الماتى حايۋاناتتار باعىنا پرەسس-تۋر قالاي ءوتتى
الماتى حايۋاناتتار باعى كوك-توبە تاۋىنىڭ سولتۇستىك بەتكەيىنىڭ ەتەگىندە 20،645 گا اۋماقتا ورنالاسقان. ءدال وسى جەردە 25 تامىزدا الماتى قالاسىنىڭ وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتى ۇيىمداستىرعان ب ا ق وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن باسپا ءسوز تۋرى ءوتتى. جۋرناليستەر مەن وپەراتورلار حايۋاناتتار باعىنىڭ تۇرعىندارىن جاقىننان كورۋگە، جانۋارلار قاراۋشىلارىمەن تانىسىپ، زووباقتىڭ دامۋ پەرسپەكتيۆالارى تۋرالى اقپارات الدى.
الماتى حايۋاناتتار باعىنىڭ كوللەكسياسىندا 370-تەن استام ءتۇرى بار 3900-گە جۋىق جانۋار تىرشىلىك ەتەدى. بيىل ولاردىڭ قاتارىن اق ايۋ، ءۇش گرانتا زەبراسى، شيمپانزە جانە امۋر جولبارىسى جانە بارىس تولىقتىردى.
كوللەكسياداعى بارلىق جانۋارلار جەتى ەكسپوزيسيالىق بولىمگە جىكتەلگەن: «اكۆاريۋم»، «ەكزوتاريۋم»، «پريماتتار»، جىرتقىش قۇستار، ەكزوتيكالىق قۇستار، تۇياقتىلار، جىرتقىش سۇتقورەكتىلەر. حايۋاناتتار باعىندا ۆەتەرينارلىق ءبولىم، جەم-شوپ اسحاناسى، ۆيۆاريي، قۇرىلىس الاڭى، اۆتوگاراج ورنالاسقان.
حايۋاناتتار باعىنا كەلۋشىلەردىڭ ەرەكشە قىزىعىن تۋدىرعان گلوريا ەسىمدى سۋسيىر. ونىڭ اتا-اناسى حايۋاناتتار باعىنىڭ ۇزاق تۇرعىنى دجۋمبو جانە لوتتي ەسىمدى ونىڭ ۇرعاشى سىڭارى. ءبىراق باستاپقىدا ەكەۋى بىردەن جۇپ بولا قويعان جوق، دەپ اتاپ ءوتتى حايۋاناتتار باعىنداعى جانۋار اقاراۋشىلارى. بۇل سوڭعى 18 جىلداعى العاشقى ۇرپاق، حايۋاناتتار باعىنىڭ كۇزەتشىلەرى كوپتەن كۇتكەن سۋسيىردىڭ ءتولىن مۇقيات قاداعالايدى.
“ەركەك سۋسيىرۇزاق ۋاقىت بويى جالعىز بولدى، شامامەن 10 جىل. ەرەسەك جانۋارعا جۇپ تابۋ وتە قيىن، ويتكەنى حايۋاناتتار باعىندا جۇپتار قالىپتاسىپ قويعان نەمەسە جاس ۇرعاشىنى اكەلسەن كۇننىڭ وزىندە، ونىڭ رەپرودۋكتيۆتى، جىنىستىق جەتىلۋىن كۇتۋ قاجەت. ماسەلە جەتىلگەن ۇرعاشىنى تابۋدا بولدى، جانە قۋانىشىمىزعا وراي ونى فرانسيادا ورنالاسقان زووباقتان تاپتىق. ول 8 جاستا ەدى، جىنىستىق جاعىنان جەتىلگەن. ەركەك سۋسيىر، ارينە، وعان بىردەن جاقسى قارادى، ويتكەنى ول ءوز جۇبىن ۇزاق جىلدار بويى كۇتتى. بۇل جۇپ بىر-بىرىنە ۇزاق ۋاقىت ۇيرەنىسكەنىمەن، ولاردىڭ اراسىندا جاقسى قارىم-قاتىناس ورنادى جانە وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا تولدەدى. ۇرعاشىسى 2018 جىلى زووباققا اكەلىندى، ال ەركەگى يزرايلدەن 2009 جىلى اكەلىنگەن”، - دەدى الماتى حايۋاناتتار باعى حالىقارالىق ءبولىمىنىڭ باسشىسى ايمان ەدگەبايەۆا.
جۋرناليستەر سۋسيىرلاردى تاماقتاندىرۋ پروسەسىن باقىلاي الدى، ولاردىڭ راسيونى كوكونىس پەن جەمىستەردەن تۇرادى. دجامبو قاۋىن مەن باناننان ءدام تاتىپ جاتقاندا، كىشكەنتاي سۋسيىردىڭ اناسى ءتولىن قورعاپ، كەلۋشىلەرگە كورسەتكىسى كەلمەدى.
الماتى حايۋاناتتار باعى ديرەكتورىنىڭ ۆەتەريناريا ءبولىمى جونىندەگى ورىنباسارى اعىباي اجىبايەۆ يزرايلدەگى حايۋاناتتار باعىنان الماتىعا 20 كەنگۋرۋ - قىزىل جانە سۇر كەنگۋرۋ اكەلىنگەنىن ايتتى. زووباق كەلۋشىلەرى قورشاۋدىڭ ارعى جاعىنا كىرىپ، كەنگۋرۋ بالالارىن سيپاۋعا مۇمكىندىك الدى. جالپى، بۇل قالتالى جانۋارلار سابىرلىعىمەن ەرەكشەلەندى.
“بىزدە كەنگۋرۋلار بۇرىن بولعان، ءبىراق جۇپتار قالىپتاسپاعان بولاتىن. دالىرەك ايتساق، قىزىل كەنگۋرۋلاردا ۇرعاشىسى، ال سۇر كەنگۋرۋلاردا ەركەگى بولماعان. بۇگىنگى تاڭدا جۇپتار قۇرىلدى. ارتىق جانۋارلاردى ءبىز باسقا حايۋاناتتار باعىنا بەرەمىز. شىمكەنت حايۋاناتتار باعىنا ەكەۋىن الىپ كەتسە، قاراعاندى حايۋاناتتار باعىنا دا جولدايتىن بولامىز. ولار كوبىنە ءشوپ، ءداندى داقىلدار جانە كوكونىستەرمەن قورەكتەنەدى. جالپى، ولاردىڭ مىنەزى سابىرلى، ادامدارعا ۇيرەتىلگەن، اگرەسسيۆتى ەمەس”، - دەپ ءبولىستى ا. اجىبايەۆ.
ارى قاراي جۋرناليستەر كەرىكتەر وتباسىن ءوز قولدارىمەن تاماقتاندىرۋعا مۇمكىندىك الدى. ەكى ەركەك پەن ءتورت ۇرعاشى كەرىكتەر زووباققا 2001 جىلى وڭتۇستىك افريكادان اكەلىندى. زووباق قىزمەتكەرلەرى اتاپ وتكەندەي، كەرىكتەر جۇبى جىل سايىن تولدەپ، ۇرپاق بەرىپ كەلدى.
“ءبىز جىل سايىن ۇرپاق الدىق. باسقا دا حايۋاناتتار باعىنا بۇل كەرىكتەر اكەلىنگەن، ءبىراق تولدەمەدى. ءبىز باسىنان، جۇپتاردى بىرگە قوسقاننان بەرى ۇرپاق الىپ كەلدىك. جانۋارلارعا جايلى جاعداي جاساعانىمىزعا بايلانىستى بولۋى كەرەك. ولار اقتال جانە قاراعاش بۇتاقتارىن جەگەندى ۇناتادى. ءبىز ءار باس ءۇشىن ماۋسىم ايىندا قىسقى ازىعىن دايىنداپ قويامىز. قانشا بۇتاق قاجەت، ونى ەسەپتەپ، جاڭا بولۋىنا كوز جەتكىزەمىز. بۇل بۇتاقتاردى ءوندىرۋ مەن اكەلۋدىڭ ءوز مەرزىمى بولادى. ءبىز مىندەتتى تۇردە كوكونىستەر مەن قۇراما جەمدى دە قولدانامىز. مەن ءتىپتى افريكادان وسى كەرىكتەرمەن بىرگە سىنامالى قۇراما جەمىن دە اكەلدىم، سونىڭ نەگىزىندە بىزگە وسىنداي قۇراما جەم ازىرلەندى”، - دەپ اتاپ ءوتتى ا.ەدگەبايەۆا.
الماتى حايۋاناتتار باعىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشە تۇرعىنى - اق ايۋ. پۋرگا ەسىمدى ۇرعاشى ايۋ ناۋرىز ايىندا ماسكەۋدەگى حايۋاناتتار باعىنان اكەلىندى. التى جاسار جىرتقىشتىڭ ديەتاسى بالىق پەن ەتتەن تۇرادى، ءبىراق ول كوكونىستەر مەن جەمىستەردەن دە باس تارتپايدى. ول باسسەين جانە بولمەسىندە كونديسيونەر ورنالاسقان قورشاۋدا تۇرادىن. حايۋاناتتار باعىندا جالپى اۋدانى 1،5 گەكتار "اركتيكا" كەشەنىن سالۋ جوسپارلانۋدا. ونىڭ بىتۋىمەن ۇرعاشى ايۋعا جۇپ رەتىندە ەركەك ايۋدى الىپ كەلەتىن بولادى. كەلىسسوزدەر ءقازىردىڭ وزىندە جۇرگىزىلۋدە جانە شۆەسيا مەن ۆارشاۆا حايۋاناتتار باعىنداعى ەكى ەركەك ايۋدىڭ بىرەۋىن قاراستىرۋدا.
اق ايۋلارمەن كورشىلەس ءدال وسى كەشەندە اقتۇلكى، پوليارلىق تۇلكى، پوليارلىق قاسقىر جانە پوليارلىق ۇكىنى قونىستاندىرۋ جوسپاردا. وندا جانۋارلاردى بارىنشا تابيعي ورتاعا جاقىن جاعدايدا ۇستاۋ كوزدەلگەن.
الماتى حايۋاناتتار باعى رەسپۋبليكادان تىس كەڭىنەن تانىمال، ءدال وسى جەردە باسقا ەلدەردەگى حايۋاناتتار باعى قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن جىرتقىش قۇستار كوبەيۋدە. اتاپ ايتقاندا، حايۋاناتتار باعى قارشىعاتارىزدىلەر تۇقىمداسىنان شىققان ساقالتاي جىرتقىش قۇسىن وسىرۋمەن تانىمال.
“الماتى حايۋاناتتار باعى كوپتەگەن جىلدار بويى ساقالتايدى ءساتتى تۇردە كوبەيتىپ كەلدى، الايدا ءبىر كەزەڭدە جۇپتىڭ ءبىر داراسى قايتىس بولدى. مىنە، 2019 جىلى قايتا جۇپ قۇرىپ، 2020 جىلى ولاردان العاشقى ۇرپاعىن الدىق. بيىل ءبىز رەكوردتى جاڭارتىپ، ءبىر اسىل تۇقىمدى جۇپتان ءتورت بالاپان الدىق. بۇل الەمدىك تاجىريبەدە سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي، ادەتتە ەكى-ۇش ۇرپاق الىنسا، ءبىراق تورتەۋىن بىردەن الدىق. بۇل، ارينە، ءبىزدىڭ جىرتقىش قۇستار بولىمىندەگى مامانداردىڭ جەتىستىگى"، - دەپ ءبولىستى ا.ەدگەبايەۆا.
تاعىدا دا ءبىر ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىن جانۋارلار ءتۇرى ول اقبوكەندەر. قازىرگى تاڭدا ولاردى الماتى حايۋاناتتار باعىندا دا كۇتەدى. مۇندا نەگىزىنەن قاراعاندى جانە ورال وبلىستارىنداعى پيتومنيكتەردەن اكەلىنگەن، قۇتقارىلعان تۇياقتى جانۋارلار مەكەندەيدى. حايۋاناتتار باعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ولاردى قولعا ۇيرەتىپ، رەپرودۋكتيۆتى جۇپتاردى قۇرىپ قانا قويماي، ۇرپاق الا الدى.
بيىلعى جاز ەرەكشە ىستىق بولدى، بۇل حايۋاناتتار باعىنداعى جانۋارلارعا دا اسەر ەتەتىنى ءسوزسىز. حايۋاناتتار باعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى باقتاعى جانۋارلارعا جوعارى تەمپەراتۋرا اسەرىن ازايتىپ، قولايلى جاعداي جاساۋعا تىرىسۋدا. وسىلايشا، حايۋاناتتار باعىندا “قاربىزدى جازى” اكسياسى باستالىپ، زووباق قىزمەتكەرلەرى كەلۋشىلەردى وعان قاتىسۋعا شاقىردى.
“بيىل جاز وتە ىستىق بولدى جانە وسىعان وراي ءبىز ادامداردىڭ قاربىز اكەلىپ، جانۋارلاردى وزدەرى تاماقتاندىرۋعا مۇمكىندىك الاتىنداي اكسيا ۇيىمداستىرۋدى شەشتىك. اكسيانىڭ ماقساتى - كەلۋشىلەردى، اسىرەسە ەڭ كىشكەنتاي كەلۋشىلەرىمىزدى حايۋاناتتار باعىنا تارتۋ، وسىلايشا ولار وزدەرى تاڭداعان جانۋاردى تاماقتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرۋ. جالپى، كوپتەگەن جانۋارلار قاربىزبەن قورەكتەنەدى، ءتىپتى جىرتقىشتارتاردا، ونىڭ ىشىندە ايۋ، قاسقىر، شاكال، گيەنا، پىلدەر مەن سۋسيىرلار. قازىرگى كەزدىڭ وزىندە 200 ادامداي جازىلدى، كەلۋشىلەردى تىركەپ، جانۋارلاردى تاماقتاندىرۋ كەستەسىنە قاراي بەلگىلەيمىز. بارلىق جانۋارلارعا ءدامدى تاعامدار بىردەي تاراتىلۋ ءۇشىن كەلۋشىلەردى اكسياعا قاتىسىپ، زووباققا كەلۋگە شاقىرامىز”، - دەپ ءبولىستى دامۋ جانە قوعاممەن بايلانىس ءبولىمىنىڭ باسشىسى اقجامي راحيموۆا.
سونىمەن قاتار، حايۋاناتتار باعىنىڭ باسشىلىعى 2024 جىلى “تروپيكالىق جۇماق نەمەسە مايمىلدار ەلى”، “ماداگاسكار”، “قازاق دالاسى” كەشەندەرىنىڭ قۇرىلىس جوباسىن جاساۋدى جوسپارلاپ وتىر. ونىمەن بىرگە جاڭا ۆەتەرينارلىق كلينيكا سالۋ، جابايى جانۋارلاردى رەينترودۋكسيالاۋ ورتالىعى جوبالارى جاسالماق. جوسپار بويىنشا 2030 جىلعا دەيىن حايۋاناتتار باعىنىڭ جالپى اۋماعىنىڭ 70 %-ى قايتا جاڭارتىلاتىن بولادى.
2025 جىلعا قاراي جانۋارلار كوللەكسياسىن 400 تۇرگە (4000 باس) دەيىن ۇلعايتۋ، ال 2030 جىلعا قاراي 500 تۇرگە (7000 باس) جەتكىزۋ جوسپارلانۋدا.