كەشبەك – بۇل تاۋار ساتىپ الۋدان نەمەسە قىزمەت اقىسىن تولەۋدەن تۇسەتىن بونۋستىق پايىز.
ادەتتە مەرەكە قارساڭىندا ايرىقشا قاپتاپ كەتەتىن كەشبەك جايىندا قمدب عۇلامالار كەڭەسى نە دەيدى؟
كەشبەك جۇيەسىندە كارتا يەسى (كليەنت) بەلگىلى ءبىر دۇكەننەن تاۋاردى ساتىپ العان جاعدايدا ەميتەنت (بانك) كليەنتتىڭ شوتىنا بەلگىلى ءبىر پايىزدى قايتارادى. ال ساتۋشى بانك ارقىلى تاۋارىن ساتقانى ءۇشىن ەميتەنتكە بەلگىلى ءبىر كوميسسيا تولەيدى.
كەشبەكتىڭ ۇكىمى تولەم كارتالاردىڭ تۇرلەرىنە بايلانىستى ءارقالاي بولادى:
دەبەتتىك كارتا – كليەنتتىڭ بانك شوتىنداعى اقشا سوماسى شەگىندە تولەمدى نەمەسە اقشا اۋدارىمىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تولەم كارتاسى.
دەبەتتىك كارتانى قولدانۋعا كوپتەگەن عالىمدار مەن ءپاتۋا ۇيىمدارى رۇقسات بەرگەن. ويتكەنى بۇل كارتادا ءوسىم بەرۋ قاراستىرىلمايدى. يسلام فيقھ اكادەمياسىنىڭ 139 (5/15) قارارىندا: «دەبەتتىك كارتالاردى شىعارۋعا ءارى قولدانۋعا رۇقسات... سونداي-اق كارتا يەسىنە شاريعاتتا تىيىم سالىنباعان قىزمەت كورسەتۋ نەمەسە تاۋاردىڭ باعاسىن تومەندەتۋ سياقتى جەڭىلدىكتەردى پايدالانۋدىڭ وقاسى جوق»، – دەلىنگەن. وسى رەتتە تولەم بارىسىندا كليەنتتىڭ كارتاسىنا قايتارىلعان كەشبەكتى قولدانۋعا رۇقسات ەتىلەدى.
كرەديتتىك كارتا – ەميتەنت پەن كليەنت اراسىندا جاسالعان بانكتىك قارىز شارتىنىڭ تالاپتارىمەن تولەمدەردى، اقشا اۋدارىمداردى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تولەم كارتاسى. كەيبىر ەميتەنتتەر كليەنتكە قارىزدى پايىزبەن نەمەسە پايىزسىز بەرۋى مۇمكىن. پايىزسىز بەرگەن جاعدايدىڭ وزىندە قارىزدى ۋاقىتىنان كەشىكتىرسە، ايىپپۇل بەلگىلەنەدى.
كرەديتتىك كارتالاردى قولدانۋعا بايلانىستى عالىمداردىڭ اراسىندا ەكى ءتۇرلى كوزقاراس بار:
1) كرەديتتىك كارتالاردا ءوسىم ءارى وعان الىپ باراتىن شارتتار قامتىلعاندىقتان بۇل كارتانى قولدانۋعا تىيىم سالىنادى. ويتكەنى كرەديتتىك كارتادا ەميتەنت پەن كليەنت اراسىنداعى بايلانىس قارىز رەتىندە قاراستىرىلادى. ەگەر كرەديتتىك كارتانى قولدانۋعا تىيىم سالىنسا، وندا ودان تۇسكەن كەشبەكتى دە پايدالانۋعا بولمايدى.
2) ەميتەنت قارىزدى پايىزسىز بەرەدى. ءبىراق قارىزدى وتەۋ ۋاقىتىنان كەشىكتىرسە، ايىپپۇل بەلگىلەيدى. ەگەر كليەنت قارىزدى پايىزسىز الىپ، ۋاقىتىلى تولەۋگە سەنىمدى بولسا وندا بۇعان قاجەتتىلىك جاعدايدا كەيبىر عالىمدار رۇقسات بەرگەن. دەگەنمەن ودان تۇسكەن كەشبەكتى قايىرىمدىلىققا جۇمسايدى دەيدى.
بونۋستىق كارتالار. بونۋس جيناقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ارنايى كارتا. ساتۋشى ءوزى نەمەسە كەشبەك سەرۆيستەرىنىڭ قىزمەتىن پايدالانا وتىرىپ كليەنتتى تارتۋ ماقساتىندا بونۋس كارتالارىن ۇسىنادى. وسى كارتا ارقىلى كليەنت بالل، بونۋس جيناپ، سول دۇكەننەن زات الۋىنا بولادى. بۇل كارتانى قولدانۋعا تومەندەگى شارتتار نەگىزىندە رۇقسات ەتىلەدى:
– تولەم كارتالارى شاريعات تالاپتارىنا ساي بولۋى؛ كرەديت كارتالارىن پايدالانىپ، ول ءۇشىن بونۋستار الۋعا بولمايدى.
بونۋستى شاريعاتتا تىيىم سالىنباعان نارسەگە جۇمساۋى؛
بونۋستىڭ ەسەسىنە كليەنتتەن كوميسسيا الىنباۋى؛
بونۋستى سىي رەتىندە بەرۋى؛
بونۋس سەبەپتى تاۋاردى قىمباتقا ساتپاۋى ءتيىس.
ديسكونتتىق (جەڭىلدىك) كارتا – بۇل ساۋدا ورتالىقتارى، تۋريستىك فيرمالار ت.ب. جەڭىلدىكتەردى ۇسىناتىن كارتا. بۇل كارتا اقىلى جانە تەگىن بولۋى مۇمكىن. يسلام فيقھ اكادەمياسىنىڭ №138 قارارىندا: «ەگەر كارتا تەگىن بەرىلسە، ونداعى بەرىلەتىن سىيلىقتاردى، جەڭىلدىكتەردى پايدالانۋدىڭ وقاسى جوق. ءبىراق ساتۋشى جەڭىلدىك بەرگەنى سەبەپتى تاۋاردى قىمبات ساتپاۋى ءتيىس. ەگەر ديسكونت كارتانى ساتسا ءارى باعاسى نەگىزى قۇنىنان جوعارى بولسا نەمەسە جىل سايىن تولەپ تۇراتىن تولەمى بولسا، وندا پايدالانۋعا تىيىم سالىنادى. ويتكەنى بۇل قۇمار بولىپ سانالادى»، – دەلىنگەن.