الماتىلىقتار قوعامدىق كولىكپەن جۇرۋگە ءبىر ساعاتتان استام ۋاقىت جۇمسايدى
الماتىنىڭ كولىك قۇرىلىمىن، ونىڭ ىشىندە قوعامدىق كولىك قىزمەتىن زاماناۋي ۇلگىدە قالىپتاستىرۋ جاۋاپتى سالا ماماندارىنىڭ ۇدايى نازارىندا. دەيتۇرعانمەن، قالا كوشەلەرىندەگى كەپتەلىستەر ازايار ەمەس.
بۇگىندە الماتىنىڭ اۋماعى ۇلعايىپ، حالقىنىڭ سانى كوبەيدى. ادام سانى ارتقان سايىن قالا تىرشىلىگى كۇردەلەنە تۇسەتىنى بەلگىلى. اسىرەسە، قوعامدىق كولىككە دەگەن سۇرانىس ارتاتىنى زاڭدىلىق. ويتكەنى، دەرەكتەردە الماتىنىڭ قوعامدىق كولىگىن كۇنىنە ميلليوننان استام جولاۋشى پايدالاناتىنى ايتىلادى. دەمەك، حالىقتىڭ باسىم بولىگى اۆتوبۋس، تروللەيبۋس، مەترو سەكىلدى كوپشىلىك مىنەتىن كولىكتەرمەن جۇرەدى. الايدا، ءبىر ماسەلە بار. جولاۋشىلار قوعامدىق كولىكپەن ا نۇكتەسىنەن ۆ نۇكتەسىنە جەتۋ ءۇشىن ءبىر ساعاتتان اسا ۋاقىت جوعالتادى. وعان باستى سەبەپتەردىڭ ءبىرى – كولىك تىعىنى ەكەنى داۋسىز. ستاتيستيكاعا سەنسەك، كەپتەلىستەن ەڭ كوپ زارداپ شەگەتىندەر كولىك جۇرگىزۋشىلەرى ەكەن. ولار كۇنىنە شامامەن 360 ساعاتىن، ال جىلىنا 45 كۇنىن جولداعى كەپتەلىستەرگە جۇمسايتىن كورىنەدى.
سيفرلاندىرۋ باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنشە، الماتىدا جۇمىس كۇندەرى 555 مىڭعا دەيىن كولىك جۇرەدى. ونىڭ ىشىندە تاڭەرتەڭگى جانە كەشكى قاربالاس ۋاقىتتا 170 مىڭعا دەيىن كولىك قوزعالىسى بايقالادى. ولاردىڭ بارلىعى تاۋلىگىنە 16 ملن شاقىرىم جول جۇرەدى. البەتتە، ولاردىڭ ىشىندە قوعامدىق كولىك، جەڭىل كولىك جۇرگىزۋشىلەرى – بارلىعى بار. دەمەك، ستاتيستيكا كولىك كەپتەلىستەرىنىڭ كۇن ارتقان سايىن ءورشىپ بارا جاتقانىن كورسەتەدى.
قالا تۇرعىندارىن مەزى ەتكەن كەپتەلىس ماسەلەسى بۇگىندە الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءجيى تالقىلانادى. «جۇمىسقا باراتىن نەمەسە قايتاتىن قاربالاس ۋاقىتتا كولىك كەپتەلىسىنىڭ سالدارىنان كوپ ۋاقىت جوعالتامىز، اۆتوبۋستى ۇزاق كۇتۋگە تۋرا كەلەدى، تروللەيبۋستار جەلىدە توك بولماۋى سەبەبىنەن ءجيى توقتاپ قالادى، كەيدە ءتىپتى باعىتىن اۋىستىرىپ جاتادى. جۇمىسقا، ساباققا كەشىگەمىز. ول ازداي، جۇرگىزۋشىلەر جولاۋشىلارعا دورەكى مىنەز-قۇلىق كورسەتىپ، مادەنيەتسىزدىك تانىتادى» دەيدى ولار.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، كولىك كەپتەلىستەرىن تۋدىراتىن بىرنەشە فاكتور بار. شامادان تىس كولىكتەردىڭ كوپتىگى، اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعى، جولدارداعى جوندەۋ جۇمىستارى، كولىكتەردىڭ جولدا بۇزىلۋى مەن جول اپاتتارى كولىك تىعىنىنىڭ ورىن الۋىنا بىردەن-بىر سەبەپ. دەمەك، جول-كولىك اپاتى تەك جوعارى جىلدامدىقتا عانا ەمەس، كەپتەلىس كەزىندە دە ورىن الادى. سەبەبى، كولىك تىعىز ورنالاسقان جولدا ءجۇرۋ شىن مانىندە ءوتۋ ءقاۋىپتى ءارى ىڭعايسىز ەكەنىن ماماندار دالەلدەپ وتىر. تۇپتەپ كەلگەندە، مۇنىڭ بارلىعى كولىك قاتىناسىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلىپ سوعۋدا. الماتى جۇرتشىلىعىنىڭ «قوعامدىق كولىكتەر دۇرىس جۇرمەيدى» دەپ شاعىمدانۋىنىڭ باستى سەبەبى، مىنە، وسى.
ەرتە شىقپاساڭ، كەشىكتىم دەي بەر
كولىك قاتىناسى، اسىرەسە، قالا شەتىنەن كەلىپ جۇمىس ىستەيتىن جاندار ءۇشىن ءتىپتى قيىن. ويتكەنى، كەپتەلىستىڭ كوكەسى سول جاقتا بولادى. ماسەلەن، تاڭعى ۋاقىتتا قۇلجا تاس جولى مەن "التىن وردا" بازارى جاقتاعى ۇلكەن جولداردا تاڭعى 5-تەن قالاعا قاراي اعىلاتىن كولىك سانى كوبەيەدى. ەگەر تاڭعى 7.00-دەن كەيىن جولعا شىقساڭ، جۇمىسقا دا، جوسپارلاپ باراتىن جەرىڭە دە كەشىكتىم دەي بەر. بۇل ۋاقىتتا اۆتوماگيسترالدى جولداردىڭ ءوزى كولىكتىڭ كوپتىگىنەن بىتەلىپ قالادى.
ءسوزىمىز دالەلدى بولۋى ءۇشىن ايالدامالاردا تۇرعان جولاۋشىلاردىڭ ءبىرىن سوزگە تارتتىق. ءوزىن ازامات ەربولات ۇلى دەپ تانىستىرعان ازامات قالاعا تالعاردان كەلىپ جۇمىس ىستەيدى ەكەن. جىگىت اعاسى جول قاتىناسىنىڭ قيىندىعىمەن كۇرەسۋگە ەش دارمەنسىز ەكەنىن بىلسە كەرەك، اۆتوبۋستى ساعاتتاپ كۇتەتىنىن، كەلگەن كۇننىڭ وزىندە كەيدە، ءتىپتى، وعان سىيماي قالاتىنىن، ادام كوپ، اۆتوبۋس از ەكەنىن ايتىپ، شاعىمدانا جونەلدى. ءيا، «جولدىڭ جايىن جۇرگەن بىلەر». كۇندە ءبىر باعىتتا جول جۇرە بەرمەيتىن بولعان سوڭ، كەيبىرىمىزگە مۇنداي جاعداي تانىس تا بولماۋى مۇمكىن. ال ءبىر اۆتوبۋسپەن جۇمىسىنا بارىپ-كەلەتىن جان ءۇشىن بۇل تاقىرىپ وتە ماڭىزدى.
شىنىندا دا، اۆتوبۋس ءوز ۋاقىتىنان كەشىككەن سايىن، ايالداماعا جولاۋشىلار كوپ جينالا باستايدى. سوندىقتان اينالاسى 5–10 مينۋتتىڭ ىشىندە ادام قاراسى قالاي كوبەيىپ كەتكەنىن بايقاماي دا قالاسىڭ. ال كوپ جولاۋشىنى كورگەن جۇرگىزۋشى «اۆتوبۋسقا سىيمايدى» دەگەن جەلەۋمەن، ايالداماعا توقتاماستان وتە شىعادى. بۇل، ارينە، ۇيىنە جەتە الماي تۇرعان كەز كەلگەن جولاۋشىنىڭ جۇيكەسىنە تيەدى. مۇنداي ساتتەرگە ءوزىم دە تالاي كۋا بولعانمىن. ءتىپتى، اۆتوبۋسىمىزدىڭ ەسىكتەرى اشىلماي قالىپ، جۇرگىزۋشى وتىراتىن جاقتاعى ەسىكتەن تۇسكەن كەزدەرىمىز دە بولعان. ەندى قالاداعى قوعامدىق كولىك جايىندا از-كەم اقپاراتقا توقتالايىق.
سەبەپ كوپ
قازىرگى ۋاقىتتا الماتىدا جولاۋشى تاسىمالدايتىن 138 قالالىق جانە 23 قالا ماڭىنا قاتىنايتىن جالپى سانى 161 تۇراقتى مارشرۋت بار. ولاردىڭ بارلىعى وزدەرىنە بەكىتىلىپ بەرىلگەن باعىت بويىنشا كەستەگە سايكەس جۇمىس ىستەيدى. باسشىلار كولىك جۇرگىزۋشىسى سول بەكىتىلگەن قوزعالىس كەستەسىن قاتاڭ ساقتاۋعا مىندەتتى ەكەنىن ايتادى. ءبىراق ءوزىڭىز دە بىلەسىز، الماتىنىڭ تىرشىلىگى كۇندىز دە، تۇندە دە توقتامايدى. سول سەبەپتى دە، بەلگىلەنگەن ءتارتىپ بويىنشا جۇمىس ىستەۋ كەيدە مۇمكىن بولا بەرمەيدى.
دەيتۇرعانمەن، قالالىق كولىك جۇيەسىن ۇيلەستىرىپ وتىراتىن «الماتى قالاسىنىڭ كولىك حولدينگى» ج ش س ماماندارى قاربالاس ساتتەردە بارلىق باعىتتاعى اۆتوبۋستار جولاۋشىعا لىق تولىپ، قولايسىزدىق تۋدىراتىنىن جاسىرمايدى.
– جولاۋشىلار اعىنىنىڭ مونيتورينگى مەن تالداۋىن كولىك حولدينگى كۇندە جۇرگىزەدى. ال ديسپەچەرلەر اۆتوبۋستاردى بارلىق باعىتتا بىركەلكى ءجۇرۋ ءۇشىن شارالار قولدانۋعا تىرىسىپ باعادى. جول قاتىناسىنىڭ قيىنداۋىنا بىردەن-بىر سەبەپشى فاكتور كەپتەلىس ەكەنىن جاقسى بىلەسىزدەر. سوندىقتان كىنانىڭ بارلىعىن قوعامدىق كولىك قاتىناسىنا ارتا بەرۋگە بولمايدى. قالا بويىنشا اۆتوبۋستاردىڭ جەلىگە شىعۋى 100%-دى قۇرايدى. ايتسە دە، مارشرۋتتار ارالىعىندا الشاقتىق بار، بۇعان وبەكتيۆتى سەبەپتەر كوپ، – دەيدى ماماندار.
وعان مىسال كوپ. ماسەلەن، كەشە ۋاقىتىندا كەلگەن كولىك بۇگىن كەشىگىپ، اۆتوبۋستار اراسىنداعى ينتەرۆال بۇزىلىپ جاتسا، ول تەك كولىك جۇرگىزۋشىسىنىڭ كىناسى دەگەن ءسوز ەمەس. جالپى، مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ينتەرۆال ستاندارتقا ساي بولۋى ءۇشىن العاشقى ايالدامادان سوڭعى ايالداماعا دەيىنگى ۋاقىت ءبىر ساعاتتى قۇراۋى ءتيىس. ال ەكى اۆتوبۋس اراسى، ياعني ينتەرۆالى شامامەن 10 مينۋت بولۋى قاجەت. ماسەلەن، قازىرگى تاڭدا الماتىداعى قوعامدىق كولىكتىڭ قوزعالىس ارالىعى ورتا ەسەپپەن 9–12 مينۋتتى قۇرايدى. ءبىراق قاربالاس ساعاتتارىنداعى كولىك كەپتەلىستەرى، جولداعى جوندەۋ جۇمىستارى، ءتىپتى، اۋا رايى دا كولىك قوزعالىسىن تەجەيدى. وسىنداي سەبەپتەر اۆتوبۋستاردىڭ ينتەرۆالى مەن كەستەسىنىڭ بۇزىلۋىنا، قوزعالىس جيىلىگىنىڭ 15–18 مينۋتقا دەيىن ۇلعايىپ كەتۋىنە سەبەپ بولىپ جاتادى.
وسى تۇستا تاعى ءبىر جايتتى ايتا كەتكەن ءجون. ءبىرىنشى سوڭعى ايالدامادان ەكىنشىسىنە دەيىنگى قوزعالىس ۋاقىتى بارلىق باعىتتاردا مارشرۋتتىڭ ۇزاقتىعىنا بايلانىستى بولا بەرمەيدى. ماسەلەن، الماتىدا باسقا مارشرۋتتارمەن سالىستىرعاندا، جول ءجۇرۋ ۇزاقتىعى از مارشرۋتتار بار.
بۇل مارشرۋتتاردىڭ قوزعالىس كەستەسى قيىن كوشەلەر ارقىلى وتەتىندىگىنە دە بايلانىستى (كوتەرىلۋ، تومەن ءتۇسۋ جانە ت.ب.). سوندىقتان كەيبىر اۆتوبۋستاردىڭ قوزعالىس ۋاقىتتارى باسقا مارشرۋتتارعا قاراعاندا ۇزاعىراق بولادى. ايتالىق، قازىرگى تاڭدا الماتى بويىنشا ەڭ كوپ جول جۇرەتىن قوعامدىق كولىك – №124 باعىتتاعى اۆتوبۋس. ول ا نۇكتەسىنەن ب نۇكتەسىنە دەيىن جەتۋ ءۇشىن 77،4 شاقىرىم جولدى ءجۇرىپ ءوتىپ، بۇعان 130/140 مينۋت ۋاقىت جۇمسايدى. سونداي-اق، ەڭ قىسقا جول جۇرەتىن اۆتوبۋس رەتىندە №133 مەكتەپ باعىتىن ايتۋعا بولادى. ونىڭ ۇزىندىعى 5،1 شاقىرىم، قوزعالىس ۋاقىتى 20/20 مينۋتتى قۇرايدى.
الماتىدا بەكىتىلگەن قوزعالىس كەستەسىنە سايكەس قوعامدىق كولىك ساعات 6.00-دەن 23.00-گە دەيىن جۇرەدى. تۇنگى ۋاقىتتا ەكى باعىت بويىنشا جولاۋشى تاسىمالدايتىن ەكى اۆتوبۋس بار. ونىڭ ءبىرىنشىسى №12 باعىت. ول «الماتى-2» ۆوكزالىنان مەدەۋگە دەيىن 06.00-دەن 00.30-عا دەيىن جول جۇرەدى. ەكىنشىسى – №3 اۆتوبۋس، اۋەجايدان «وربيتا-2» شاعىناۋدانىنا دەيىن 23.00-دەن 06.00-گە دەيىن جولاۋشى تاسىمالدايدى.
ال قالا سىرتىنا جولاۋشى تاسىمالداۋدا ەڭ ۇزاق جول جۇرەتىن اۆتوبۋس «BAS Trade» ج ش س قىزمەت كورسەتەتىن №225 مارشرۋت. الماتى قالاسى – ەسىك قالاسى باعىتىندا جۇرەتىن اۆتوبۋستىڭ سحەما ۇزىندىعى 111 شاقىرىم قۇرايدى. مارشرۋتتاعى اينالىم ۋاقىتى ءار باعىتتا 90 مينۋتتان بەلگىلەنگەن.
دەمەك، كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالعان كەپتەلىسكە الماتىلىقتار ءومىرىنىڭ ءھام ۋاقىتىنىڭ ءبىر بولىگىن سارپ ەتەدى. وكىنىشتىسى دە سول، كەپتەلىسپەن كۇرەسۋدىڭ، ونى جويۋدىڭ سالدارىن سالا باسشىلارى ءالى دۇرىس جولعا قويا الماي وتىر. سوندىقتان بولار، كولىك تىعىنىنا تۇسكىسى كەلمەيتىن الماتىلىقتار مۇمكىندىگىنشە باراتىن جەرىنە ەرتە قامدانىپ، ۋاقىتىنان بۇرىن جولعا شىعۋعا داعدىلانعان.
قورىتا ايتقاندا، كولىك جۇيەسى سالاسىنىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرۋ، قوعامدىق كولىكتى تۇرعىنداردىڭ سۇرانىسىنا ساي وڭتايلاندىرۋ، قالا كوشەلەرىندەگى ۇزىن-سونار كەپتەلىستەن قۇتىلۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرۋ سەكىلدى جۇمىستار بىر-ەكى كۇندىك شارۋامەن شەشىلە سالاتىن جۇمىس ەمەس. بۇل ماسەلە شەشىمىن تاباتىنى انىق. ءبىراق وعان ۋاقىت قانا تورەشى.
مامان پىكىرى:
جۇماجان جاڭبىروۆ، تەحنيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، كولىك سالاسىنىڭ پروفەسسورى:
شەكتەۋ قويىلسا، كولىك ازايادى
مەنىڭ زەرتتەۋىمشە، ەلىمىزدە 4 ميلليون 300 مىڭداي اۆتوكولىك بار. سولاردىڭ 50%-دان استامىنىڭ پايدالانۋ مەرزىمى 20 جىلدان اسىپ كەتكەن. ول «ەۆرو-4» ەمەس، ءتىپتى «ەۆرو-2»-گە ساي ەمەس. كەيدە كوشەدەن ءبىز دە ماي اعىپ، تۇتىندەتىپ كەتىپ بارا جاتقان كولىكتەردى بايقاپ قالامىز. مىنە، وسىنداي كولىكتەرگە شەكتەۋ قويۋ كەرەك. ەگەر كولىگىڭنىڭ تەحنيكالىق كورسەتكىشى ستاندارتقا ساي بولسا، وعان ەشكىم قارسى ەمەس. ايتپەسە، قالاعا كىرمەي، شەتكە قالدىر دا جۇرە بەر. ءقازىر الماتىنىڭ وزىندە 700–800 مىڭعا جۋىق ماشينا جۇرەدى. ەگەر وسىنداي شەكتەۋلەر قويىلاتىن بولسا، قالادا كولىك سانىن 30–35%-عا اۆتوماتتى تۇردە ازايتۋعا بولار ەدى. وسى سالانى زەرتتەپ جۇرگەن مامان رەتىندە مەن سىرتتان كەلگەن كولىكتەردىڭ الماتىعا كىرۋىنە شەكتەۋ قويۋدى ۇسىنار ەدىم. بۇل – الەم ەلدەرىندە بار ءتاءجىريبە. ماسەلەن، گەرمانيانىڭ ۇلكەن قالالارىنا سىرتتان كەلەتىن قوناقتار بۇعان ۇيرەنگەن. قالانىڭ سىرتىنا دەيىن كولىگىن ايداپ كەلىپ، اۆتوتۇراققا قالدىرىپ، شارۋاسىن بىتىرگەن سوڭ قالا سىرتىنان قايتا ايداپ كەتىپ جاتادى. وزىنە دە، قالا تۇرعىندارىنا دا ءتيىمدى. ەگەر بۇل ۇسىنىس قولدانىسقا ەنەتىن بولسا، بارلىعىڭىز مۇنىڭ ارتىقشىلىعىنا كوز جەتكىزەر ەدىڭىزدەر. ەكىنشى ماسەلە – «چاس پيك» – تاڭەرتەڭگى 8.00 مەن 9.30-دىڭ اراسى. كەشكە 17.00-مەن 20.00ء-دىڭ اراسى. نەگە ولاي؟ ويتكەنى، بارلىق جەردە جۇمىس ساعات 9.00-دە باستالادى. ال نەگە تاڭەرتەڭگى 7-دە، 8-دە باستاماسقا؟! نەگە 10.00-دا باستاماسقا؟ وندا تۇرعان نە بار؟ ماسەلەن، ستۋدەنتتەردىڭ ساباعى 7-دە باستالسىن. كەلەسى قىزمەتكەرلەر 9-دا، ودان كەيىنگىلەر 10-دا باستاسىن. مۇنى تەك قالا باسشىلىعى قولداسا، كەپتەلىستى وسىلاي قاراجاتسىز دا شەشۋگە بولادى.