قوعام رۋحاني جاڭعىرۋ مەن قۇندىلىقتىق ىزدەنىس كەزەڭىن باستان كەشىپ جاتقان ساتتە يماندىلىق، ادامگەرشىلىك، ءدىن مەن ءداستۇر توڭىرەگىندەگى سۇراقتار بۇرىنعىدان دا وزەكتى سيپات الدى.
وسىنداي كۇردەلى كەزەڭدە ەل ىشىندە سوزىمەن عانا ەمەس، ىسىمەن دە ۇلگى بولىپ جۇرگەن، جاستارعا ءجون سىلتەپ، جاماعاتقا باعىت بەرىپ جۇرگەن ءدىن قايراتكەرلەرىنىڭ وي-پىكىرى ايرىقشا ماڭىزعا يە. سولاردىڭ ءبىرى – يسلامتانۋشى، يمام ءارى ۇستاز ارمان قۋانىشبايەۆ. ول ءدىندى قۇر ۋاعىزبەن ەمەس، ومىرلىك تاجىريبەمەن، شىنايى بولمىسپەن ساباقتاستىرىپ جەتكىزە الاتىن، قازىرگى قوعامنىڭ سۇرانىسى مەن رۋحاني ءدىلىن تەرەڭ ۇعىناتىن تۇلعا رەتىندە ەلگە تانىمال.
ۇلت رۋحىن جاڭعىرتۋدىڭ نەگىزى – ءدىني سانا مەن ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار. بۇل ورايدا رۋحاني تاربيەنىڭ ءمانى، جاستاردىڭ جول تاڭداۋى، يماندىلىق پەن قازىرگى زاماننىڭ ۇيلەسىمى – كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن ماڭىزدى ماسەلە. وسى جانە وزگە دە كەلەلى جايتتار توڭىرەگىندە ءبىز ارمان قۋانىشبايەۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
– ارمان، وزىڭىزگە بەلگىلى، سوڭعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە ادامگەرشىلىككە، يماندىلىققا جات ءتۇرلى كەلەڭسىز قۇبىلىستار ءجيى كورىنىس بەرىپ ءجۇر. قالاي ويلايسىز، رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ السىرەۋىنە نە سەبەپ؟
– رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ السىرەۋى – كۇردەلى ماسەلە. بىرىنشىدەن، جاھاندانۋ مەن باتىس مادەنيەتىنىڭ ىقپالى ۇلتتىق بولمىسىمىزدى بوساڭسىتىپ جىبەردى. جاستارىمىز الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى سىرتقى مادەنيەتتىڭ ىقپالىنا كوبىرەك ءتۇسىپ، ءوز تامىرىمىزدان الشاقتاۋدا. ەكىنشىدەن، ەكونوميكالىق قيىندىقتار، كۇنكورىس قامى ادامداردى رۋحاني ىزدەنىستەن الشاقتاتىپ، ماتەريالدىق قۇندىلىقتارعا باسىمدىق بەرۋگە ءماجبۇر ەتۋدە. ۇشىنشىدەن، دۇرىس ءدىني ءبىلىمنىڭ جەتىسپەۋى دە وسى ماسەلەنى ۋشىقتىرىپ وتىر. ادامدار ءدىندى سىرتقى راسىمدەرمەن شەكتەپ، ونىڭ ىشكى ءمانىن، رۋحاني تەرەڭدىگىن تۇسىنە بەرمەيدى. بۇعان ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى رۋحاني تاربيەنىڭ السىزدىگىن قوسساق، ماسەلەنىڭ تامىرى تەرەڭدە جاتىر.
– جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلتتىق رۋح پەن يماندىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
– ۇلتتىق رۋح پەن يماندىلىقتى ساقتاۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءوزىمىزدىڭ تاريحي تامىرىمىزعا، مادەنيەتىمىزگە، ءدىلىمىز بەن دىنىمىزگە تەرەڭ بويلاۋىمىز كەرەك. ءبىرىنشى، وتباسىندا تاربيەگە ءمان بەرۋ قاجەت. بالاعا كىشكەنتايىنان اتا-بابا ءداستۇرى، ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن يماندىلىقتىڭ ءمانىن ۇيرەتۋ كەرەك. ەكىنشى، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە رۋحاني تاربيەگە باسىمدىق بەرىپ، جاستارعا ۇلتتىق بولمىسىمىزدى تانىتاتىن پاندەردى كۇشەيتكەن ءجون
ءۇشىنشى، ءدىندى دۇرىس ءتۇسىنۋ جانە ءتۇسىندىرۋ ماڭىزدى. ءدىن – ادامدى ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىككە جەتەلەيتىن قۇرال. ونى تەرىس ماقساتتا پايدالانباي، شىنايى بىلىممەن ۇشتاستىرۋ قاجەت. سونىمەن قاتار، ۇلتتىق ونەردى، ادەبيەتتى، ءسالت-داستۇردى ناسيحاتتاۋ ارقىلى جاستاردىڭ رۋحاني يممۋنيتەتىن قالىپتاستىرۋ كەرەك.
– قازاق قوعامىنىڭ ءدىنگە قاتىستى تۇسىنىگى، ۇستانىمى قانشالىقتى كوڭىلگە قونىمدى؟
– قازاق قوعامىنىڭ دىنگە دەگەن تۇسىنىگى ءار ءتۇرلى. ءبىر جاعىنان، حالىقتىڭ باسىم بولىگى ءدىندى قۇرمەتتەيدى، مەشىتكە بارادى، ءدىني راسىمدەردى ورىندايدى. ءبىراق ءدىننىڭ ءمانىن تەرەڭ تۇسىنۋدە كەمشىلىكتەر دە بار. كوپشىلىك ءدىندى تەك ناماز، ورازا سياقتى راسىمدەرمەن بايلانىستىرىپ، ونىڭ رۋحاني، ادامگەرشىلىك جاعىن نازاردان تىس قالدىرادى. سونىمەن قاتار، كەيبىر توپتاردىڭ ءدىندى تەرىس ءتۇسىنىپ، راديكالدى باعىتقا بوي ۇرۋى دا الاڭداتادى. ءدىندى دۇرىس ءتۇسىنۋ ءۇشىن حالىققا ءبىلىمدى يمامدار، ءدىنتانۋشىلار كەرەك. ءدىن – بولشەكتەۋشى ەمەس، بىرىكتىرۋشى كۇش بولۋى ءتيىس. جالپى، قازاقتىڭ دىنگە دەگەن كوزقاراسى كوڭىلگە قونىمدى، ءبىراق بىلىممەن، شىنايى تۇسىنىكپەن تولىقتىرۋ قاجەت.
– جەر-جەردە مەشىتتەردىڭ كوبەيۋىنە قاتىستى «مەشىت سالعانشا مەكتەپ سالماي ما؟» دەيتىن ادامداردىڭ دا بار ەكەنى راس. جالپى، مەشىتتىڭ كوبەيىپ جاتقانىنا، حيدجاب كيەتىندەر مەن اسىرە ۋاعىزشىلارعا جۇرت نارازىلىعى، كۇمان-كۇدىگى قانشالىقتى ورىندى؟
– مەشىتتەردىڭ كوبەيۋى – رۋحانياتقا دەگەن سۇرانىستىڭ بەلگىسى. مەشىت تەك عيبادات ورنى ەمەس، ول – قوعامدى بىرىكتىرەتىن، تاربيە بەرەتىن ورتالىق. ءبىراق «مەشىت سالعانشا مەكتەپ سالۋ كەرەك» دەگەن پىكىرلەر دە تۇسىنىكتى. سەبەبى ءبىلىم – رۋحانياتتىڭ نەگىزى. جالپى، مەشىتتەر ءبىلىم مەن ىزگىلىكتى ناسيحاتتاسا، ولاردىڭ كوپ بولعانىنان زياندىق كورمەيمىز. تاعى قوسارىم، مەشىتتەگى ءبىلىم مەن تاربيەگە، سونداي-اق مەكتەپتەردەگى ءبىلىم مەن تاربيەگە ءالى دە بولسا جاقسى رەفورمالار كەرەك.
ال حيدجابقا، ۋاعىزشىلارعا قاتىستى كۇماندەرگە كەلسەك، بۇل ماسەلە دە بىلىممەن بايلانىستى. حيدجاب – ايەلدىڭ جەكە تاڭداۋى، ونى ماجبۇرلەۋگە بولمايدى. ءدىن سىرت پەن ىشكى جان دۇنيە ۇيلەسىمدىلىگىن رەتتەيدى. سول ءۇشىن تەك سىرتقى كورىنىس نە تەك ىشكى كورىنىستى دامىتىپ ءبىر جاقتى بولۋ قاتە. ءدىن ۇستانۋشىعا دا، وعان شاقىرىپ ۋاعىز ايتۋشىعا دا وسى تۇس وتە ماڭىزدى.
ءدىن ۋاعىزى دا وزەكتى ماسەلە. كەيدە وسى ءدىندى ءتۇرلى «پسيحولوگتار»، «بلوگەرلەر» سياقتى مامان ەمەس ادامداردان دا ەستىپ، ولاردىڭ قاتەلىكتەرىنە كۋا بولامىز. كەيدە، ۋاعىزعا رۇقساتى جوق ادامدار ءدىن تۋرالى ءسوز قوزعاپ ەلگە كۇمان سەۋىپ جاتادى. جالپى، ءدىن ۋاعىزى جايلى قمدب-دا ارنايى فورۋم ەكى رەت وتكىزىلدى. ول جەردە ءدىني ۋاعىز ماسەلەسىندەگى كوپ ماسەلەلەر قوزعالدى. ارنايى مونيتورينگ جاسايتىن ورتالىعىمىز دا جۇمىس ىستەي باستادى.
– ادامنىڭ جۇرەگىنە يمان ۇيالاتۋدىڭ ءتيىمدى جولى قانداي؟
– ادامنىڭ جۇرەگىنە يمان ۇيالاتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن شىنايىلىق پەن ۇلگى كەرەك. سوزبەن ەمەس، ىسپەن كورسەتۋ ماڭىزدى. ەگەر يمام، ۇستاز نەمەسە اتا-انا ءوزى ىزگىلىكتى، ادالدىقتى، مەيىرىمدىلىكتى كورسەتسە، ول ادامنىڭ جۇرەگىنە جول تابادى. ەكىنشى، ءدىندى قورقىتۋمەن ەمەس، ماحابباتپەن، مەيىرىممەن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. اللا تاعالانىڭ راقىمدىلىعىن، كەشىرىمدىلىگىن ايتىپ، ادامدى رۋحاني ىزدەنىسكە جەتەلەۋ قاجەت. ءبىراق ءومىردىڭ وتكىنشىلىگىن، زۇلىمدىق جاساعان ادامنىڭ ازاپقا قالۋ ىقتيمالىن دا ەسكەرتكەن ءجون.
ءۇشىنشى، ءبىلىم بەرۋ. ءدىننىڭ ءمانىن، ماقساتىن تۇسىندىرەتىن كىتاپتار، ۋاعىزدار، اڭگىمەلەر ارقىلى ادامنىڭ ساناسىن وياتۋ كەرەك. جۇرەككە يمان ۇيالاتۋ – ۇزاق پروسەسس، ول شىدامدىلىق پەن شىنايى نيەتتى تالاپ ەتەدى.
– جاستارعا رۋحاني يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋداعى ءدىننىڭ ءرولى قانداي بولۋى شارت؟
– ءدىننىڭ جاستارعا رۋحاني يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋداعى ءرولى وتە زور. ءبىراق ءدىندى قاتاڭ ەرەجەلەر جيىنتىعى رەتىندە ەمەس، رۋحاني بايلىق، ادامگەرشىلىكتىڭ قاينار كوزى رەتىندە ۇسىنۋ كەرەك. جاستارعا ءدىندى ومىرلىك باعدارشام رەتىندە ءتۇسىندىرۋ قاجەت: ول ادامدى جاماندىقتان ساقتايدى، ىزگىلىككە جەتەلەيدى. ءدىننىڭ ءرولى – جاستاردى باتىس مادەنيەتىنىڭ تەرىس ىقپالىنان، مورالدىق ازعىندىقتان قورعاۋ، ولارعا ۇلتتىق بولمىس پەن يماندىلىقتى ۇيرەتۋ. ءدىن جاستاردى بىرىكتىرىپ، ولارعا ماقسات پەن سەنىم بەرۋى ءتيىس.
– سىزگە ۇستاز، يمام، پسيحولوگ رەتىندە جۇگىنەتىن ادامدار كوپ پە؟ ولار قانداي ماسەلەلەرمەن كەلەدى؟
– ءيا، ادامدارمەن وسى ماسەلەدە ءجيى ارالاسامىن. كوبى وتباسىلىق ماسەلەلەرمەن، بالا تاربيەسىمەن، رۋحاني ىزدەنىسپەن كەلەدى.
جاستار اراسىندا بولاشاققا سەنىمسىزدىك، ماقساتسىزدىق، الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ كەرى اسەرى سياقتى ماسەلەلەر ءجيى كەزدەسەدى. قۇمار ويىنى دا وزەكتى تاقىرىپ.
ەرەسەكتەر كوبىنەسە ەكونوميكالىق قيىندىقتار، رۋحاني بوستىق، سەنىم داعدارىسى تۋرالى ايتادى. كوپشىلىك دىننەن جاۋاپ ىزدەيدى، ءبىراق مەن ولارعا تەك ءدىني كەڭەس ەمەس، پسيحولوگيالىق قولداۋ دا جاساۋعا ارەكەت ەتەمىن. ولاردى ءاردايىم تىڭداپ، تۇسىنۋگە تىرىسامىن، ويتكەنى ادامنىڭ جۇرەگىنە جول تاۋىپ اللاعا جاقىنداتۋ مەنىڭ مىندەتىم دەپ بىلەمىن.
– حالىقتىڭ جاعدايىنان حاباردارسىز. بۇگىندە ەل نەگە ءزارۋ؟ ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارى قانداي؟
– بۇگىندە حالىق رۋحانياتقا، بىلىمگە، ادىلدىككە ءزارۋ. جاستار ماقساتسىزدىقتان، ۇلكەندەر ادىلەتسىزدىكتەن، قوعام بولسا بىرلىكتىڭ جەتىسپەۋىنەن زارداپ شەگۋدە. ەكونوميكالىق قيىندىقتار، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك حالىقتىڭ رۋحىن ءتۇسىرىپ جاتىر.
شەشىم جولدارى: ءبىرىنشى، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن تۇزەۋ – رۋحاني تاربيەگە، ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا باسىمدىق بەرۋ. ەكىنشى، الەۋمەتتىك ادىلدىكتى ورناتۋ – حالىقتىڭ بيلىككە، جۇيەگە دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋ. ءۇشىنشى، ءدىندى دۇرىس ناسيحاتتاۋ – مەشىتتەردى ءبىلىم جانە تاربيە ورتالىعىنا اينالدىرۋ. ءتورتىنشى، جاستارعا قولداۋ – جۇمىس ورىندارى، رۋحاني دامۋعا مۇمكىندىكتەر جاساۋ. ەڭ باستىسى – حالىقتى بىرىكتىرەتىن ورتاق ماقسات، ورتاق سەنىم قالىپتاستىرۋ كەرەك. ءبىزدىڭ كۇشىمىز – بىرلىكتە، رۋحانياتتا.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!