كىبىسە جىلى ءتورت جىلدا ءبىر اينالىپ كەلەدى.
ياعني باسقا جىلداردا 365 كۇن بولسا، كىبىسە جىلىندا 366 كۇن بار. باسى ارتىق ءبىر كۇن اقپان ايىنىڭ ۇلەسىنە تيەدى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz 24.kz-كە سىلتەمە جاساپ.
كۇنتىزبەدەگى بۇل وزگەرىستىڭ ءمانى نەدە؟ كىبىسە جىلىنىڭ قانداي ەرەكشەلىگى بار؟ ياعني كىرىككەن كۇن دەگەن ماعىنانى بەرەدى.
قولدانىستاعى گريگوريان كۇنتىزبەسىندە ءبىر جىلدىق كۇن قوزعالىسى 365 كۇننەن تۇرادى. ءبىراق ءىس جۇزىندە جەر كۇندى ءدال 365 كۇندە اينالىپ وتپەيدى، - دەيدى عالىمدار. ءار جىلدا كۇن قايىرۋدان 6 ساعاتتان ارتىلىپ وتىرادى. ارتىق قالعان ساعاتتار ءتورت جىلدا ءبىر تاۋلىك بولىپ كۇنتىزبەگە قوسىلادى. بۇل ءجايتتى ەجەلگى مىسىرلىقتار مەن ريمدىكتەر دە بىلگەن. ال ورتا عاسىرلاردا شىعىس عالىمدارى وسى ماسەلەنى زەرتتەۋگە ەرەكشە ۇلەس قوسقان.
«كىبىسە جىلدى ەسەپتەۋدى تۇراقتاۋ ول شىعىستان باستالادى. سەلجۇك ديناستياسىنىڭ سۇلتانى مالىك شاح 1072 جىلى بيلىككە كەلەدى. ءوزىنىڭ بيلىككە كەلگەن كەزىندەگى ەڭ العاشقى قولعا العان الەۋمەتتىك ماڭىزى بار، ساياسي ماڭىزى بار ءىستىڭ ءبىرى ول كۇنتىزبەنى ەسەپتەپ قايتا شىعارۋ. وبسەرۆاتوريا سوقتىرادى. وعان ومار حاييام، ءال باسي سياقتى بۇكىل شىعىسقا بەلگىلى عالىمداردى جيناپ، ناتيجەسىندە كۇنتىزبە جاسالىپ، كۇن قوزعالىسىنا نەگىزدەلگەن كۇنتىزبە جاسالىپ، كىبىسە جىلدى ەسەپتەپ شىعادى»، - دەيدى قازۇۋ پروفەسسورى، ەتنوگراف-عالىم تاتتىگۇل قارتايەۆا.
ەل اراسىندا كىبىسە جىلىنا قاتىستى ءتۇرلى نانىم-سەنىمدەر بار. ماسەلەن، بۇل جىلى قيىلعان نەكە ءساتسىز بولادى،-دەپ ىرىمداپ جاتادى. الايدا ستاتيستيكاعا سۇيەنەر بولساق، وعان ەشقانداي دالەلدەر جوق. ماسەلەن، 2020 جىلى الماتىدا تىركەلگەن نەكەنىڭ 5284ء-ى ءساتسىز بولعان. ال 2021 جىلى قوسىلعان جۇپتاردىڭ 5281ء-نىڭ جولى ەكىگە ايىرىلعان. دەمەك، ايتارلىقتاي ايىرماشىلىق جوق. سونداي-اق كىبىسە جىلىندا تابيعي اپاتتار جيىلەيدى دەپ جاتادى. بۇل دا بوس نانىم. بيىل تۇركيادا بولعان جويقىن جەر سىلكىنىسىنىڭ كىبىسە جىلىمەن ەش بايلانىسى جوق ەكەنى ايدان انىق.
«جاستار ۇيلەنەمىن دەسە، جاستار پاتەر الايىن دەپ جاتسا، ورتا بۋىنداعىلار ءۇي سالامىن دەپ جاتسا، مىناداي كىبىسە جىلى ۆيسوكوسنىي جىلى بولمايدى دەگەن ونداي بىزدە ەشقانداي قاراڭعىلىق بولماۋ كەرەك. 24-جىل كەلە جاتىر، مەن ءوزىم وتباسىم بالالارىم ۇلكەن ۇمىتپەن قارسى الايىق دەپ وتىرمىز ونى. ەشقانداي ونىڭ بايلانىسى جوق»، - دەيدى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور امانجول قالىش.
شىعىس جىلناماسىنا سايكەس، 2024 جىلدىڭ يەسى ايداھار، بىزدىڭشە ۇلۋ. ون ەكى مۇشەلدىڭ ءبىرى ۇلۋ جاندىك پە، الدە جىرتقىش اڭ با؟ سەبەبى ءقازىر مۇشەلدى بەينەلەيتىن سۋرەتتەر مەن ەسكەرتكىشتەردە ۇلۋ جىلىندا جۇمساق ءتىندى سۋ جاندىگى بەينەلەنگەن. بۇل ورەسكەل قاتە، دەيدى ەتنوگراف عالىم تاتتىگۇل قارتايەۆا.
قازاق حالقى جىرتقىشقا، ازۋلى حايۋاندارعا ەۆفەميستىك اتاۋ قولدانعان. ياعني جاناما، بۇركەمە اتاۋلار بەرگەن. ۇلۋ ايداھاردىڭ جاناما اتاۋى، دەيدى عالىم.
«سوڭعى جىلدارى قازاق كۇنتىزبەسىندەسۋدا ءومىر سۇرەتىن جاندىك، ياعني زوولوگيالىق تۇرعىدا مالليۋسكالار توبىنا جاتاتىن ۇلۋدى كورسەتىپ ءجۇر، ياعني ۋليتكانى كورسەتىپ ءجۇر. بۇل ۋليتكانى كورسەتۋ دەگەن قاتەلىك. العاشقى جازبا ەسكەرتكىشىنىڭ ءبىرى جىل قايىرۋعا بايلانىستى ول ماحمۇد قاشقاريدىڭ «ديۋاني لۇعات ات-تۇرىك» دەگەن ەڭبەگى. سوندا 5-جىلدى نەك جىلى تيمساق جىلى دەپ بەرەدى. تۇركى سوزدىكتەرىنىڭ بارلىعىندا وسى نەك جىلى تيمساق جىلى دەپ بەرەتىن جازباسىن ول قازىرگى كۇنگى جىل قايىرۋداعى 5-جىل ايداھار جىلىنا تۋرا كەلەدى دەپ جازىلادى. وسى بەسىنشى جىلعا يە حايۋان ول سۋ حايۋانى دەپ جازعان»، - دەيدى قازۇۋ پروفەسسورى، ەتنوگراف-عالىم تاتتىگۇل قارتايەۆا.
قالاي بولعاندا دا جىل يەسىنىڭ سۋمەن بايلانىسى بار. سوندىقتان جورامالشىلار كەلەر جىلى قۇرعاقشىلىق بولمايدى، جىل تىنىشتىقپەن، بەرەكە-مولشىلىقپەن وتەدى، دەپ بولجاپ وتىر.