كيبەر-دجيحاد – بۇل تەك قانا ينتەرنەتتەگى ءدىني ناسيحات ەمەس، بۇل — زاماناۋي تەرروريزمنىڭ جاڭا فورماسى، وندا اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، پسيحولوگيالىق ىقپال، مادەني ينتەرۆەنسيا جانە سانالىق راديكالداندىرۋ قاتار جۇرەدى.
بۇل قۇبىلىس بۇگىندە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە، جاستار ساياساتىنا، قوعامدىق تۇراقتىلىققا ناقتى ءقاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz.
كيبەر-دجيحاد دەگەن نە؟
بۇل ۇعىم ينتەرنەت كەڭىستىگىندە ەكسترەميستىك توپتار جۇرگىزەتىن كەلەسى ىس-ارەكەتتەردى قامتيدى:
- راديكالدى يدەولوگيانى تاراتۋ (اۋديو، ۆيدەو، پوستتار ارقىلى)؛
- جاڭا مۇشەلەردى تارتۋ (اسىرەسە جاستار مەن الەۋمەتتىك وسال توپتاردان)؛
- بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى قورقىنىش تۋدىرۋ (تەررورلىق ارەكەتتەردى جاريالاۋ، ۇرەيلى كونتەنت جاساۋ)؛
- كيبەرشابۋىلدار (مەملەكەتتىك سايتتاردى بۇزۋ، اقپاراتتى جويۋ نە بۇرمالاۋ)؛
- دەزينفورماسيا تاراتۋ، قوعامدا الاۋىزدىق تۋعىزۋ.
كيبەر-دجيحاد يدەولوگتارى زاماناۋي تەحنيكانى ءتيىمدى پايدالانىپ، ينتەرنەت پەن الەۋمەتتىك جەلىلەردى ۆيرتۋالدى مايدان الاڭىنا اينالدىرىپ وتىر.
حالىقارالىق تاجىريبە: مەديامەن باسقارىلاتىن راديكالدانۋ
باتىس ساراپشىلارى، سونىڭ ىشىندە بريتان پروفەسسورى گاري بۋنت، كيبەر-دجيحادتى كەڭ كولەمدە زەرتتەگەن. ونىڭ «Hashtag Islam» كىتابىندا كيبەر-يسلامدىق ورتانىڭ ءدىن مەن ءدىني بەدەلدى تۇبەگەيلى وزگەرتەتىنى اتاپ وتىلەدى.
«قازىرگى زاماندا ءدىني بەدەل رەسمي اتاقپەن ولشەنبەيدى. ونى ينتەرنەتتەگى تانىمالدىق، تەحنيكالىق شەبەرلىك پەن اۋديتوريانى تانۋ قابىلەتى انىقتايدى»، – دەيدى بۋنت.
ونىڭ ايتۋىنشا، ينتەرنەتتە كەز كەلگەن ادام ءدىني تۇلعا بولىپ شىعا الادى — بۇل ءوز كەزەگىندە قۇندىلىقتاردىڭ بۇرمالانۋىنا، جاڭا ءدىني اعىمداردىڭ بەلسەندى تارالۋىنا جول اشادى.
قازاقستانداعى احۋال: كيبەر-قاۋىپسىزدىك جانە الدىن الۋ
سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا ءدىني ەكسترەميزممەن كۇرەس باعىتىندا ەلەۋلى شارالار قابىلداندى:
- تىيىم سالىنعان ۇيىمداردىڭ سايتتارى مەن اككاۋنتتارى بۇعاتتالىپ، ينتەرنەت كەڭىستىگىنە مونيتورينگ جۇرگىزىلۋدە؛
- كيبەر-پوليسيا بولىمشەلەرى قۇرىلىپ، دەسترۋكتيۆتى كونتەنتپەن كۇرەس كۇشەيتىلدى؛
- ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ توپتارى (اتت) قوعام اراسىندا دۇرىس ءدىني ۇستانىمداردى ناسيحاتتاۋدا؛
- يمامدار مەن تەولوگتار TikTok، Instagram، YouTube پلاتفورمالارىندا ساپالى ءدىني كونتەنت ۇسىنا باستادى.
الايدا بۇل جەتكىلىكسىز. كيبەر-دجيحاد تەك مەملەكەت پەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ەمەس، جالپى قوعامنىڭ، اتا-انالار مەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ بىرلەسكەن قارسى تۇرۋىن قاجەت ەتەدى.
جاستار — باستى نىسانا
كيبەر-دجيحادشىلاردىڭ ەڭ باستى اۋديتورياسى – جاسوسپىرىمدەر مەن جاستار. ويتكەنى:
- ولار ينتەرنەتتە كوپ ۋاقىت وتكىزەدى؛
- سىني ويلاۋ قابىلەتى ءالى تولىق قالىپتاسپاعان؛
- قوعامداعى ورنىن ىزدەۋ، ادىلەتسىزدىككە رەاكسيا، ەموسيالىق تۇراقسىزدىق – ولاردى راديكالدى يدەيالارعا بەيىم ەتەدى.
سوندىقتان وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەرگە ارنالعان مەدياساۋاتتىلىق كۋرستارىن، ءدىني ءبىلىم نەگىزدەرىن، ونلاين-قاۋىپسىزدىك داعدىلارىن كەڭىنەن ەنگىزۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى.
شەشىم جولدارى: جان-جاقتى ءتاسىل قاجەت
- اقپاراتتىق قارسى ناسيحات ءداستۇرلى يسلام قۇندىلىقتارىن تۇسىندىرەتىن ساپالى ءارى زاماناۋي فورماتتاعى (ۆيدەو، پودكاست، ينفوگرافيكا) كونتەنت قاجەت.
- ينتەرنەتتەگى يمام مەن تەولوگتاردىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ
ونلاين-فاتۆا، ءدىني كەڭەس بەرۋ، تىكەلەي ەفير ارقىلى سۇراق-جاۋاپ فورماتتارىن كەڭەيتۋ ماڭىزدى. - كوپسالالى ىنتىماقتاستىق
مەملەكەت – ب ا ق – ءدىن وكىلدەرى – IT ماماندار – پسيحولوگتار – بۇل قاۋىپكە قارسى ارەكەت ەتۋى ءتيىس ءبىرتۇتاس جۇيە بولۋعا ءتيىس. - پروفيلاكتيكا جانە ەرتە دياگنوستيكا
راديكالدانۋ بەلگىلەرىن ەرتە انىقتايتىن پەداگوگتار مەن الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەردى ارنايى وقىتۋ قاجەت.
كيبەر-دجيحاد – ءححى عاسىرداعى جاڭا تيپتەگى يدەولوگيالىق سوعىس. بۇل سوعىس كوزگە كورىنبەيدى، ءبىراق ونىڭ سالدارى قوعامنىڭ ىشكى تۇتاستىعىنا، جاستاردىڭ تاعدىرىنا جانە ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى.
وسى قاۋىپكە قارسى ءتيىمدى كۇرەسۋ ءۇشىن تەك تەحنيكالىق ەمەس، گۋمانيتارلىق، مادەني جانە تاربيەلىك ستراتەگيالار قاجەت.
ءبىز اقپاراتتىق مايداندا تەك قورعانۋشى ەمەس، بەلسەندى وي قالىپتاستىرۋشى، رۋحاني يممۋنيتەت تاراتۋشى بولۋىمىز كەرەك.