەپ بەكىتىلگەن.
كونستيتۋسيانىڭ 92-بابىن ءتۇسىندىرۋ كەزىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسيالىق زاڭىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىنا سايكەستىگى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق كەڭەستىڭ 2000 جىلعى 3 شىلدەدەگى № 16/2 نورماتيۆتىك قاۋلىسىمەن كونستيتۋسيا ماتىنىندە كونستيتۋسيالىق دەپ اتالعان زاڭدار تۇبەگەيلى انىقتالماعان دەلىنگەن.
كونستيتۋسيالىق كەڭەستىڭ بۇل قۇقىقتىق ۇستانىمى وتكىزىلگەن كونستيتۋسيالىق رەفورمالاردى ەسكەرە وتىرىپ، ءوز ماڭىزىن ساقتايدى.
كونستيتۋسيالىق زاڭداردىڭ باستاپقى ەرەجەلەرى كونستيتۋسيانىڭ ءبىرقاتار نورمالارىندا قاراستىرىلعان. كونستيتۋسيالىق نورمالار كونستيتۋسيالىق زاڭداردىڭ قابىلدانۋىن تىكەلەي ۇيعارادى (2-باپتىڭ 3-1-تارماعى، 9-باپ، 49-باپتىڭ 4-تارماعى، 64-باپتىڭ 4-تارماعى، 71-باپتىڭ 6-تارماعى، 75-باپتىڭ 4-تارماعى، 83-باپتىڭ 4-تارماعى، 83-1-باپتىڭ 4-تارماعى جانە باسقالار).
سونىمەن قاتار، نەگىزگى زاڭ ولار رەتتەيتىن قوعامدىق قاتىناستاردىڭ ەرەكشە ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى كونستيتۋسيالىق زاڭداردىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن قامتيدى نەمەسە 1995 جىلعى كونستيتۋسيا كۇشىنە ەنگەن كەزدە قابىلدانىپ قويعان وسىنداي زاڭ كۇشى بار اكتىلەر نەگىزىندە كونستيتۋسيالىق زاڭدار شىعارۋ مۇمكىندىگىن بەكىتەدى (3-باپ، 41-باپتىڭ 1، 2 جانە 3-1-تارماقتارى، 91-باپتىڭ 1-تارماعى، 92-باپتىڭ 1-تارماعى جانە باسقالار).
2022 جىلعى 5 ماۋسىمدا قازاقستان حالقى مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-بىر باستاۋى رەتىندە (كونستيتۋسيانىڭ 3-بابىنىڭ 1-تارماعى) ءوز بيلىگىن تىكەلەي رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم ارقىلى جۇزەگە اسىرا وتىرىپ (كونستيتۋسيانىڭ 3-بابىنىڭ 2-تارماعى)، رەسپۋبليكانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسىنىڭ مارتەبەسى مەن وكىلەتتىگىن، ولاردى كونستيتۋسيالىق زاڭمەن رەگلامەنتتەۋ مۇمكىندىگىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسيالىق كەڭەسىنە عۇمىر بويى مۇشەلىگىن، سونداي-اق ونىڭ ارناۋلى ارتىقشىلىقتارىن – مارتەبەسىنىڭ وزگەرمەۋىن، قاتارىنان ەكى رەتتەن ارتىق پرەزيدەنت بولىپ سايلانۋعا شەكتەۋدىڭ قولدانىلماۋىن كونستيتۋسيادان الىپ تاستادى (كونستيتۋسيانىڭ 2022 جىلعى 5 ماۋسىمداعى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمعا دەيىنگى رەداكسياسىنىڭ 42-بابى 5-تارماعىنىڭ ەكىنشى بولىگى، 46-بابىنىڭ 4-تارماعى، 71-بابىنىڭ 1-تارماعى، 91-بابىنىڭ 2-تارماعى).
بۇدان باسقا، 2022 جىلعى كونستيتۋسيالىق رەفورمامەن زاڭ شىعارماشىلىق پروسەسىنىڭ ءتارتىبى وزگەرتىلدى جانە 2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ كونستيتۋسيالىق زاڭداردى پارلامەنت ونىڭ پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا كەمىندە ەكى وقىلىم وتكىزە وتىرىپ، قابىلدايدى (كونستيتۋسيانىڭ 53-بابىنىڭ 1-1) تارماقشاسى جانە 62-بابىنىڭ 6-تارماعى).
كونستيتۋسيالىق سوت «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەربەستەندىرىلگەن كونستيتۋسيالىق زاڭىنىڭ ارەكەت ەتۋىنىڭ كونستيتۋسيالىق-قۇقىقتىق نەگىزدەرىن جانە كونستيتۋسيادان رەسپۋبليكانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى تۋرالى باسقا دا اتاپ وتۋلەردى الىپ تاستاعان 2022 جىلعى 5 ماۋسىمداعى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمنان كەيىن وسى كونستيتۋسيالىق زاڭنىڭ قولدانىستاعى زاڭنامادا ساقتالۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ جاڭالانعان رەداكسياسىمەن كەلىسپەيدى، دەپ پايىمدايدى.
زاڭدار جانە وزگە دە نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەر، ەگەر ولار رەسپۋبليكا كونستيتۋسياسىنا سايكەس كەلسە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قولدانىلاتىن قۇقىق بولىپ تابىلادى (نەگىزگى زاڭنىڭ 4-بابىنىڭ 1-تارماعى). قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى رەسپۋبليكانىڭ ەڭ جوعارى وكىلدى ورگانى رەتىندە زاڭ شىعارۋ بيلىگىن جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە اتالعان كونستيتۋسيالىق تالاپتىڭ ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس.
كونستيتۋسيالىق سوت، نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىنىڭ ارەكەت ەتۋىنىڭ كونستيتۋسيالىق-قۇقىقتىق نەگىزدەرى توقتاتىلعان جاعدايدا، بۇل اكتىنىڭ قۇقىقتىق تاعدىرى شەشىلۋى كەرەك، دەپ ەسەپتەيدى.
باياندالعاننىڭ نەگىزىندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 72-بابى 1-تارماعىنىڭ 4) تارماقشاسىن، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسيالىق سوتى تۋرالى» 2022 جىلعى 5 قاراشاداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسيالىق زاڭىنىڭ 23-بابى 3-تارماعىنىڭ 1) تارماقشاسىن، 49-بابىنىڭ 6-تارماعىن، 55-58، 62-باپتارىن جانە 65-بابى 1-تارماعىنىڭ 2) تارماقشاسىن باسشىلىققا الىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءبىر توپ دەپۋتاتتارى ءوتىنىشىنىڭ نىساناسىنا قاتىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسيالىق سوتى
قاۋلى ەتەدى:
1. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 62-بابىنىڭ 4-تارماعىن كونستيتۋسيالىق زاڭدار كونستيتۋسيادا تىكەلەي كوزدەلگەن ماسەلەلەر بويىنشا قابىلدانادى، ءبىراق بۇل كونستيتۋسيا ماتىنىندە وسىنداي دەپ اتالعان كونستيتۋسيالىق زاڭدار ونىمەن تۇبەگەيلى انىقتالعان دەگەندى بىلدىرمەيدى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. وسى دەڭگەيدەگى زاڭنامالىق اكتىلەردەن ولاردىڭ رەتتەۋ ماسەلەلەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىنان الىنىپ تاستالعان كونستيتۋسيالىق زاڭدار شىعارىلىپ تاستالۋى ءتيىس.
2. 2022 جىلعى 5 ماۋسىمداعى رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋمدا بىلدىرىلگەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىنان 46-باپتىڭ 4-تارماعى مەن وزگە دە نورمالاردى الىپ تاستاۋ تۋرالى قازاقستان حالقىنىڭ ەركىنە نەگىزدەلە وتىرىپ، قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسيالىق زاڭىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قولدانىلاتىن قۇقىقتا ساقتالۋىنا قۇقىقتىق نەگىزدەر جوق دەپ تانۋ قاجەت، وسىعان بايلانىستى ونىڭ كۇشى جويىلدى دەپ تانىلۋعا جاتادى.
3. قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسى 74-بابىنىڭ 3-تارماعىنا سايكەس نورماتيۆتىك قاۋلى قابىلدانعان كۇننەن باستاپ كۇشىنە ەنەدى، رەسپۋبليكانىڭ بۇكىل اۋماعىندا جالپىعا بىردەي مىندەتتى، تۇپكىلىكتى بولىپ تابىلادى جانە شاعىمدانۋعا جاتپايدى.
4. وسى نورماتيۆتىك قاۋلى قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە رەسمي رەسپۋبليكالىق باسپا ءسوز باسىلىمدارىندا، قۇقىقتىق اقپاراتتىڭ ءبىرىڭعاي جۇيەسىندە جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسيالىق سوتىنىڭ ينتەرنەت-رەسۋرسىندا جاريالانسىن.