ول اسپاننىڭ ءبىر جاعىندا تورلاعان بۇلتتان جاڭبىر جاۋىپ، قارسى جاعىندا جارقىراپ كۇن شىعىپ تۇرعان كەزدە كورىنەدى. كەمپىرقوساق تىكەلەي تۇسكەن كۇن ساۋلەسىنىڭ جاڭبىر تامشىلارىنان وتكەندە قۇرامداس بولىكتەرگە ءبولىنۋىنىڭ جانە تامشى بەتىنەن شاعىلعان تولقىننىڭ ءارتۇرلى ساۋلە كەدەرگىلەرىنە ۇشىراپ ديفراكسيالانۋى ناتيجەسىندە پايدا بولادى. كەمپىرقوساقتىڭ ايقىندىعى جاڭبىر تامشىلارىنىڭ ۇلكەن-كىشىلىگىنە بايلانىستى وزگەرىپ وتىرادى. تامشى ۇلكەن بولسا كەمپىرقوساق ايقىن، جارىق بولىپ كورىنەدى. كەيدە العاشقى كەمپىرقوساقپەن بىرگە ەكىنشى كەمپىرقوساق قاباتتاسا كورىنەدى، ونى قوس كەمپىرقوساق دەپ اتايدى...
قازاقتىڭ تۇلعاسى كۇردەلى ءسوزىنىڭ ءبىرى – «كەمپىرقوساق». وعان «كەمپىر» مەن «قوساقتىڭ» نە قاتىسى بار، دەپ كەيدە ويعا دا قالاسىڭ. ايتسە دە، مۇندا كونە ءاڭىز-افسانا مەن ءميفتىڭ قاتىسى بار ەكەنى بايقالادى. ش.ءۋاليحانوۆتىڭ جازبالارىنا سۇيەنەر بولساق، «اسپاندا تۇراتىن قازاقتاردىڭ» اراسىندا وتە باي كەمپىر بار ەكەن. كەمپىرقوساق – سول باي كەمپىردىڭ قوساعىنداعى ءارتۇستى قويلارى-مىس. سول كەمپىر قويلارىن ىلعي دا جاۋىننان كەيىن ساۋادى ەكەن. تاعى ءبىر زەرتتەۋىنە ۇڭىلسەك، كەمپىرقوساق – كەمپىردىڭ قوساعى. قويدى ەكى جاعىنان ءجىپتىڭ ىلگەگىنە، جەرگە بايلاپ قويعان. قوساق – ءتۇرلى-تۇستى قوي، جاڭبىر جاۋعان سوڭ كەمپىر ولاردى ساۋىپ الادى.
«بابالار ءسوزى» ءجۇزتومدىعىندا بەينە جەر بەتىندەگى قازاق قاۋىمى سياقتى اسپانداعى ادامدار دا مالىن باعىپ، قويىن ساۋىپ، كوشىپ-قونىپ جۇرەدى. جاڭبىر جاۋىپ، اشىلعان كەزدە كوكتەگى ەلدىڭ كەمپىرلەرى دە قويلارىن قوساقتاپ، ساۋىپ وتىرادى. سونىڭ ءۇشىن ول «كەمپىرقوساق» دەپ اتالعان دەيدى. ءسوز ماعىناسى كەز كەلگەن قازاققا تۇسىنىكتى. ال ءسوز توركىنى قايدان شىقتى دەگەن ماسەلەگە كەلسەك، بىرەن-ساران اۆتوردىڭ اڭىزعا سۇيەنگەنىن، تۇسپال، دولبارىن اڭعارامىز. اۆتورلاردىڭ تاعى ءبىر توبىنىڭ جازۋىنشا، اراب، پارسى سوزدەرى دە ەنگەن سياقتى.
ايتالىق، تىلىمىزدەگى «كەمپىرقوساق» ءسوزىنىڭ سوڭعى سىڭارى (قوساق) قايدان پايدا بولعاندىعىنا توقتالساق، اراب تىلىندەگى «كۋزاح» – بىزگە اۋىسقاندا «قوساق» قالپىنا دەيىن وزگەرگەن كورىنەدى. «كەمپىرقوساق» ۇعىمى ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدەن ورىن العان. ۇلتىمىزدىڭ كەستە تىگۋ ونەرىندە رەت-رەتىمەن ورنالاساتىن ءتۇرلى-تۇستى بىرنەشە جولاقتان تۇراتىن ويۋ-ورنەكتىڭ ءتۇرى «كەمپىرقوساق» دەپ اتالادى. حالقىمىزدىڭ تانىمىندا «تۇسىڭدە كەمپىرقوساق كورسەڭ – ۇنامدى حابار ەستىرسىڭ» دەگەن دە سەنىم بار. ال ىرىم بويىنشا، قىستى كۇنى كەمپىرقوساق كورىنسە، جىل قۇتتى، ەل تىنىش، مال ءتولدى، ءونىم مول، تىرشىلىك جايدارى بولادى دەگەن ءسوز. ول تۋرالى بابالارىمىزدىڭ شەشەندىك تولعاممەن ايتقانى دا كوپ. مىسالى، قازىبەك بي: «كۇن كۇركىرەپ جاۋعاندا، ەل دۇرلىگىپ ساساتىن، قۇلاقتارىن باساتىن. سوندا كۇن كۇركىرى شاقىرىم جەردەن جەتەتىن. كەمپىرقوساق قۇرىلىپ، اسپان مەن جەردى تابىستىرىپ كەتەتىن...» دەگەن ەكەن. جاڭبىر قانشا جاۋىپ، نوسەر قانشا قۇيسا دا، اياعىندا توقتايدى. كوك جۇزىندە كەمپىرقوساق كەرىلسە، جاۋىننىڭ تولاستاعاننىنىڭ بەلگىسى.
بۇگىننەن باستاپ «باس شىلدە» امالى باستالدى. ول شىلدەنىڭ ون بەسىنشى جاڭاسىنا دەيىن جالعاسادى. پايىم بويىنشا، امال كەزىندە اۋا رايى جاۋىن-شاشىندى بولىپ، تاسقىن اپاتى (سەل) كورىنىس بەرەدى. مالشىلار كيىز ءۇيدىڭ ماڭايىنان ارىق قازىپ، تاسقىن اپاتىنان (سەلدەن) ساقتانعان، ديقاندار كەپەشپەن ولشەپ ازداعان تارىلارىن ەگەتىن بولعان.
وسى 40 كۇندىك اپتاپتى بۇرىنعىلار «ۇلى شىلدە» دەپ اتاعان. شىلدەنىڭ اڭىزاق، اپتاپ كۇنىن – «كۇن شىلىڭگىر» دەگەن. شىلدە ايىندا امال، تابيعي كۇبىلىس كوپ: تارازى (نارىق) جۇلدىزى تۋادى، تاڭ سۋىي باستايدى...
بابالار بولجامى
شىلدە ايىنىڭ ەكىنشى ون كۇنىنە جاسالعان جورامال:
*كوكەك شاقىرۋىن تىيماسا، جاز ۇزاققا سوزىلادى؛
*اعاش جاپىراقتارى سارعايا باستاسا – كۇز بەن قىس ەرتە تۇسەدى.
*ماسانىڭ ازايۋى، اۋا رايىنىڭ ىستىق بولاتىنىنىڭ بەلگىسى.
*بۇلتتى كۇندەر ءجيى بولماق. «بۇلتتان شىققان كۇن اششى» دەگەن.